ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Współczesne nauczanie języków obcych coraz częściej odchodzi od schematycznego modelu opartego na ćwiczeniu struktur gramatycznych i zapamiętywaniu słownictwa. Podejście komunikacyjne, które w zeszłym stuleciu było prawie rewolucyjne, dzisiejszym uczącym się wydaje się czymś nudnym i sztampowym. W jego miejsce pojawiają się podejścia, które traktują język jako formę działania społecznego, nie tylko jako system reguł. Szczególne znaczenie w tej zmianie kierunku ma społeczne podejście do języka – oparte na idei, że uczymy się mówić, a mówimy po to, by współdziałać z innymi. To przesunięcie nie jest jedynie modą – ma silne podstawy zarówno w teorii, jak i w codziennej praktyce nauczania dorosłych.

^{Fot. Pixabay}

Język jako działanie społeczne

Inspiracją może być tutaj socjologia klasyczna. Max Weber, jeden z jej twórców, definiował działanie społeczne jako takie, które jest sensownie ukierunkowane na innych ludzi. Człowiek działa nie w próżni, ale w odpowiedzi na otoczenie społeczne – bierze pod uwagę, jak jego słowa i czyny zostaną odebrane przez innych. W tym ujęciu każde działanie językowe – prośba, zaproszenie, sprzeciw, wyrażenie wdzięczności – jest formą interakcji społecznej. 

W nauczaniu języka obcego oznacza to, że uczniowie nie powinni być tylko wykonawcami ćwiczeń, ale uczestnikami działań, w których język jest niezbędnym środkiem komunikacji. Używają języka, by coś osiągnąć – zorganizować spotkanie, stworzyć nagranie, porozumieć się z lokalną społecznością. 

Podejście ukierunkowane na działanie w praktyce edukacyjnej

Z podobnego założenia wychodzi podejście działaniowe w dydaktyce języków obcych, którego orędownikami w Polsce są m.in. Przemysław Gębal, Iwona Janowska i Władysław Miodunka. Ten drugi pisze: „Warta jest upowszechnienia idea nauczania języków obcych przez realizację działań społecznych” (2013:82). Oznacza to, że nauczyciel nie tylko przekazuje wiedzę językową, ale projektuje sytuacje, w których uczniowie działają – dla siebie, z innymi, a przede wszystkim na rzecz innych.

Działanie nie musi być skomplikowane. Może to być wspólne przeprowadzenie spaceru edukacyjnego po okolicy w języku docelowym, udział w lokalnym wydarzeniu kulturalnym, przygotowanie wystawy, poprowadzenie wywiadu z mieszkańcami, event w czasie Dnia Sąsiada czy zorganizowanie wieczoru filmowego. Kluczowe jest, by język nie był ćwiczony w izolacji, lecz stosowany w praktyce, w autentycznym kontekście. Niezwykle ważnym czynnikiem takiego działania jest też jego celowość i późniejszy wpływ zarówno na uczącego się, jak i jego środowisko.

Korzyści dla uczących się dorosłych 

Społeczne podejście jest szczególnie skuteczne w pracy z dorosłymi. Takie osoby przychodzą na zajęcia z konkretnymi celami: chcą lepiej porozumiewać się w pracy, załatwić sprawy urzędowe, uczestniczyć w kulturze kraju, w którym mieszkają. Gdy nauka odbywa się przez udział w działaniach społecznych, rośnie ich motywacja wewnętrzna, bo widzą sens w tym, czego się uczą.

Według Tomasza Maruszewskiego motywacja jest tym silniejsza, im więcej wart jest wynik, jaki ma zostać osiągnięty, im większe są osobiste możliwości podmiotu, zapewniające mu wykonanie działań przynoszących wynik, i im silniejsze są emocje związane z wynikiem i z działaniem (Maruszewski 2016: 633). Stwierdzenie to opiera się na teorii Paula Pintricha i Elisabeth DeGroot, według których głównymi komponentami motywacyjnymi są właśnie wartości, które reprezentuje dane działanie; możliwości, czyli posiadane lub zdobywane kompetencje oraz emocje towarzyszące realizacji zaplanowanych działań i końcowemu efektowi zaangażowania uczących się. 

Nauka języka obcego poprzez działanie społeczne obejmuje wszystkie powyższe elementy. Promuje wartości wspólnotowe i włączające, aktywuje do zdobywania umiejętności, językowych i pozajęzykowych, niezbędnych do przeprowadzenia danego przedsięwzięcia, a przede wszystkim daje wielką satysfakcję, gdy całość zakończy się sukcesem. 

Takie podejście również wzmacnia poczucie sprawczości – dorośli uczą się nie tylko komunikować, ale też działać, współpracować, wpływać na otoczenie. Czują, że język daje im dostęp do nowych ról społecznych, że stają się uczestnikami, a nie tylko obserwatorami życia społecznego.

Wnioski dla edukatorów

Dla edukatorów dorosłych oznacza to konieczność zmiany perspektywy: z osoby „stymulującej komunikację w czasie zajęć” na projektanta działań i sytuacji komunikacyjnych. To niełatwe – wymaga kreatywności, elastyczności i umiejętności pracy z grupą. Ale efekty bywają głębokie: dorośli nie tylko uczą się języka, lecz stają się częścią społeczności, z którą ten język jest związany. W społecznym podejściu do nauczania języka nie chodzi tylko o komunikację – chodzi o uczestnictwo.

Katarzyna Žák-Caplot – Kierowniczka Biblioteki Muzeum Warszawy, lektorka j. polskiego i czeskiego. Autorka językowych projektów bibliotecznych i muzealnych. Laureatka European Language Label. Bibliotekarz 2019 woj. mazowieckiego i laureatka III miejsca w Ogólnopolskim Konkursie Bibliotekarz Roku 2019. Mówi po polsku, czesku, francusku, angielsku i serbsku. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także: 

Autentyczność w nauczaniu języka obcego

Ekologia w edukacji językowej

Odpowiednie dać rzeczy słowo, czyli o twórczości poetyckiej na lekcji języka obcego

Kulturalny przepis na stres kulturowy

Kompetencjownik, czyli język w działaniu

O początkach EPALE. Wywiad z Aliną Respondek

Bibliografia: