AI-vaardigheden bijbrengen: zeven tips voor docenten in volwasseneneducatie
Leestijd ca. 5 minuten
Kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence, AI) werd al jarenlang gehypet in de media, maar heeft het grote publiek eigenlijk pas bereikt sinds ChatGPT werd gelanceerd in de herfst van 2022. AI-tools zoals spraak- en beeldgeneratoren worden niet langer alleen maar gebruikt door computerwetenschappers en techneuten: mensen uit alle geledingen van de bevolking maken er gebruik van en AI is inmiddels ook doorgedrongen tot de educatieve omgeving. Het feit dat AI niet meer uit het leven weg te denken is, wordt ook bevestigd door het meest recente trendonderzoek door het Duitse mmb-Instituut.
Vaardigheden voor een toekomst met AI
Welke vaardigheden en capaciteiten zijn er nodig om met AI te kunnen werken? Dit wordt ook wel 'AI-geletterdheid' genoemd. Er is een uitgebreid, empirisch onderbouwd competentiemodel ontwikkeld als onderdeel van het AIComp-project. Dit project omvat twaalf competentievelden in drie competentiegebieden die betrekking hebben op persoonlijke vaardigheden, de sociale omgeving en het werken met en ontwerpen voor AI.
Er zijn ook al concepten voor AI-competentiekaders ontwikkeld voor docenten in volwasseneneducatie – en wel door de Europese Commissie en door Paradox Learning, een internationale aanbieder van eLearning-diensten. Als onderdeel van het Europese AL4AI-project wordt er eind 2024 een zelfstudie-cursus ontwikkeld die specifiek gericht is op docenten die werkzaam zijn in volwasseneneducatie.
De algemene teneur van deze competentiemodellen is dat docenten – vooral in volwasseneneducatie – een bijzondere verantwoordelijkheid hebben tegenover lerenden. De docenten worden dan ook verzocht om de mogelijkheden en risico's die verbonden zitten aan AI uit te leggen en om lerenden te stimuleren om de nieuwe technologie op een verantwoordelijke manier te gebruiken.
Zeven concrete didactische tips
Zeven concrete didactische tips
Hieronder staat een overzicht met didactische tips (NB onvertaald) voor docenten in volwasseneneducatie die helpen bij het overbrengen van AI-vaardigheden.
Tip 1: Benader AI-technologie met een holistische blik
Tip 1: Benader AI-technologie met een holistische blik
Technologiecursussen kiezen vaak voor een toepassingsgericht perspectief (‘Hoe gebruik je het?’). Wolfgang König (Network Q 4.0) pleit ervoor om de zogeheten Dagstuhl-driehoek te gebruiken als een kompas (in het Duits). Naast het applicatiegerichte perspectief moet er ook gekeken worden naar het technologisch ('Hoe werkt het?”) en sociaal-cultureel ('Welk effect heeft het?') perspectief. Docenten die van plan zijn om ChatGPT als leermiddel te gebruiken, kunnen bijvoorbeeld beginnen met uit te leggen hoe dit tool grofweg werkt (technologisch perspectief). Vervolgens kan het tool dan getest worden in de praktijk (applicatiegericht perspectief). Dit biedt een goede basis om te discussiëren over de invloed die het gebruik van AI-chatbots heeft op het leerproces (sociaal-cultureel perspectief).
Tip 2: Creëer een persoonlijke insteek
Tip 2: Creëer een persoonlijke insteek
Vooral in heterogene groepen is het een goed idee om aannames en meningen over AI meteen van het begin af aan te bespreken. Nele Hirsch (eBildungslabor) heeft hiervoor een speciale methode ontwikkeld (in het Duits), waarbij elk van de deelnemers een kaart met een stelling over AI krijgt die vervolgens aan de groep wordt voorgelezen. Bijvoorbeeld: ‘Ik vind het echt leuk om te experimenteren met verschillende AI-tools’ of ‘Zolang er geen duidelijkheid is over het gebruik van AI, moeten we deze tools weghouden uit de educatieve omgeving’. Dit brengt een discussie op gang die vervolgens als basis kan dienen om dieper in te gaan op de materie.
Tip 3: Maak AI tastbaar
Tip 3: Maak AI tastbaar
Cursisten die weinig ervaring hebben met AI-tools, hebben er baat bij om AI 'live' te ervaren. Werken met prikkelende vragen is bijvoorbeeld een goede manier om te merken wat het verschil is tussen een antwoord dat door een mens is geformuleerd en een antwoord dat door de computer is gegenereerd.
