ok. 5 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Istnieje wiele koncepcji osobowości zawodowej. Jedną z popularniejszych sformułował John Holland. Jest ona bardzo ciekawa, a także przejrzysta i zrozumiała nawet dla laika, dlatego wykorzystałem ją do opisu edukatora dorosłych. Tekst pisałem przede wszystkim z myślą o tych, którzy zajmują się edukacją dorosłych (lub przynajmniej rozważają taką opcję), ale z jakiegoś powodu nie są pewni swojej dalszej kariery. Mam nadzieję, że znajdą w artykule kilka krzepiących i inspirujących słów.

^{Fot. Pexels / Yan Krukau}

Zdjęcie dodane przez Yan Krukau: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/laptop-uczenie-sie-edukacja-uniwer…

Koncepcja osobowości zawodowej autorstwa Johna Hollanda

John Holland wyróżnił sześć typów osobowości zawodowej: konwencjonalny, realistyczny, badawczy, artystyczny, społeczny i przedsiębiorczy. Typy układają się w szczególny wzór, zwany schematem heksagonalnym i należy go odczytywać tak, że dwa typy sąsiadujące ze sobą są sobie bliskie treściowo – istnieje między nimi pewne podobieństwo. Typy leżące naprzeciw siebie są najmniej zgodne; można znaleźć między nimi wiele przeciwieństw. Każdy człowiek nosi w sobie jakąś dozę cech każdego typu, niemniej na ogół któraś jest na tyle dominująca w stosunku do innych, że można daną osobę przyporządkować właśnie do tego typu (do szerszego, bardziej złożonego opisu używa się trzech typów o najwyższym wskaźniku).

This work "diagram heksagonalny" is licensed under All rights reserved

^{Źródło: Paszkowska-Rogacz, 2003.}  

Typ konwencjonalny – charakteryzuje osobę, która lubi powtarzalne, ustalone czynności. Chętnie wykonuje powierzony jej stały zestaw zadań. Dobrze funkcjonuje w świecie przepisów i regulacji. Dobrze się w nich orientuje i je respektuje. Raczej nie wykazuje kreatywności ani własnej inwencji. Typowe zawody: księgowy, bibliotekarz.

Typ realistyczny – cechuje kogoś, kto lubi kontakt ze światem materialnym. Dobrze się czuje w świecie przedmiotów, maszyn, urządzeń lub zwierząt. Lubi majsterkować, naprawiać, wytwarzać. Nie najlepiej sobie radzi w zadaniach wymagających współpracy z innymi ludźmi. Typowe zawody: rolnik, mechanik.

Typ badawczy – występuje u osób, które lubią dociekać, analizować, rozwiązywać problemy. Chętnie zbiera i analizuje dane, szuka wyjaśnień i uzasadnień. Typowe zawody: lekarz, pracownik naukowy.

Typ artystyczny – charakterystyczny dla osób, które chętnie podejmują się tworzenia, działań związanych z wyrażaniem ekspresji, są kreatywne, pełne inwencji i pomysłów. Gorzej wykonują schematyczne, powtarzalne obowiązki. Typowe zawody: aktor, piosenkarz.

Typ społeczny – właściwy dla osób chętnie działających w grupie, empatycznych, życzliwych, dla których ważne jest obejmowanie innych uwagą i troską. Słabością zaś jest obsługa urządzeń i maszyn. Typowe zawody: nauczyciel, psycholog.

Typ przedsiębiorczy – cechuje osoby lubiące podejmować nowe zadania, wyzwania, przedsięwzięcia. Takie osoby są rezolutne, zaradne, dobrze sobie radzą w trudnych sytuacjach, chętnie testują nowe rozwiązania. Nie są zbyt wnikliwe i nie lubią drobiazgowych analiz naukowych. Typowe zawody: akwizytor, przedsiębiorca.

Analogicznie do typów osobowości John Holland wyróżnił sześć typów środowisk pracy, czyli zespołów uwarunkowań, które są charakterystyczne dla danego stanowiska. I tak w środowisku konwencjonalnym dominują zadania powtarzalne, schematyczne, ustalone ogólnie obowiązującymi procedurami. Środowisko realistyczne jest pełne urządzeń, przedmiotów czy sprzętu, które wymagają sprawnego operowania nimi. Środowisko badawcze nacechowane jest potrzebą poszukiwania uzasadnień, wymaga analizy i wnikliwości. Środowisko artystyczne wymaga niekonwencjonalnych działań, pomysłowości, nieszablonowych rozwiązań. Środowisko społeczne wiąże się z pracą z ludźmi i na ich rzecz; wymaga zdolności ich rozumienia oraz umiejętności interpersonalnych. Wreszcie środowisko przedsiębiorcze pełne jest zadań organizacyjnych, wymagają podejmowania ryzyka, umiejętności stawiania wyzwań, zarządzania i planowania.

Jak łatwo się domyślić, najlepszym rozwiązaniem jest takie, w którym cechy osobowości zawodowej pokrywają się z charakterem środowiska pracy, w jakim człowiek pracuje. Wówczas najpełniej wykorzystuje swój potencjał, a wykonana praca wywołuje satysfakcję. Rozdźwięk pomiędzy osobowością a środowiskiem sprawia, że człowiek zmusza się, by robić coś, czego nie lubi i w czym nie czuje się pewnie. Rezultaty jego pracy są słabe i wywołują frustrację zamiast zadowolenia. Kto zatem powinien zajmować się edukacją dorosłych? Gdzie ta profesja lokuje się na diagramie heksagonalnym?

