O dostępności opowiadać dostępnie

ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Autorzy: Agata Etmanowicz, Rafał Lis

---

Właściwe przygotowanie jest kluczowe dla zapewnienia dobrego i komfortowego doświadczenia wszystkim zaangażowanym – zarówno prowadzącym, jak i uczestnikom_czkom. Dla wielu osób wiedza na temat tego, co się będzie działo, czego się spodziewać, jak się przygotować jest konieczna, żeby móc podjąć decyzję o udziale w wydarzeniu.

O przygotowaniu warsztatu piszemy w poprzednich tekstach: Dostępny warsztat zaczyna się na długo przed wejściem do sali!, Wszystkie te małe rzeczy – o dostępności w sali warsztatowej. Drugi tekst zawiera też podpowiedzi dotyczące przygotowania sali oraz samego prowadzenia warsztatu. Tym razem skoncentrujemy się na wskazówkach dotyczących tego, jak komunikować dostępność wydarzenia i jak robić to w sposób dostępny. 

Chcesz się przygotować? Zapytaj! 

Nie zostawiaj zagadnień związanych z dostępnością wydarzenia na ostatnią chwilę. Już na etapie zaproszenia zasygnalizuj otwartość na potrzeby uczestników_czek, a żeby na nie odpowiedzieć: zapytaj. Możesz zadać pytanie otwarte i poprosić o bezpośrednie zgłaszanie wskazówek w zakresie dostępności. Możesz też dodać osobny punkt do formularza rejestracyjnego. Poniżej propozycja, która może być dowolnie modyfikowana w zależności od organizowanego wydarzenia.

Żeby w pełni uczestniczyć w wydarzeniu będę potrzebował_a: 

• Nic nie jest mi potrzebne 
• Pętli indukcyjnej 
• Tłumaczenia na PJM (polski język migowy) / SJM (system językowo-migowy)/ SKOGN (system komunikacji z osobą głuchoniewidomą)
• Napisów na żywo 
• Audiodeskrypcji 
• Zarezerwowanego miejsca z konkretnymi jakościami
• Dużego druku 
• Kopię slajdów / materiałów, które będę prezentowane – z wyprzedzeniem 
• Kopię slajdów / materiałów, które będę prezentowane – z wyprzedzeniem w wersji łatwej do czytania i rozumienia (ETR) 
• Wsparcie asystenta_ki: 
  • osoby niewidomej 
  • osoby głuchoniewidomej 
  • osoby z niepełnosprawnością̨ ruchu
  •  w innym zakresie…
• Możliwości dostępu do wszystkich pomieszczeń i przestrzeni na wózku 
• Przestrzeni pozbawionych ostrego światła / zapachu 
• Pomieszczenia do wyciszenia 
• Pomieszczenia do karmienia i przewijania dzieci 
• Dostosowanej diety – jakiej? / Pytania o alergeny 
• Inne: jakie?

Pamiętaj o kontakcie! 

W zaproszeniu na wydarzenie pamiętaj o tym, żeby podać osobę kontaktową oraz dać alternatywne możliwości kontaktu. W formularzu zgłoszeniowym pytaj o preferowaną formę. 

Na przykład w taki sposób: Preferowaną przeze mnie formą kontaktu jest: 

• telefon 
• sms 
• e-mail 
• inna: jaka?

Język prosty 

Język prosty to sposób budowania komunikatów. Ułatwia on czytanie oraz rozumienie i ewentualne wykorzystanie informacji. Prosty komunikat sprzyja też masowemu i anonimowemu odbiorcy, więc jest bardzo przydatny w komunikacji zewnętrznej, zwłaszcza tej on-line.

W „upraszczaniu” komunikatów chodzi o:

1. Stosowanie naturalnej gramatyki (najlepiej w porządku: podmiot, orzeczenie, dopełnienie).

2. Używanie powszechnie zrozumiałych słów i terminów (albo tłumaczenie tych branżowych czy potencjalnie trudnych).

3. Budowanie pojedynczych zdań, ewentualnie 2- lub 3- krotnie złożonych.

4. Unikanie słów wielosylabowych.

5. Odnoszenie się bezpośrednio do odbiorcy_czyni.

6. Komunikowanie się przy przyjęciu perspektywy odbiorcy_czyni – podawanie informacji istotnych dla niej/niego, w odniesieniu do podejmowanych przez nią/niego działań itp.

7. Stosowanie konsekwentnie tej samej terminologii (odchodzimy od synonimów na rzecz przejrzystej struktury).

Stopień trudności tekstu czy komunikatu najczęściej mierzony jest Indeksem FOG (indeks czytelności), który przyjmuje wartość liczbową w skali od 1 do 18 lub 21. Wartość ta wyraża w przybliżeniu liczbę lat poświęconych na edukację, a potrzebnych do zrozumienia komunikatu. Podmioty publiczne nakłaniane są do formułowania komunikatów z indeksem FOG na poziomie 8-9 – to znaczy dostosowanych do możliwości absolwenta_tki publicznej szkoły podstawowej (lub rzadziej akceptowalna granica: indeks FOG 10-12).

