ok. 6 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Osoby z niepełnosprawnościami są bardzo różne tak samo jak osoby bez niepełnosprawności. Niby jest to oczywiste, a jednak przy pierwszym kontakcie z osobą z niepełnosprawnością wiele osób o tym zapomina. Można mieć różne niepełnosprawności, a GUS rozróżnia osoby ze schorzeniami układu krążenia, z niepełnosprawnością ruchu, wzroku, słuchu, neurologiczną, intelektualną, z chorobami psychicznymi.* Każda z tych niepełnosprawności jest inna i wszystkie są tak samo ważne! 

W przypadku osób z niepełnosprawnością ruchu i wzroku z jednej strony są pewne podobieństwa i oczywiste różnice. Pewnym jest, że są to zupełnie inne niepełnosprawności, ale osoby z tymi niepełnosprawnościami spotykają się z podobnymi sytuacjami. 

Zacznijmy od różnic

Kim są osoby z niepełnosprawnością ruchu? Pierwsze co przychodzi na na myśl to osoby poruszające się wózkach. Bardzo ważne jest aby nie ograniczać się tylko do tej bardzo małej grupy. Mimo, że nie są prowadzone statystyki na temat tego ile jest osób na wózkach, a także ta liczna może się szybko zmieniać, to z mojego doświadczenia wynika, że nie jest to największa grupa osób z niepełnosprawnością ruchu. Przede wszystkim mogą to być osoby poruszające się o kulach. Te osoby czasem nie są traktowane jak osoby z niepełnosprawnością mimo, że czasem może ktoś chodzi o kulach przez całe życie, a i tak usłyszy pewnie wielokrotnie „gdyby kózka nie skakała…”. 

Oczywiście osoby z czasową niepełnosprawnością ruchu także się zdarzają i jest ich wiele, ale usłyszenie takiego komentarza w przypadku, kiedy ktoś porusza się o kulach, bo ma nieuleczalną i postępującą chorobę, a problemy z chodzeniem wynikają z jej rzutu, jest bardzo nieprzyjemne. Wiele osób może teraz pomyśleć, że przecież ta osoba nie miała nic złego na myśli, ale czy naprawdę ma prawo do komentowania tego, że ktoś porusza się o kulach? Kolejny przykład osoby z niepełnosprawnością ruchu to osoby po amputacjach, osoby, które urodziły się bez części działa lub kiedy ciało nie wygląda w zwykły sposób i utrudnia to codzienne funkcjonowanie. Jest także grupa osób z niskorosłością, która także jest częścią grupy osób z niepełnosprawnością ruchu. Nie można zapomnieć o osobach, po których nie widać problemów z poruszaniem się, ale w jakimś stopniu mają niepełnosprawność ruchu lub mają wstawione endoprotezy, albo osoby starsze, które często nie czują się osobami z niepełnosprawnością, ale np. poruszają się o balkoniku lub o kulach. 

^{fot. shutterstock}

Osoby z niepełnosprawnością wzroku także są bardzo różnorodne. Mogą być osoby słabowidzące, osoby niewidome i osoby ociemniałe. Co ciekawe, osób, które nie widzą zupełnie nic jest bardzo mało, więc zdecydowana większość osób należących do grupy osób z niepełnosprawnością wzroku to osoby właśnie słabowidzące. To też nie oznacza, że na tym można zakończyć podział, ponieważ mogą być bardzo różne ograniczenia widzenia, które mają wpływ na codzienne funkcjonowanie. Nie chodzi tu o sytuacje, kiedy na ktoś wadę wzroku -3, ale o sytuacje, kiedy taka osoba może mieć widzenie tunelowe, z ograniczonym polem widzenia, zaćmę, jaskrę, zaburzony rozwój siatkówki, zanik nerwu wzrokowego i inne. Można np. widzieć plamy kolorowe, tylko widzieć tylko wycinki obrazu lub widzieć szeroko, ale nie to co znajduje się tuż przed nami. Osoba niewidoma zgodnie z definicją WHO m.in. nie ma poczucia światła, pole widzenia ma zawężone maksymalnie 20 stopni. Osoby ociemniałe to takie, które straciły wzrok po 5 roku życia, ponieważ jest to moment, kiedy człowiek zapamiętuje obrazy wzrokowo, ale nie ma górnej granicy tego wieku, ponieważ stracić wzroku można w wyniku wypadku lub choroby na każdym etapie. 

Jakie w takim razie są podobieństwa? 

Osoby z różnymi niepełnosprawnościami często nie są traktowane na równi z osobami bez niepełnosprawności. Jakby fakt, że ktoś nie chodzi lub jest osobą słabowidzącą powodował, że ktoś nie jest w stanie zrozumieć otaczającej rzeczywistości. Kto nagle bez słowa łapie taką osobę i jej pomaga, a to może być bardzo niebezpieczne i ewidentnie narusza jej przestrzeń prywatną. Kiedy widzimy osobę niewidomą na przystanku tramwajowym nie oznacza, że należy ją wprowadzić do pierwszego tramwaju, który nadjedzie. 

