ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

---

Zaznaczę najpierw, że sytuacja dotyczy tylko i wyłącznie roli edukatora w kursie, a więc dostarczenia treści merytorycznej i wyłożenia jej przed kamerą. Zakładamy, że wszelkie technikalia nas nie dotyczą, ponieważ siła wyższa, która wyznaczyła nas na tę prawie samobójczą misję ma dla nas całe zaplecze - nazwijmy je - filmowe i postprodukcyjne. My musimy jedynie przełożyć na scenariusz to, co i tak już wiemy i robimy jako eksperci w danej dziedzinie, a później stawić się przed kamerą i w fascynujący sposób o tym opowiedzieć. Łatwizna. 

Powinienem chyba zacząć o zaprojektowania jakiejś tzw. sytuacji edukacyjnej, naszkicowania skryptu? Tak by było w idealnym świecie, ale w takim ten poradnik by nie powstał. My, edukatorzy, rzuceni na głęboką wodę cyfrowej produkcji często nie mamy już czasu na strategię i od razu niemal musimy przejść do działań operacyjnych, zakładając, że strategia wykuje się boju. Spokojnie, do tematu projektowania jeszcze wrócę przy mniej stosownej okazji, czyli wtedy, gdy najczęściej “wyłażą” tegoż projektowania braki. 

Spróbujmy najpierw zmierzyć się z niechęcią do kamery. Zacznijmy od tego, że ludzie nie są równi. Jedni radzą sobie świetnie, nabywają doświadczenie i wtedy radzą sobie jeszcze lepiej. Inni - męczą potwornie siebie i ekipę zmuszoną to oglądać. Wydaje się też, że doświadczenie tylko pogłębia traumę. Tak po prostu jest i nie ma co udawać, że ciężką pracą można osiągnąć poziom mistrzowski. Myślę, że 90% populacji może ciężką pracą dojść do wyników co najmniej zadowalających. Dla 10% nie ma żadnego ratunku. To trochę jak ze śpiewem. Dobry nauczyciel i miesiące treningów sprawią, że zaśpiewasz i nie będziesz fałszować, ale czy śpiew będzie twoją mocną stroną? Czy rzucisz publiczność na kolana? No… nie. Nikt jednak nie zarzuci ci, że fałszujesz. Jeśli jednak zamiast ćwiczyć patrzysz tylko na własne ułomności porównujesz je z tym, jak prezentują się najlepsi w branży, którym teoretycznie wszystko przychodzi łatwo, to rzeczywiście nic nie osiągniesz. Możesz też być we wspomnianych dziesięciu procentach tych, którym słoń nadepnął na ucho, a przy okazji na prezencję, elokwencję, dykcję, odporność na stres i ogólną ogładę. Załóżmy jednak, że tak nie jest i mieszkasz sobie gdzieś na środku pagórka wykreślonego przez rozkład Gaussa, między super zdolnymi, a wyjątkowo nieutalentowanymi. 

W domu czy studio

Zanim zdążysz dobrze zastanowić się nad skryptem czy scenariuszem czy sięgnąć po jakiekolwiek narzędzia i techniki projektowania sytuacji edukacyjnej, dopadnie cię szara rzeczywistość. Możesz dostać pytanie czy wolisz nagrywać kurs w studio (lub innej zaadaptowanej przestrzeni) czy przed własną kamerą internetową w domu. Innymi słowy: czy walka odbędzie się na obcej czy własnej ziemi. Bardzo często decyzje podjęte są już wcześniej i wynikają z uwarunkowań całego projektu, jeśli jednak masz wybór, to warto rozważyć oba scenariusze.

Wystąpienie w studio, przed prawdziwą kamerą daje nam zazwyczaj dużo lepszy efekt wizualny, który też ma znaczenie. Zazwyczaj też wtedy człowiek, dopingowany przez innych, jest w stanie wykrzesać z siebie więcej energii i przy tej samej przekazanej treści całość po prostu się lepiej ogląda. Od organizatora całego przedsięwzięcia zaś zależy, kto podczas tego nagrania będzie do twojej pomocy. Wbrew pozorom to bardzo istotne i warto o to zapytać. Na pewno przyda się osoba doświadczona, która stawała po obu stronach kamery. Myślę, że każdy, kto nagrał swój pierwszy kurs wideo jest bogatszy o wiele nowych doświadczeń. Nie chodzi o to, aby podpowiadać i się wymądrzać z perspektywy osoby doświadczonej, ale aby umieć wczuć się w rolę innego edukatora i specyfikę nauczania. Najlepszy operator kamery nie pomoże jeśli nie wie na czym polega nauczanie. 