Indeks FOG możesz mierzyć przy użyciu serwisu Logios: www.dozabawy.logios.dev. 

Więcej informacji na ten temat języka prostego znajduje się na stronie Serwisu Służby Cywilnej: https://www.gov.pl/web/sluzbacywilna/prosty-jezyk.

A może tak napisać to w ETR? 

Dokumenty czy komunikaty można przygotować w formacie tekstu łatwego do czytania i rozumienia, tj. jako tak zwane ETR-y (skrót od angielskiego zwrotu: easy-to-read, pol.: łatwy do czytania). 

Tekst używany w formacie ETR będzie uproszczony (bardziej niż komunikaty w języku prostym). Ponadto znaczenie ma też jego format: stosujemy czcionki bezszeryfowe (np. Arial), o wielkości przynajmniej 14 punktów. Tekst organizowany jest na relatywnie małej ilości stron (około 25), jest dzielony na tematy (dobrze, jeśli są omówione na jednej stronie), których różne aspekty omawia się w osobnych akapitach.

W kartach ETR używane jest wizualne wsparcie, często w postaci piktogramów lub systemów symboli (jak PCS). Ich wykorzystanie wymaga wiedzy z zakresu komunikacji wspierającej i alternatywnej. 

Szczęśliwie, na platformie EPALE znajduje się tekst o formacie ETR. Znajdziesz go tutaj: Tekst łatwy do czytania = tekst dostępny dla wszystkich.

Przed wydarzeniem: przed-przewodnik 

Przed-przewodnik – jak sugeruje nazwa – jest materiałem opracowywanym przed wydarzeniem, w formie przewodnika po nim. Można go sporządzić zarówno do warsztatów/szkoleń odbywających się w przestrzeni fizycznej, jak i w formie on-line. 

Przed-przewodnik do wydarzenia stacjonarnego powinien zawierać wszystkie ważne z punktu widzenia uczestników_czek informacje, m.in. jak dotrzeć na miejsce wydarzenia, jak poruszać się po budynku, jak wygląda sala warsztatowa, gdzie znajdują się toaleta/szatnia/kafeteria, kto będzie prowadził warsztat, jak będzie przebiegał warsztat (włącznie z informacją o komunikacji w trakcie oraz o planowanych przerwach), co się wydarzy po. Dodatkowo, niemal wszystkie informacje obudowane są wsparciem wizualnym, najczęściej w postaci zdjęć (tej konkretnej sali, tych konkretnych drzwi itp.).

W przypadku wydarzenia w formie on-line przed-przewodnik powinien zawierać jasne instrukcje krok po kroku dotyczące tego, jak korzystać z platformy komunikacyjnej oraz wszystkich innych aplikacji i narzędzi, które będą wykorzystywane podczas warsztatu/szkolenia. A także informacje dotyczące planu szkolenia, sposobu zabierania głosu, zgłaszania uwag itd. 

Przed-przewodnik daje możliwość opowiedzenia o wszystkim tym, co diagnozujesz jako potencjalnie nieprzyjazne: merytorycznie, sensorycznie czy dostępnościowo, podczas twojego warsztatu.

Ten dokument  może być opracowany w formie tekstowej (uzupełnionej zdjęciami lub grafikami), wideo lub audio, albo w kliku: wzajemnie się uzupełniających lub odrębnych skierowanych do różnych grup odbiorców_czyń. Można też opracować przed-przewodnik w wersji ETR.

Teksty alternatywne

Teksty alternatywne to chyba najbardziej zaniedbany element dostępności w Polsce. Mało kto je wykonuje, wszyscy się ich boją. A to jedynie składający się ze 100 (wg najbardziej rygorystycznych rekomendacji) do 160-250 znaków opis (tekst) do treści nietekstowej (zdjęcia, grafiki promocyjnej czy nawet .gifu). Tekst alternatywny może być używany na stronie internetowej, w prezentacji multimedialnej czy pliku tekstowym. Jest w zasadzie dostępny tylko dla użytkowników_czek technologii asystujących (czytników ekranu). Ale najbardziej popularne przeglądarki też pozwalają go „podejrzeć” (przez opcję widoku kodu).

Tekst alternatywny w sposób zwięzły przedstawia kluczowe informacje – na przykład – z grafik. Ale warto zaznaczyć, że funkcjonuje on w kontekście całości treści – to znaczy, że może odnosić się do treści podawanych w komunikacie tekstowym (ergo nie powinien zawierać ich powtórzenia).

Dlatego najważniejsze informacje, które znajdują się na grafice (np. dotyczące wydarzenia) powinny zostać podane w treści tekstowej (dostępnej dla wszystkich użytkowników_czek). Wtedy redaktor_rka treści może w tekście alternatywnym skupić się np. na jakościach wizualnych plakatu.

