Auteur: Loris Vergolini

Het idee dat machines zich konden meten met menselijke intelligentie en complexe taken konden uitvoeren, was enkele decennia geleden nog pure sciencefiction. En toch bevinden we ons vandaag de dag middenin een technologische revolutie die aangewakkerd wordt door kunstmatige intelligentie (AI). AI is inmiddels een realiteit en zal een enorme impact hebben op alle bedrijfstakken. Ook zal AI tot grote veranderingen leiden op de banenmarkt, omdat AI nieuwe vaardigheden van werknemers vereist om goed te kunnen functioneren in het digitale tijdperk. 

Zoals het Wereld Economisch Forum (2023a) opmerkt, moeten we het niet alleen hebben over de banen die als gevolg van AI zullen verdwijnen, maar ook over de banen die door AI zullen worden gecreëerd. Met AI bedoelen we hier het deel van de computerwetenschap dat zich bezighoudt met het creëren van intelligente machines die in staat zijn om complexe taken uit te voeren waarvoor normaal gesproken menselijke intelligentie vereist is (d.w.z. bijna alles, uiteenlopend van simpele algoritmes tot systemen voor machine learning en deep learning). AI kan niet alleen een breed scala aan taken uitvoeren – van het herkennen van afbeeldingen tot het nemen van beslissingen op basis van gegevens –, maar heeft ook het vermogen om te leren en zich aan te passen aan nieuwe informatie.

Kunstmatige intelligentie (AI) en de arbeidsmarkt

Het gebruik van algoritmes en intelligente machines wordt steeds meer geïntegreerd in ons dagelijks leven en digitale vaardigheden zijn tegenwoordig essentieel om werk te vinden in een veranderende arbeidsmarkt. 

Het Wereld Economisch Forum  belicht in een analyse (WEF, 2023a) de taken en beroepen die het meest in aanmerking komen voor automatisering. Volgens het WEF is het verlies van banen een van de voornaamste zorgen ten aanzien van de impact die AI zal hebben op de arbeidsmarkt. De banen die het hoogste risico lopen, zijn banen met repetitieve taken en gestandaardiseerde procedures (bijvoorbeeld opslag en beheer van informatie), waarbij amper sprake is van communicatie of samenwerking met andere mensen en waarvoor geen gespecialiseerde kennis vereist is. AI heeft al aangetoond dat het behoorlijk hoog scoort op het uitvoeren van deze taken.

Daarnaast kan AI ook een hulpmiddel vormen dat een nuttige bijdrage kan leveren door werknemers een deel van hun dagelijkse werkzaamheden uit handen te nemen. AI kan bijvoorbeeld met succes ingezet worden ten behoeve van gegevensanalyses en prognoses in vakgebieden als financiële dienstverlening en marketing, waar het kunnen verwerken van immense hoeveelheden gegevens van grote waarde is. AI zou ook een nuttig hulpmiddel kunnen zijn in de gezondheidszorg, waar het kan helpen met medische diagnoses, behandeladviezen, klinische praktijken en biomedische toepassingen (Yu et al., 2018). Hetzelfde geldt voor het onderwijs, waar AI voor een betere leerervaring kan zorgen door nieuwe leerpraktijken en samenwerking tussen leerkrachten mogelijk te maken. Daarnaast kan AI een kleine revolutie op educatief gebied teweegbrengen. Het biedt namelijk een interactief en adaptief systeem waarmee lesmateriaal kan worden afgestemd op het niveau en de leerbehoeften en -stijl van individuele leerlingen of studenten (Roll & Wylie, 2016).

AI zou ook wel eens een aanzienlijke impact kunnen hebben op de inhoudelijke kant van het werk in diverse vakgebieden, doordat de interactie tussen mens en machine een compleet nieuwe dimensie zal krijgen. Volgens het rapport Future of Jobs (Wereld Economisch Forum, 2023b) zal in de komende vijf jaar meer dan 75% van de bedrijven technologie gaan gebruiken die verband houdt met big data, cloud computing en AI. De ontwikkeling van deze nieuwe technologieën zal het karakter van de arbeidsmarkt ongetwijfeld veranderen, maar het eindresultaat betekent niet per se dat er minder banen zullen zijn. Het Wereld Economisch Forum (2023a) heeft minstens vier groepen opkomende rollen geïdentificeerd waarop de ontwikkeling van AI een positief effect zou kunnen hebben:

• Ontwerpers van AI-modellen en AI-prompts 

• Makers van AI-content 

• Data curators en trainers 

• Specialisten op het gebied van ethiek en governance (goed bestuur). 

Hierbij moet worden aangetekend dat AI-gerelateerde vaardigheden erg nuttig kunnen zijn in de publieke sector, aangezien de digitale transformatie een proces is dat ook het openbaar bestuur treft. De vraag naar professionals die kennis van de digitale wereld weten te combineren met vaardigheden op sociaal-organisatorisch en politiek-bestuurlijk vlak zal waarschijnlijk sterk toenemen.

Tot dusver hebben we het gehad over de toekomst, maar hoe zit het eigenlijk met de huidige situatie? Hoeveel vacatures zijn er momenteel in Westerse landen? Een recent werkdocument van de OECD (Borgonovi et al., 2023) heeft online vacatures in 14 OECD-landen geanalyseerd. Daarbij kwam naar voren dat AI-vacatures nog steeds slechts een klein percentage van alle online geplaatste vacatures vertegenwoordigen, maar wel een opmerkelijke stijging vertonen tussen 2019 en 2022. Het is niet verwonderlijk dat de vraag naar AI-gerelateerde functies sterk geconcentreerd is in bepaalde bedrijfstakken (zoals ICT en zakelijke dienstverlening) en dat de vaardigheden waar werkgevers naar op zoek zijn veelal betrekking hebben op machine learning. 

