ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj! 

Praktycznie każda instytucja kultury w Polsce proponowała lub proponuje aktywności edukacyjne skierowane do osób z doświadczeniem uchodźczym. Istnieją pewne wyzwania, z którymi trzeba się zmierzyć, projektując działania dla tej grupy. Wzięliście to pod uwagę? 

Zapraszam do przeczytania rozmowy z Oleną Bulgakovą, pedagożką, psycholożką i edukatorką osób dorosłych z doświadczeniem uchodźczym, współpracującą z Muzeum Warszawy.

Według Konwencji Genewskiej uchodźcą i uchodźczynią nazwiemy osoby przebywające poza krajem swego pochodzenia i posiadające uzasadnioną obawę przed prześladowaniem w tym kraju ze względu na rasę, religię, narodowość, poglądy polityczne lub przynależność do określonej grupy społecznej^[1]. Obecnie ważne jest doprecyzowanie tej definicji w Konwencji o uchodźcach z 1969 roku, która mówi, że wyjazd poza kraj może nastąpić również z powodu zewnętrznej agresji, okupacji, obcej dominacji lub zdarzeń poważnie zakłócających porządek publiczny w części lub całości kraju swojego pochodzenia lub obywatelstwa^[2].

Katarzyna Žák-Caplot: Czy wydarzenia traumatyczne związane z działaniami wojennymi mogą mieć wpływ na uczestnictwo w kulturze?

Olena Bulgakova: Już sam powyższy tekst definicji powinien dawać nam do myślenia i uczulić na niektóre aspekty działań edukacyjnych. Traumatycznymi określamy sytuacje, w których istnieje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia. Można być ich uczestnikiem albo świadkiem. Dlatego już na etapie projektowania zadań i scenariuszy warto konsultować się z psychologiem w celu zrozumienia konsekwencji tego typu doświadczeń i bycia przygotowanym na różne sytuacje oraz zachowania uczestników zajęć, jak tzw. strategie przetrwania i konsekwentne ukrywanie właściwych potrzeb. Zachowania mogą przyjmować bardzo różne formy – od uległości po głęboki stres. Edukatorom daje to szansę poszerzenia okna tolerancji poprzez stopniowe dopuszczanie do siebie pozytywnych emocji: spokoju, zadowolenia, motywacji do działania.

W Muzeum Warszawy zastanawialiśmy się, czy kilka miesięcy po wybuchu wojny można organizować zajęcia w Muzeum Odbudowy Starówki, które jest naszym oddziałem. Miejsce to pokazuje stopień zniszczenia miasta po powstaniu warszawskim, a jednocześnie przedstawia cały proces jego odbudowy. Okazało się, że chociaż obrazy ruin wywołały stres związany z niedawnymi przeżyciami, dużo silniejsze były pozytywne emocje związane z rekonstrukcją Warszawy własnymi rękami. Było w tym wiele wzruszeń i poczucia nadziei na przyszłość.

To prawda, nie należy bać się tej tematyki. Trzeba się zastanowić, jak ją poruszyć i kiedy.

Bardzo popularna jest edukacja sensoryczna. Czy warto z niej korzystać?

Ze względu na możliwą nadwrażliwość na bodźce (np. smakowe i zapachowe) należy bardzo uważnie dobierać elementy działań opierających się odczuciach zmysłowych. Warto też zwrócić na to uwagę, proponując miejsce realizacji działań w przestrzeni miasta (natężony ruch, miejsce trudne topograficznie, brak znaków orientacyjnych).

Czy muzeum jest dobrym miejscem do pracy z osobami z doświadczeniem uchodźczym?

Osoby z doświadczeniem uchodźczym i migranckim mogą mieć poczucie ciągłej ekspozycji społecznej. Dlatego należy docenić możliwość pracy w miejscach takich, jak np. przestrzeń muzeum, biblioteka lub historyczny park, które stanowią rodzaj azylu dają szansę na odcięcie się od trudnej codzienności. Jednocześnie cały czas trzeba mieć na uwadze, że niektórzy mogą interpretować udział w zajęciach jako rodzaj ekspozycji społecznej. Z tego powodu trzeba budować zaufanie w grupie od momentu pierwszego spotkania.

Zazwyczaj przedmiotem działań kulturalnych edukacyjnych jest praca twórcza. Rozwija kompetencję ekspresji twórczej, to wiemy. Ale, czy jeszcze jakieś?

W osobach z traumatycznymi doświadczeniami może narastać poczucie bezradności i apatii oraz bierne przyjmowanie od losu tego, co przynosi. Przestają poszukiwać rozwiązań najprostszych nawet problemów. Dlatego warto łączyć działania edukacyjne z różnymi formami ekspresji kreatywnej. Ma to wpływ nie tylko na rozwój kompetencji związanych z twórczym i przedsiębiorczym działaniem, ale także sposób na poprawę zdrowia psychicznego, emocjonalnego i fizycznego. 

Należy pamiętać, że pracujemy z osobami, które doświadczyły silnego poczucia straty – bliskich, stylu życia, pracy, statusu. Działania powinny więc rozwijać różne umiejętności, co pozwoli na budowanie nowych zasobów i wyjście z jednokierunkowej narracji. 

W muzeum sięgamy do narzędzi takich, jak np. osie czasu, które wspierają poczucie spójności i pozwalają sięgać do czasu sprzed traumy. Czy to dobry przykład?

Tak. Ciekawą propozycją są też równoległe działania interaktywne. Możliwość realizacji aktywności on-line pozwala na dodatkowy i bezstresowy rozwój kompetencji cyfrowych przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości kontynuacji działań w obliczu różnych zdarzeń losowych, jak pandemia lub częsta zmiana zamieszkania.

Może będziemy się powtarzać, ale dla mnie to bardzo ważne. Chodzi mi o wspieranie współpracy i liderowania w grupie.

Wspieranie siebie nawzajem jest jednym z kluczowych elementów aktywizacji osób z doświadczeniem uchodźczym. Koncentracja na działaniach na rzecz innych i koncentracja na konkretnych czynnościach pozwala odwrócić uwagę od trudnej rzeczywistości i niepewności jutra. Daje poczucie bycia potrzebnym, co przywraca poczucie sensu, a co za tym idzie, poczucie spójności.

Bardzo dziękuję. Do zobaczenia. Do następnego projektu!

Interesujesz się edukacją kulturową dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form w obszarze edukacji muzealnej? 
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE! 

Katarzyna Žák-Caplot – Kierowniczka Biblioteki Muzeum Warszawy, lektorka j. polskiego i czeskiego. Autorka językowych projektów bibliotecznych i muzealnych. Laureatka European Language Label. Bibliotekarz 2019 woj. mazowieckiego i laureatka III miejsca w Ogólnopolskim Konkursie Bibliotekarz Roku 2019. Mówi po polsku, czesku, francusku, angielsku i serbsku. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także: 

Olena Bulgakova: bliskość i wsparcie dla ukraińskich uchodźców 

„W muzeum uczymy się znajdować wspólny język z ludźmi”  

Kompetencjownik, czyli język w działaniu

Obiekt X, czyli test na przetrwanie początkującego edukatora muzealnego