Tak więc skład zwycięskiej drużyny ma wielkie znaczenie, ale też jej rozmiar. W skrócie - im mniej osób przygląda się twojej pracy, tym lepiej. W większości przypadków przed za kamerą wystarczą maksymalnie dwie osoby, ale to oczywiście zależy od konkretnych warunków i pomysłu na nagranie.

Koncepcja nagrania

No właśnie, koncepcja nagrania. Może się okazać, że oczekujesz prostego wykładu na stojąco czy siedząco, a reżyser wymaga od Ciebie skomplikowanych działań i choreografii. Dzieje się tak raczej rzadko i doświadczeni producenci elearningu wiedzą, że lepsze jest wrogiem dobrego. Pewne kompromisy jednak będą wymagane. Zapewne operator kamery przestawi cię kilka razy niczym mebel i spojrzy na ciebie mocno krytycznie. Nie przejmuj się, ani nie denerwuj - ci wszyscy ludzie próbują jedynie zrobić tak, aby było ładnie i na tym etapie faktycznie jesteś dla nich gadającym meblem, którzy trzeba ładnie oświetlić. Przy tym jednak pamiętaj, że podczas nagrania musi ci być wygodnie. Jeśli więc ktoś ustawi cię odpowiednio do światła i kamery i zapyta czy czujesz się komfortowo, to zanim odpowiesz pomyśl, że w tej pozie spędzisz kilka godzin. Najważniejsze, aby wszystko ustalić przed pierwszym nagraniem, ponieważ jeśli w trakcie zaczną pojawiać się rozbieżności, to będzie trudne do naprawienia. 

Przed kamerą możesz oczywiście stać, albo siedzieć. Możesz też, ale nie musisz, korzystać z określonych pomocy dydaktycznych. Duży ekran LCD może być twoją wirtualną tablicą i miejscem prezentacji slajdów z którymi możesz wchodzić w niejakie interakcje. Może też być ciałem obcym, które będzie ci przeszkadzało i rozpraszało. Tym samym - warto się dowiedzieć wcześniej co możesz, czego nie (zazwyczaj przed kamerą nie wolno chodzić) i co się dobrze sprawdzi lub przeciwnie, co spowoduje komplikacje.

Jeśli jednak nie czujesz się na siłach mierzyć z materią w studio, zawsze możesz zaproponować nagranie w formie zdalnej. To wygodne, ponieważ nie trzeba nawet wychodzić z domu, jednak cierpią walory wizualne. Nie są najważniejsze - powiesz. To prawda, ale to nie znaczy, że nie są ważne. Na ogólną ocenę kursu składa się wiele sumujących się czynników. Nawet jeśli wygląd odpowiada za - powiedzmy - 10% sukcesu, to tutaj, podobnie jak na egzaminie dojrzałości, lepiej te procenty mieć, niż nie mieć. W końcowym rozrachunku to właśnie pojedyncze punkty odpowiadają za to, że ktoś się dostanie na wymarzone studia, a ktoś inny nie. 

Jeśli jednak nagrywasz przed kamerą internetową, to oczywiście musisz zadbać o odpowiednie otoczenie i “ciszę na planie”. Zasady są takie same, jak w przypadku webinarów czy spotkań online, a przez czas pandemii powstało już sporo różnych poradników jak ustawić kamerę internetową czy dobrać tło i odpowiednio się oświetlić. Nie będę więc tego tematu reanimował na potrzeby tego artykułu. 

Siedząc przed ekranem własnego komputera masz jednak taką przewagę, że możesz na tym ekranie wyświetlić sobie notatki i inne pomoce dydaktyczne. Nie musisz więc korzystać dokładnie z prezentacji, która będzie później częścią kursu. To pozwala tak przygotować notatki, aby ułatwić sobie narrację po poszczególnych lekcjach. Nie oznacza to jednak, że możesz przez całe nagranie gapić się w ekran. Nad tym na pewno trudniej zapanować podczas zdalnego nagrywania, stąd kolejna zaleta bycia w studio.

No i jest temat kluczowy:

Nie czytaj!

Dlaczego to akurat ciebie zaproszono do stworzenia kursu? Ponieważ jesteś ekspertem. Ktoś liczy na twoją wiedzę i doświadczenie, i może również na renomę, którą cieszy się twoja osoba. Jeśli zamierzasz przeczytać skrypt, ponieważ za nic w świecie nie potrafisz go wykonać w formie w miarę swobodnego wykładu, to dla dobra wszystkich lepiej będzie nie podejmować wyzwania w ogóle. Wiem, że to brutalne i nie każdy ma predyspozycje do występowania przed kamerą, ale dlaczego - jako potencjalny odbiorca takiego produktu edukacyjnego - nie miałbym być krytyczny, skoro zamiast obiecanego eksperta dostaję kiepskiego i zestresowanego lektora? Uwierzcie mi, wiem jak jest po drugiej stronie kamery i wiem czym smakują różne podejścia do nagrywania. Nawet nie chcę wspominać swoich początków, a i teraz daleko mi do oceny celującej.