De uitgebreide mogelijkheden voor het toepassen van AI kunnen bijvoorbeeld worden gedemonstreerd aan de hand van de ‘AI Werelden’ van het competentieplatform voor kunstmatige intelligentie van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. De interactieve kaart geeft aan waar AI-technologie wordt gebruikt in de dagelijkse praktijk (zowel privé als op het werk), bijvoorbeeld voor dynamische prijsstelling bij de verkoop van producten. Dit biedt een interessant vertrekpunt voor verdere discussie.
Tip 4: Laat de psychologische effecten van AI zien
Bij het gebruik van AI-systemen moet er ook rekening gehouden worden met bepaalde psychologische effecten, zoals het ‘uncanny valley’-effect: een kunstmatig figuur wordt positiever beoordeeld naarmate deze meer op een mens lijkt – tot op zekere hoogte, want er is een omslagpunt waarop juist het omgekeerde gebeurt. Dit uncanny valley-effect kan bijvoorbeeld tastbaar worden gemaakt door een afbeelding te laten zien van de mensachtige robot ‘Sophia’ en met de deelnemers te bespreken hoe ze dit ervaren (aangenaam of nogal verontrustend?).
Psychologische effecten zoals de ‘competentieval’ spelen ook een rol en moeten aandacht krijgen: doordat AI-systemen geen tekenen van linguïstische onzekerheid vertonen (d.w.z. AI produceert teksten die niet vaag of dubbelzinnig zijn), denken mensen veelal dat deze systemen competent zijn en dit kan ertoe leiden dat ze onjuiste informatie overnemen en/of verspreiden. Het is daarom van groot belang dat docenten de juiste woorden hanteren om duidelijk te maken dat AI-systemen geen onafhankelijke denkers zijn. Gebruik bijvoorbeeld de term 'AI-systemen' of 'AI-tools' in plaats van AI aan te duiden als een persoon ('AI/hij/zij'), of zeg: 'deze output is gegenereerd als reactie op mijn input' in plaats van 'ChatGPT heeft mij dit aanbevolen'. (Bron: e-bildungslabor.de) In plaats van stereotypische weergaven van robots zijn afbeeldingen van bijvoorbeeld ‘Better Images of AI’ beter geschikt om ter illustratie te gebruiken.
Tip 5: Communiceer technische functies zo helder mogelijk
Tip 5: Communiceer technische functies zo helder mogelijk
Docenten in volwasseneneducatie kunnen laten zien hoe AI-taalmodellen werken met behulp van heldere, beknopte video's (bijvoorbeeld van eLearning-aanbieder youknow, in het Duits). Voor lerenden die willen experimenteren, biedt Tensorflow een interactief neuraal netwerk om uit te proberen.
Technische functies kunnen door docenten niet alleen digitaal maar ook op volledige analoge wijze worden uitgelegd met behulp van de oefeningen van ‘AI Unplugged’: deze oefeningen zijn ontwikkeld voor scholen, maar zijn ook geschikt voor volwasseneneducatie.
Tip 6: Gebruik quizjes om kennis over AI te testen
Docenten in volwasseneneducatie kunnen korte quizjes gebruiken om reeds aanwezige kennis van deelnemers over AI te 'activeren' of om te controleren wat hun cursisten geleerd hebben (of hen dit zelf te laten doen). Twee voorbeelden van lesmateriaal voor scholen dat ook kan worden gebruikt voor volwasseneneducatie zijn de quiz van VEGA (in het Duits) en de Learning Snacks van App Camps.
Tip 7: Stimuleer mensen om kritisch na te denken over AI
In het algemeen is het advies om in een educatieve omgeving zorgvuldig af te wegen wat de voor- en nadelen van AI zijn. Birgit Aschemann en Gunter Schüßler leggen uit welke methodes kritisch denken kunnen bevorderen in dit (Duitstalige) artikel op erwachsenenbildung.at.
De door Nele Hirsch van eBildungslabor geformuleerde 12 stellingen vormen stof tot nadenken en zijn eveneens geschikt om in leerprogramma's op een interactieve manier van gedachten te wisselen over AI.
Als je met je cursisten in de rol wilt kruipen van AI-experts en burgers wilt helpen met hun vragen, kun je dat doen met het kaartspel ‘AI-kompas’ dat het Alexander von Humboldt Instituut voor Internet en Samenleving aanbiedt.
Meer informatie:
Auteur van het oorspronkelijke artikel: Karin Lamprecht/CONEDU
Redactie van het oorspronkelijke artikel: Birgit Aschemann/CONEDU
Afbeelding: AI gegenereert van CONEDU met Adobe Firefly, Prompt: „Mehrere erwachsene Teilnehmende in einem Seminarraum, leger gekleidet, unterhalten sich paarweise und halten kleine Kärtchen mit Text in den Händen“
