ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

W tekście wyjaśniam, jak wykorzystać koncepcję sześciu myślowych kapeluszy podczas warsztatów, na których ćwiczymy prezentacje. Załącznikiem do artykułu jest materiał znajdujący się na EPALE.

Sześć kolorowych kapeluszy – czyli sześć sposobów myślenia

Edward de Bono – z wykształcenia lekarz, psycholog, z zamiłowania edukator – pozostawił w swojej spuściźnie wiele książek o charakterze poradnikowym dotyczących usprawniania procesu myślenia. Jedną z ciekawszych jest ta o sześciu kolorowych kapeluszach reprezentujących sześć różnych sposobów myślenia. 

Koncepcja jest bardzo prosta. Nakładanie myślowego kapelusza to wejście w pewną zadaną rolę. Odgrywanie jej wiąże się z konkretnym sposobem myślenia. Narzucona specyfika nie musi być naszą własną – ba! – często jest od niej odległa. Niemniej właśnie o to chodzi, by usprawniać swoje myślenie, przyjmując różne perspektywy, różne sposoby myślenia. Dla ułatwienia zapamiętania de Bono nadał kolejnym kapeluszom różne kolory, które symbolicznie możemy wiązać z charakterem myślenia. I tak wyróżnia się:

• Kapelusz biały – to myślenie uporządkowane, analityczne, chłodne, wnikliwe, logiczne, merytoryczne, nawet może wyrachowane.
• Kapelusz czerwony – to trochę oponent białego, bowiem reprezentuje myślenie emocjonalne, empatyczne, w zgodzie z jakąś szlachetną ideą, marzeniem, namiętnością.
• Kapelusz żółty – to optymista, pełen energii, animuszu, zapału. Widzi cel, choćby i najodleglejszy, ale zawsze znajdzie siłę, by ku niemu podążać.
• Kapelusz czarny – to czarnowidz, bojaźliwy, ostrożny, dostrzega wszystkie bariery, przewiduje trudności, stara się zabezpieczyć na wypadek najgorszych scenariuszy.
• Kapelusz zielony – to innowator, pełen pomysłów, przełamuje stereotypy, zadaje zaskakujące pytania, wiedzie nieznanymi szlakami.
• Kapelusz niebieski – to organizator, koordynuje myśleniem, wprowadza ład i porządek, formułuje cele, planuje, uogólnia, podsumowuje.

Tę koncepcję wykorzystałem w ćwiczeniu, które opisuję nieco niżej.

Prezentacje grupowe

Jednym z częstych zadań na wielu warsztatach i szkoleniach jest przedstawienie wyników działań w postaci końcowej prezentacji. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy charakter zajęć zachęca do pracy w grupach, a liczebność osób na sali to kilkanaście lub więcej. Wówczas efekty prac wykonanych w kilkuosobowych zespołach warsztatowych znane są wyłącznie wewnątrz grupy i aby je rozpowszechnić wśród pozostałych uczestników zajęć – wykonuje się właśnie końcową prezentację. Przedmiot prac bywa różny. W świecie akademickim to może być „rozpracowanie” jakiejś zawiłej koncepcji naukowej. W świecie praktyków pewnie częściej jakiś projekt, czasem we wstępnej, konceptualnej, czasem w końcowej, aplikacyjnej fazie. Uczestnicy prezentują to, co wypracowali w ramach wcześniejszych wysiłków warsztatowych.

Zauważyłem, że na ogół tym prezentacjom towarzyszy duża doza przypadkowości. Często grupę reprezentują losowo wybrane osoby, które nie zostały w żaden sposób wcześniej do tego przygotowane. Zwykle brakuje już czasu, aby wspólnie zdecydować, w jaki sposób ujawnić rezultaty prac, na co postawić akcent, jaki efekt grupa chce swoją prezentacją wywołać.

Tymczasem jest to jeden z najważniejszych elementów każdej prezentacji – celowy, zamierzony charakter. Bądź co bądź właśnie w tego typu ćwiczeniach rozwijamy swoje umiejętności wywierania wpływu, przydatne przy różnych okazjach. W przypadku przedstawiania ważnej inicjatywy przed gronem decyzyjnym można zaprzepaścić najlepsze pomysły, jeśli nie zostaną one właściwie przedstawione. A i niejeden niedopracowany pomysł można ocalić dzięki przemyślanej, pełnej charyzmy prezentacji.

Jest więc pewien niewykorzystany potencjał, na który możliwą odpowiedzią jest wymyślone przeze mnie ćwiczenie.

Propozycja ćwiczenia warsztatowego

Ćwiczenie dotyczy sytuacji jak ta omówiona powyżej. Zajęcia przebiegają w mniejszych zespołach, a efekty prac mają zostać przedstawione w końcowych prezentacjach przez wszystkie zespoły. Ćwiczenie dotyczy właśnie tej końcowej prezentacji. Oto najważniejsze warunki organizacyjne:

• liczba osób: 12-24 lub nieco więcej
• czas trwania: 60-90 minut
• cel szkoleniowy: rozwijanie umiejętności prezentacji
• pomoce: 1) Kapelusze (np. w postaci naklejek) w sześciu kolorach (mniej więcej równo podzielonych na kolory: niebieski, biały, żółty, czerwony, czarny, zielony) w łącznej ilości równej liczbie uczestników, 2) Wydrukowane instrukcje – po jednej dla każdego zespołu, 3) wydrukowane tabele – 6 arkuszy – po jednym dla każdego kapelusza.