Edukator dorosłych w świetle koncepcji Johna Hollanda

Gdyby spojrzeć schematycznie na koncepcję Hollanda, należałoby edukatorów dorosłych przyporządkować do typu społecznego. Będzie to ruch uzasadniony, wszak chodzi przecież o działalność na rzecz społeczeństwa, w kontakcie z drugim człowiekiem. Niemniej gdyby na tym poprzestać, z horyzontu przedwcześnie znikną inne perspektywy. Edukacja dorosłych to jednak dość złożony proces, który realizuje się w różnych warunkach i często wiąże się z podejmowaniem bardzo urozmaiconych zadań. 

Niniejszym stawiam tezę, że można być spełnionym edukatorem dorosłych, pracując w każdym z sześciu wyróżnionych środowisk. Spróbuję swoje zdanie uzasadnić, podając przykłady czynności charakterystycznych dla poszczególnych typów, które jednocześnie wyraźnie są związane z byciem edukatorem.

Środowisko konwencjonalne – organizacja szkoleń i wydarzeń związanych z edukacją, pilnowanie harmonogramów, ustalenia organizacyjne, kontrola finansów, powiadomienia, korespondencja seryjna, czuwanie nad dokumentacją itp.

Środowisko realistyczne – sporządzanie materiałów i pomocy dydaktycznych zarówno w formie analogowej, jaki i cyfrowej; szablony dokumentów, prezentacji, wydruki, materiały szkoleniowe, tablice informacyjne, wyposażenie pracowni, obsługa urządzeń, wsparcie techniczne itp.

Środowisko badawcze – diagnoza potrzeb szkoleniowych, przygotowywanie narzędzi diagnozy, prowadzenie badań, analiza danych, sporządzanie raportów, diagnostyka efektów szkoleniowych, optymalizacja działań itp.

Środowisko artystyczne – wystąpienia publiczne, prowadzenie zajęć opartych na ekspresji, warsztatów dramowych, przedsięwzięć artystycznych, przygotowywanie filmów dydaktycznych i popularnonaukowych, działania edukacyjne związane z wysoką kulturą, dbałość o estetykę w różnych przedsięwzięciach edukacyjnych itp.

Środowisko społeczne – prowadzenie szkoleń, warsztatów, wykładów, coachingów, dialog z uczestnikami edukacji, wsparcie, współpraca w ramach różnych przedsięwzięć edukacyjnych, działania pomocowe i opiekuńcze itp.

Środowisko przedsiębiorcze – przedstawianie pomysłów związanych z działaniami edukacyjnymi, proponowanie działań, kreowanie wizji, formułowanie celów, planowanie, rozdzielanie zadań, zarządzanie, przewodzenie zespołom, wprowadzanie innowacji, motywowanie innych itp.

Końcowe wnioski

Bycie edukatorem dorosłych nie zawsze oznacza to samo. Spektrum stawianych zadań jest wystarczająco szerokie, by zasadniczo zróżnicować tę profesję. Wynikają z tego, jak sądzę, dwa istotne wnioski. Po pierwsze, wydaje się zasadne, by zespoły zajmujące się edukacją dorosłych budować z osób zróżnicowanych pod względem osobowości zawodowej. Bogactwo preferencji i upodobań będzie źródłem wzajemnego uzupełniania się w podejmowanych wyzwaniach, a nie niedopasowania, jak można by sądzić. W większych zespołach istnieje małe ryzyko, że ktoś nie będzie pasował ze względu na jakieś cechy osobowe. 

Po drugie, chcąc zajmować się edukacją dorosłych, warto przeanalizować (pewnie w obecności sprawnego doradcy) własny profil osobowości zawodowej. Przede wszystkim po to, by zakreślić obszar potencjalnych działań, które dla danej osoby będą najbardziej odpowiednie i które będą harmonijnie współgrać z jej cechami osobowości zawodowej. 

Jak starałem się wykazać, każdy może znaleźć swoje miejsce w edukacji dorosłych, niemniej dobrze jest ukierunkować swoją ścieżkę profesjonalną tak, by jak najlepiej korespondowała z osobowością.

dr Wojciech Świtalski – pedagog, andragog, adiunkt w Katedrze Andragogiki i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w metodyce kształcenia w środowisku szkolnictwa wyższego i edukacji dorosłych, zwłaszcza z wykorzystaniem gier i zabaw. Sprawny organizator licznych wydarzeń edukacyjnych. Ambasador EPALE.

Zobacz także:

Kim jest andragog?

Andragogika – co to właściwie znaczy?

Style uczenia się

Odnawianie zasobów – gra szkoleniowa

Paradoks Monty’ego Halla – czy podejmiejsz właściwą decyzję?

Uczenie się w grach miejskich

Karty coachingowe – recenzja wybranych narzędzi

Bibliografia

Paszkowska-Rogacz, Anna, 2003, Psychologiczne podstawy wyboru zawodu: przegląd koncepcji teoretycznych, KOWEZiU-Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.