Wiem jednak tyle, że ludzie liczą na ciebie jako eksperta. Jeśli to, co im podajesz to ogólniki, które równie dobrze mogą znaleźć w pół minuty na Wikipedii - będą się nudzili. Coś jednak sprawia, że radzisz sobie w sali szkoleniowej. To twoje doświadczenie zawodowe. Masz masę przykładów z których możesz zrobić fascynujące case studies - ludzie to kochają. O czymś takim mówi się “mięso”, ponieważ jest to konkretna treść, której za ciebie nie stworzy nikt inny. To potwierdza tylko twoją wyjątkowość w roli trenera online. Postaw więc na mocne strony, ogranicz słabsze. Jak to zrobić? To domena projektowania sytuacji edukacyjnej, zresztą - jedna z wielu.

P.S. Czytanie jest oczywiście wskazane, gdy masz tekst na prompter, ale: musi to być profesjonalne urządzenie (nie możesz czytać z ekranu komputera), a tekst musi być perfekcyjnie napisany i zredagowany tak, aby czytanie go nie sprawiało trudności zarówno tobie, jak i odbiorcy.

Projektujemy

I tutaj dochodzimy do kluczowego zagadnienia: zazwyczaj zaprojektować musisz wszystko sam. Oceniają to też osoby, krew zazwyczaj nie są edukatorami. Czy to może działać? Może, ale nie zawsze dobrze. Jeśli w zespole, który dostarcza zlecający nie ma nikogo, kto potrafi zaprojektować kurs online lub zlecający twierdzi, że to nic trudnego i wystarczy podzielić warsztat czy szkolenie na kilkanaście lekcji oraz dodać quizy, to uciekaj jak najszybciej. Nie odwracaj się do takiej osoby plecami, ponieważ jest edukacyjnym wariatem, a ty nie potrzebujesz więcej kłopotów. W procesie bezwzględnie musi być ktoś, kto zna się na uczeniu online. Wiesz, to nie jest rok 2010, właśnie powstało Udemy, a my uczymy się wszystkiego od początku, ponieważ edukacja online z wykorzystaniem wideo jest w jakimś sensie nowością. My działamy na bardzo poważnym rynku, gdzie tworzenie kursu online bez instructional designera przypomina mi próby prowadzenia pociągu przez kelnera z WARS-a, ponieważ jakiś odklejony od poręczy decydent stwierdził, że maszynista tylko komplikuje sprawy.

Instructional designer jest w tym procesie najważniejszy i jeżeli ktoś wymaga od ciebie zaangażowania się w nową formę uczenia, która wymaga zaprojektowania treści i procesów, to wsparcie takiej osoby jest konieczne. Ono po prostu ci się należy. Nie zawsze go potrzebujesz, ale zawsze ci się należy. Jeśli wsparcia nie masz możesz z czystym sumieniem powiedzieć zlecającemu, że jest dyletantem i, że Piotr Maczuga tak powiedział. 

Na koniec

To co dzisiaj opisałem znacząco odbiega od znanych schematów i protokołów działania. Chciałem oderwać cię od myślenia w modelu “10 kroków, które musisz zrobić, aby…”, ale za to wrzucić do środka procesu twórczego, który przypomina bardziej bęben pralki automatycznej. Nie zwalnia nas to jednak z konieczności śledzenia bardziej konkretnych poradników o tym jak projektować i tworzyć własne kursy i inne formaty edukacji online. Sporo materiałów można znaleźć na EPALE, a ja z miłą chęcią “dyżuruję” w sekcji komentarzy, aby odpowiadać na twoje pytania. Kto wie, może spotkamy się kiedyś na planie.

---

Piotr Maczuga – pisze, nagrywa, szkoli i występuje publicznie, przybliżając temat nowych technologii w edukacji dorosłych. Na co dzień produkuje treści edukacyjne i cyfrowe eventy oraz buduje i modernizuje studia multimedialne. Współzałożyciel Fundacji Digital Creators. Ambasador EPALE.

---

Interesują Cię nowe technologie w edukacji osób dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!

---

Zobacz także:

H5P - Sprawdź się jako instructional designer

Czy nauczanie hybrydowe ma sens?

Przeprowadzka do Metaverse. Co tak naprawdę oznacza nowy wirtualny świat?

Komu zagrażają nowe technologie w edukacji dorosłych?