Przebieg ćwiczenia

Ćwiczenie przebiega w kilku krokach.

1. Początkowo zespoły są jedynie poinformowane, że mają zaprezentować rezultaty swoich prac. Nie ma mowy o tym, jak i kto ma to zrobić. Gdy minie czas, który wcześniej przewidzieliśmy, rozdajemy każdemu zespołowi po jednej instrukcji. Jest w niej napisane, że uczestnicy otrzymują dodatkowy czas, aby uczynić swoją prezentację przemyślaną i celową. Pomysł polega na tym, że kolorowe kapelusze to filantropi, którzy są gotowi sponsorować zaprezentowany projekt, pod warunkiem, że trafi w ich gusta, a te każdy ma inne. Szczegóły umieściłem w instrukcji, niemniej zasadnicza idea zasadza się w tym, aby podczas pracy nałożyć wszystkie kolorowe kapelusze. Ostatecznie prezentacja, być może, nie uwzględni aspektów każdego z sześciu sposobów myślenia, niemniej jest duża szansa, że z rozmysłem zostanie ukierunkowana i poprowadzona w duchu jednego wybranego. Dla wygody dalszych działań prosimy każdy zespół o nadanie nazwy swojemu grupie. Nazwa może zostać ujawniona podczas prezentacji, niemniej będzie potrzebna.
2. Gdy czas na przygotowanie zbliża się do końca, rozdajemy losowo po jednym kapeluszu (naklejce) każdemu z uczestników. Co ważne, członkowie jednego zespołu nie muszą wylosować tego samego koloru. Najprawdopodobniej będą mieć różne kapelusze.
3. Od teraz każdy występuje w podwójnej roli. Po pierwsze, jest członkiem swojego pierwotnego zespołu i dba, by prace, w których współuczestniczył, zostały jak najlepiej zaprezentowane. Po drugie zaś, reprezentuje jedną z sześciu organizacji opisanych w instrukcji. Wysłuchując prezentacji wszystkich zespołów, powinien wcielić się myślowo w narzuconą postać i zwracać szczególną uwagę na to, co dla niej jest ważne. Warto robić notatki – przydadzą się w późniejszej dyskusji.
4. Po zakończeniu wszystkich prezentacji prosimy uczestników o rozgrupowanie się i zajęcie miejsc razem z członkami grupy przypisanej do danego kapelusza. Teraz każda nowo utworzona grupa otrzymuje drugą część instrukcji – przeznaczonej dla niej. Zadaniem jest rozdysponowanie umownych wirtualnych środków pomiędzy prezentujące zespoły. Uczestnicy mogą optować za lepszą pozycją swojej pierwotnej grupy, pod warunkiem, że podadzą rzeczowe argumenty. Ważna jest dyskusja i wspólna decyzja. Instrukcje są bardzo podobne dla pięciu kapeluszy. Wyjątkiem jest kapelusz niebieski, który ma nieco inne zadanie. Sam nie dysponuje własnymi środkami, ale koordynuje działania pozostałych. Szczegóły podałem w instrukcji. To niebieski również dokonuje podsumowania zdobytych środków.
5. Po zakończeniu ćwiczenia warto zadać pytania dotyczące prezentacji, które mogą pomóc w formowaniu własnych wniosków. Wśród nich np. takie:

• Jak się czuliście, przywdziewając narzucony kapelusz?
• W jakim stopniu było to dla was nowe doświadczenie?
• Jaką przyjęliście strategię jako prezentujący? Które kapelusze próbowaliście zadowolić? W jakim stopniu to się udało?
• Jak przebiegała dyskusja wewnątrz kapeluszy? W jakim zakresie byliście zgodni, podejmując decyzję?

dr Wojciech Świtalski – pedagog, andragog, adiunkt w Katedrze Andragogiki i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w metodyce kształcenia w środowisku szkolnictwa wyższego i edukacji dorosłych, zwłaszcza z wykorzystaniem gier i zabaw. Sprawny organizator licznych wydarzeń edukacyjnych. Ambasador EPALE.

Jesteś trenerem, szkoleniowcem? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na temat technik prowadzenia szkoleń, narzędzi szkoleniowych i pracy trenera dostępne na polskim EPALE!

Zobacz także:

Zabawy i gry słowne w treningu twórczości – przykłady

Odnawianie zasobów – gra szkoleniowa

Osobowość zawodowa edukatora dorosłych

Kim jest andragog?

Style uczenia się

Uczenie się w grach miejskich

Karty coachingowe – recenzja wybranych narzędzi

Bibliografia

Edward de Bono, Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Warszawa, Wydawnictwo Medium, 1996.