Po pierwsze taka osoba nie musi wcale czekać na tramwaj, tylko może umówiła się z tym akurat tam, bo jest to dla niej najbardziej charakterystyczny punkt lub ktoś ma do niej przyjechać. Jeżeli nawet chce pojechać tramwajem, to skąd wiemy jakim? ZAWSZE kiedy chcemy pomóc osobie z niepełnosprawnością należy zapytać CZY POMÓC? i JAK POMÓC. Osoba z niepełnosprawnością wzroku może odpowiedzieć, że nie potrzebuje pomocy lub wręcz przeciwnie, że potrzebuje żeby jej powiedzieć jaki tramwaj nadjechał. Może się także zdarzy, że osoba poprosi o wprowadzenie do tramwaju, ale to ona decyduje jak to zrobić, bo wie najlepiej jak zrobić to komfortowo i bezpiecznie. Tak samo, kiedy widzimy np. osobę na wózku przed schodami nie koniecznie oznacza to, że należy ją wnieść po schodach. Osoby z niepełnosprawnościami są najlepszymi specjalistami od tego jakiej pomocy potrzebują i jak jej udzielać w takich codziennych sytuacjach, dlatego zawsze trzeba zapytać zanim zaczniemy pomagać. 

Przestrzeń prywatna i komunikacja

Przestrzeń prywatna to coś co każdy z nas ma, niezależnie od tego czy mamy niepełnosprawność, czy nie. Niestety czasem niektórzy o tym zapominają i naruszają przestrzeń przez zbyt bliskie zbliżanie się, dotykanie, głaskanie lub przestawienia. Dorosła osoba z niepełnosprawnością jest DOROSŁA i tak należy ją traktować. Głaskanie osoby z niskorosłością, na wózku lub klepanie po ręce osobę niewidomą może być bardzo nieprzyjemne. Wyobraźmy sobie, że nic nie widzimy, a nagle ktoś łapie nas za rękę i przeciąga przez jezdnię. Osoby niewidome spotykają się z tym często. 

Nie naruszajmy przestrzeni prywatnej. Jeżeli mówimy coś do osoby niewidomej, a ona nie reaguje, bo nie wie, że mówimy do niej, powtórzmy kilka razy, a dopiero później delikatnie dotknijmy ramienia. Jeżeli jest osoba na wózku z autobusie, to jej rączki od wózka nie są dodatkową poręczą, nie dotykajmy jej, a kiedy stoi na środku przejścia, to najgorsze co można zrobić, to podejść i ją przestawić. W takiej sytuacji należy powiedzieć PRZEPRASZAM lub CZY MOZE SIĘ PANI PRZESUNĄĆ? Naprawdę warto ze sobą rozmawiać. 

Rozmowa

To skoro o rozmowie, to warto wspomnieć, jak rozmawiać z osobą na wózku lub niskorosłością. Zwyczajnie, stajemy w nieco większej odległości, żeby osoba nie musiała mocno zadzierać głowy, nie nachylać się, nie kucać, nie stawać za nią, a jak rozmowa ma być dłuższa to można zawsze powiedzieć CHODŹMY DO ŁAWKI, USIĄDĘ. Bo tak, można powiedzieć do osoby na wózku CHODŹMY, tak samo jak do osoby niewidomej DO WIDZENIA lub DO ZOBACZENIA. 

A jak w takim razie z osobą z niepełnosprawnością wzroku? Przede wszystkim przedstawmy się, bo nawet jeżeli się widzieliśmy już kilka razy, to zapamiętanie głosu wszystkich osób jest niemożliwe. Jeżeli osoba niewidoma zadaje nam pytanie, to należy jej odpowiadać, a nie ewentualnej osobie obok, bo tak jak jesteśmy w stanie wyczuć czy ktoś się do nas przez telefon uśmiecha, tak samo czy ktoś mówi do nas czy do osoby obok. 

Zawsze pamiętajmy o tym, żeby traktować z godnością drugiego człowieka, adekwatnie do jego wieku i nigdy nie decydujmy za niego. Pamiętając przede wszystkim o tym, że to CZŁOWIEK będzie nam łatwiej nawiązać kontakt. A zanim zapytamy się dlaczego ktoś ma niepełnosprawność, zastanówmy się, czy jest to wiedza, która ma znaczenie dla tej rozmowy i czy ma jakoś wpłynąć na jej dalszy przebiec, czy może zwyczajnie chcemy zaspokoić swoją ciekawość. Osoba z niepełnosprawnością chce żyć swoim życiem i nie każdy chce opowiadać o swojej niepełnosprawności wszystkim spotkanym na ulicy. 

Izabela Sopalska-Rybak - Założycielka i prezeska Fundacji Kulawa Warszawa. Trenerka, działaczka społeczna, ekspertka w grupach doradczych na temat potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Członkini Warszawskiej Rady Kobiet. Działa na rzecz osób z niepełnosprawnościami w Polsce od 2012 roku. Prowadzi szkolenia na temat potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami dla pracowników różnych instytucji oraz firm, lekcje savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnościami w szkołach, sprawdza dostępność. Wspiera firmy w procesie otwierania się na klienta z niepełnosprawnością, profesjonalizacji obsługi, zwiększania dostępności placówek, usług i procesów. Pomysłodawczyni projektu Dostępna Ginekologia. Nominowana do nagród takich jak: Warszawianka Roku, Okulary Kaczkowskiego Nie widzę przeszkód, laureatka nagrody Kryształek Zwierciadła, ShEO Awards, Mazowiecka Lady D., wybrana przez Kongres Kobiet oraz Ambasadę Brytyjską Liderką Równości woj. mazowieckiego. W 2022 roku otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi za działalność na rzecz osób z niepełnosprawnościami z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 

Zobacz także:

O dostępności opowiadać dostępnie

Wywiad EPALE: Potencjał tkwiący w kulturze dostępnej. O wyzwaniach dla edukatora i edukatorki

Jeżdżę, tańczę, działam, bo lubię!

Słowo, dźwięk, ruch, drama – co warto wykorzystywać w pracy z osobami z dysfunkcją wzroku

Muzeum dostępne dla osób niewidomych – scenariusz dobrej praktyki

Źródła:

* Na podstawie Narodowe Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011