De voornaamste AI-werkgevers zijn niet alleen geïnteresseerd in technische vaardigheden, maar trekken juist professionals aan die ook vaardigheden hebben op het gebied van leiderschap, management en probleemoplossing (OECD, 2023). OECD-beleidsanalisten (OECD, 2022) verwachten dat naarmate AI verder doordringt in de samenleving en op de werkvloer, sociaal-emotionele vaardigheden cruciaal zullen zijn op de arbeidsmarkt van de toekomst. Eigenschappen als kritisch en oplossingsgericht denken, aanpassingsvermogen en doeltreffend communiceren zullen steeds belangrijker worden. Sociale vaardigheden vormen een aanvulling op digitale vaardigheden en stellen mensen in staat om goed te functioneren in een complexe werkomgeving die continu in beweging is. Mensen die digitale en sociale vaardigheden met elkaar weten te combineren, hebben alles in huis om optimaal te profiteren van de uitdagingen en kansen die AI te bieden heeft.

Voorbereiden op de toekomst

De ontwikkeling van AI is geen onvoorziene gebeurtenis en beleidsmakers dienen de tijd en middelen te krijgen om deze veranderingen zodanig te verwerken dat de mogelijk negatieve gevolgen (zoals het verlies van banen) tot een minimum beperkt blijven. Mensen in OECD-landen die zeggen bezorgd te zijn over de ontwikkeling van AI in de komende twintig jaar (OECD, 2023a) geven impliciet aan dat er dringend maatregelen genomen moeten worden.

Het eerste probleem dat aandacht vereist, is de positie van laagopgeleiden: hun banen lopen het meeste risico te verdwijnen als gevolg van automatisering. Dit sluit nauw aan bij mijn EPALE-blogpost   (Vergolini, 2023) over de veranderende eisen ten aanzien van vaardigheden en onderstreept mijn aanbeveling om te focussen op levenslang leren, met prikkels voor zowel werknemers als werkgevers. Iets specifieker gesteld: de eerste stap moet verlopen via “traditioneel onderwijs”. Universiteiten bieden inmiddels al steeds meer interdisciplinaire bachelor- en masterprogramma's aan op het gebied van data science. 

Universitaire opleidingen zijn uiteraard niet bedoeld voor volwassenen die omgeschoold of bijgeschoold moeten worden, maar voor hen zijn er minstens twee andere mogelijkheden. De eerste heeft betrekking op “alternatieve credentials”. Dit zijn “referenties die door de bevoegde landelijke onderwijsautoriteiten niet worden erkend als op zichzelf staande formele educatieve kwalificaties” (Kato et al., 2020, 8). Ze worden ook wel micro-credentials genoemd en kunnen de vorm hebben van academische certificaten, vakdiploma's of digitale badges. De Raad van de Europese Unie beveelt de ontwikkeling van micro-credentials aan, omdat hierdoor levenslang leren wordt gestimuleerd en de inzetbaarheid van de beroepsbevolking wordt vergroot (OECD, 2023b). Cursussen op het gebied van digitale vaardigheden (bijv. gegevensanalyse, programmeren, digitale marketing, cybersecurity) kunnen worden aangeboden via online platforms, hetgeen de flexibiliteit en betaalbaarheid ten goede komt. Deze cursussen kunnen worden georganiseerd door overheidsinstanties, wervingsbureaus en particuliere ondernemingen. Grote technologiebedrijven als Amazon, Google en IBM hebben het voortouw genomen en bieden methodes aan om alternatieve credentials te behalen op het gebied van AI.

Een andere mogelijkheid is het gebruik van open-source leermiddelen, zoals tutorials, fora en documentatie; in dit opzicht kunnen community's als GitHub erg nuttig zijn voor mensen die hun AI-vaardigheden willen verbeteren. Een van de belangrijkste beperkingen hierbij is echter dat de deelnemer al over IT-kennis moet beschikken die aanzienlijk boven het beginnersniveau ligt om optimaal te kunnen profiteren van deze open-source leermiddelen.

Referenties

Borgonovi, F., Calvino, F., Criscuolo, C., Samek, L., Seitz, H., Nania, J., Nitschke & O’Kane, L. (2023). Emerging trends in AI skill demand across 14 OECD countries. OECD Working Paper.

OECD (2022). Skills for the Digital Transition: Assessing Recent Trends Using Big Data. OECD Publishing, Paris.

OECD (2023a). OECD Skills Outlook 2023. Skills for a Resilient Green and Digital Transition. OECD Publishing, Paris.

OECD (2023b). Micro-credentials for lifelong learning and employability. Uses and possibilities. OECD Publishing, Paris.

Roll, I., & Wylie, R. (2016). Evolution and revolution in artificial intelligence in education. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 26, 582-599

Vergolini, L. (2023). Changing skills needs: how can people become employable? EPALE blogpost.

World Economic Forum (2023a). Jobs of Tomorrow: Large Language Models and Jobs. White paper.

World Economic Forum (2023b). Future of Jobs Report. Insight report.

Yu, K. H., Beam, A. L., & Kohane, I. S. (2018). Artificial intelligence in healthcare. Nature biomedical engineering, 2(10), 719-731.