ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Według Słownika Języka Polskiego „autentyczny” znaczy „prawdziwy, rzeczywisty, oryginalny”. W nauczaniu języków obcych o autentyczności mówimy zazwyczaj w kontekście wykorzystania materiałów dydaktycznych – tekstów z gazet, fragmentów książek, audycji radiowych, scen z filmów. Tematykę tę podejmowano przede wszystkim w latach 80. i 90., kiedy rozwijała się metoda komunikacyjna, a na zajęciach językowych królowały artykuły, ulotki ze sklepów, oryginalne nagrania dźwiękowe.

Czterdzieści lat temu stawiano sprawę na ostrzu noża. Zastanawiano się, czy używać autentycznych materiałów, czy nie. Potem zdano sobie sprawę, że nie jest to zagadnienie czarno-białe. W pierwszych dwóch latach życia dziecko uczy się w sposób naturalny. Jego nauczycielem są rodzice i środowisko. W jego edukacji językowej wykorzystywane są bardzo skomplikowane teksty autentyczne. Nie należy jednak zapominać, że to nauka języka ojczystego. Dlatego naukowcy doszli do wniosku, że zasada albo-albo nie jest rozwiązaniem. Należy raczej przeanalizować zagadnienie, które prawdziwe materiały można wykorzystywać – kiedy, po co i w jaki sposób?

Czy dziś wykorzystujemy autentyczne materiały dydaktyczne? Oczywiście, że tak. 

Chętnie obecnie stosowane podejście zorientowane na działanie, czyli nauczanie języków obcych poprzez szeroko rozumiane działania społeczne, w naturalny sposób powinno promować szeroko pojętą autentyczność kontekstu sytuacji komunikacyjnej i materiałów dydaktycznych. Wszyscy się z tym stwierdzeniem zgadzamy. Czy tak się jednak dzieje w praktyce? Czy przez czterdzieści lat udało się nam (edukatorom językowym) wyciągnąć jakieś wnioski?

Twierdzimy, że w ramach zajęć językowych uczący się powinni działać, wykonywać różnego typu zadania i realizować projekty, których wyniki mogłyby mieć zastosowanie w rzeczywistości. Pragniemy, aby wykorzystywali umiejętności w praktyce. Chcemy, żeby przełamywali barierę komunikacyjną. Na pierwszy rzut oka podejście działaniowe nam to gwarantuje. W końcu, działamy!

Wracając do pytania o wykorzystywanie materiałów autentycznych w czasie zajęć językowych, wydaje mi się, że nie w ten sposób powinniśmy je postawić. Nie „jak?”, ale raczej „gdzie?”. Wykorzystując podejście działaniowe, powinniśmy dążyć do wzmocnienia sprawczości uczącego się i do zachęcenia go do coraz częstszego udziału w sytuacjach społecznych. Czy jesteśmy w stanie osiągnąć nasze cele, pracując w sali lekcyjnej?

Jednym z niewymienionych wcześniej synonimów „autentyczności” jest „wiarygodność”. Kiedy w szkole językowej realizujemy projekt dotyczący sztuki, jesteśmy wiarygodni? Czy dyskusja o środowisku naturalnym w czterech ścianach jest autentyczna? Oczywiście, specjalnie zadaję dość prowokacyjne pytania. Wcale nie chodzi mi też o powrót do lat 80. XX wieku. Myślę raczej o pewnej równowadze. Możemy wykorzystywać autentyczne materiały edukacyjne, odpowiednio przygotować uczących się do pracy z nimi, robić to na dobrze dobranym poziomie biegłości językowej, itd... Unikniemy w ten sposób trudnej konfrontacji nieprzygotowanego uczącego się z tekstami pisanymi przez rodzimych użytkowników języka i kontekstami, których nie zna. 

Pytanie więc powraca. Czy jesteśmy w tych działaniach wiarygodni? To zależy. Jedni wolą oglądać słonie w ZOO, ponieważ tak jest bezpieczniej. Podejrzewam jednak, że większość osób wolałaby je zobaczyć na sawannie, gdyby tylko miała taką możliwość. To mniej bezpieczne, ale ekscytujące i motywujące do działania. Budzi emocje i tworzy wspomnienia.

Podobnie jest z językiem obcym. Udział w sytuacjach komunikacyjnych maksymalnie zbliżonych do rzeczywistych zazwyczaj ośmiela uczących się do używania języka obcego w prawdziwym świecie. Czy tym światem jest sala lekcyjna? Nie. 

Autentyczność w dużej mierze zależy od kontekstu, którym na zajęciach jest właśnie sala lekcyjna. Wszelkie autentyczne teksty i nagrania wyrwane z ich naturalnego kontekstu automatycznie tracą nieco na wiarygodności. Jest pewien rozdźwięk między oczekiwaniami a rzeczywistością. 

Kontekst, czyli w tym wypadku miejsce realizacji działań językowych, ma znaczenie, gdyż wzmacnia autentyczność rozumianą na dwa sposoby. Z jednej strony, jako wspomnianą powyżej, zbieżność między tym, co wyobrażone a tym, co doświadczane. Z drugiej, jako poczucie uczestnictwa w konkretnej sytuacji społecznej lub procesie. Wtedy punkt ciężkości przenosi się z autentyczności miejsca na autentyczność wykonywanej czynności i wspólnotę, która realizuje to działanie. 

Łatwo jest zaproponować edukatorom wychodzenie z sali lekcyjnej i prowadzenie zajęć w naturalnym kontekście. W rzeczywistości jest to trudne do zorganizowania. Jak więc możemy osiągnąć autentyczność, nie wychodząc z sali lekcyjnej? Wydaje mi się, że kluczem do sukcesu jest cel, który chcemy osiągnąć. Spójrzmy na poniższy przykład.

Edukator chce, aby uczący się odsłuchali audiodeskrypcję obiektów muzealnych, a potem stworzyli własne opisy. Zadanie jest bardzo ciekawe, lecz nieautentyczne. To trochę sztuka dla sztuki. Wystarczy przeformułować polecenie i zaproponować uczącym się opracowanie audiodeskrypcji dla osób niewidzących, które dzięki nagraniom będą mogły poznać wybrane eksponaty. 

To tylko jeden z przykładów pokazujący, że autentyczność to nie tylko zaprezentowanie odpowiednich materiałów, ale i kontekstu, który powinien nadać społeczny sens wykonywanemu na ich podstawie zadaniu.

Katarzyna Žák-Caplot – Kierowniczka Biblioteki Muzeum Warszawy, lektorka j. polskiego i czeskiego. Autorka językowych projektów bibliotecznych i muzealnych. Laureatka European Language Label. Bibliotekarz 2019 woj. mazowieckiego i laureatka III miejsca w Ogólnopolskim Konkursie Bibliotekarz Roku 2019. Mówi po polsku, czesku, francusku, angielsku i serbsku. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także: 

Ekologia w edukacji językowej

CLIL w bibliotece czyli "information literacy" w języku obcym

Odpowiednie dać rzeczy słowo, czyli o twórczości poetyckiej na lekcji języka obcego

Kulturalny przepis na stres kulturowy

Prowadzi nas solidny PILLOT, czyli co nowego w projekcie o nauczaniu języków poprzez dziedzictwo

Edukacja kulturalna osób z doświadczeniem uchodźczym – na to zwróć uwagę!

Kompetencjownik, czyli język w działaniu

Bibliografia:

Baczar K., O tekstach autentycznych w nauczaniu języka obcego w szkole średniej, JOWS 2/2023.

Miodunka W., Podejście zorientowane na działanie w nauczaniu języków obcych : od (małych) zadań do (dużych) projektów, JOWS 2/2013.

Nawrocki A., Autentyczność w percepcji osób zwiedzających muzeum, [w:] Funkcje muzeum współcześnie, Malbork: muzeum Zamkowe w Malborku 2015.

Słownik Języka Polskiego [on-line].