O zasadach pisania tekstów alternatywnych możesz poczytać na stronie projektu Kultura Wrażliwa, Małopolskiego Instytutu Kultury: https://kulturawrazliwa.pl/wiedza/jak-stworzyc-tekst-alternatywny-krotki-poradnik/. 

Uwaga: niektóre treści graficzne – infografiki lub harmonogramy na plakacie – wymagać od ciebie będą przygotowania deskrypcji. Informacji na nich będzie po prostu za dużo, żeby mogły one być efektywnie zapisane w postaci tekstu alternatywnego.

W takich wypadkach możesz po prostu zapisać w pliku tekstowym wszystko to, co przekazujesz w pliku graficznym. A plik z takim opisem – oczywiście opracowany jako dostępny cyfrowo – możesz umieścić na swojej stronie. Pod infografiką zaś dodajesz link do pliku. I jest dostępnie.

Zwróć uwagę na detale

Niezależnie od tego, czy wprowadzasz tekst do grafiki w social mediach, nanosisz go na slajd czy w pliku do wydruku – jest kilka małych rzeczy, które mogą poprawić czytelność komunikatu.

Hasztagi

Hasztagi najlepiej jest umieszczać na końcu treści tekstowej. Unikamy zastępowania części zdania hasztagiem. Poprawia to czytelność. Poza tym, spójrz na przykłady poniżej: #tojestbardzonieczytelnyhasztag

#TuTreśćZdecydowanieŁatwiejPrzeczytać #NawetTechnologiomAsystującym

Emoji

Emotikony są okej. Są udźwiękowione przez technologie asystujące, ale nierzadko po angielsku. „:P” może nagle zamianić się w “Tongue sticking out”. I, niezależnie od tego, czy odbiorca_czyni posługuje się biegle językiem angielskim – emoji w środku zdania może utrudnić jego rozumienie. Poza tym, unikajmy 3- i więcej elementowych ciągów emotek oraz zastępowania ważnych fraz ich emoji-wersją.

Linki

Jest wiele sprzecznych opinii dotyczących tego, jak należy umieszczać linki w tekstach czy w postach. Niezależnie od tego, czy chcesz postawić je na początku czy na końcu komunikatu, dobrze jest zapowiedzieć link oraz wskazać stronę/serwis, do którego odsyłasz czytelnika_czkę.

Oznaczenia

W mediach społecznościowych chętnie oznaczamy organizacje partnerskie lub podmioty finansujące. To dobra praktyka, ale pamiętajmy, że oznaczenie wstawione w środek zdania może utrudnić czytanie lub rozumienie komunikatu. Wszelkie oznaczenia umieszczajmy na końcu komunikatu.

Uwaga

To trzeci tekst z cyklu, który dla Was wspólnie napisaliśmy. Oczywiście, zagadnienie dostępności w edukacji pozaformalnej czy dostępności warsztatów i spotkań jest bardzo złożone. W tych tekstach mogliśmy jedynie zasygnalizować najważniejsze wątki.

O dostępności we wskazanym kontekście można by napisać jeszcze wiele. Zwłaszcza, że to dziedzina, która żywo rozwija się w Polsce i na świecie.

---

Agata Etmanowicz – całe zawodowe życie związana z sektorem kultury – w różnych rolach i z różnych perspektyw. Od ponad dekady, wraz z Fundacją Impact zajmuje się odczarowywaniem codziennej pracy w kulturze dzięki usytuowaniu publiczności w sercu wszystkich działań organizacji. Fundacja Impact pracuje w całej Europie zgodnie ze strategicznym podejściem audience development (budowania publiczności), ale w oparciu o filozofię audience engagement (zaangażowania publiczności). Agata Etmanowicz wspólnie z Fabryką Sztuki w Łodzi współtworzy ART_INKUBATOR – miejsce, które wspiera rozwój młodych, kreatywnych przedsiębiorców, tak lokalnie, jak i międzynarodowo. Współzałożyła Fundację Polska Bez Barier, z ramienia której m.in. koordynowała dostępność Orange Warsaw Festival. Była (i nadal bywa) producentką, realizatorką, koordynatorką, czy kuratorką projektów mniejszych i lokalnych, ale także całkiem sporych, międzynarodowych. Zdarzało jej się także zajmować polityką kulturalną – zarówno lokalnie oraz na poziomie UE, a przez parę lat negocjować z ramienia Polski w Radzie Unii Europejskiej. Jest autorką i współautorką publikacji książkowych i artykułów. agata@art-impact.pl

Rafał Lis – historyk sztuki, trener i społecznik. Aktywista na rzecz dostępnej kultury i sztuki. Szkoleniowiec i koordynator projektów w Fundacji Polska bez Barier. Współpracownik Fundacji Impact. Konsultant ds. dostępności w Teatrze Starym w Lublinie. Jeden z pierwszych koordynatorów dostępności w Polsce. Wdrażał procesy związane z dostępnością w instytucjach kultury i instytucjach wsparcia biznesu. Dostępnościowe działania rozpoczął od współpracy ze środowiskiem Głuchych i słabosłyszących przy projektach dotyczących sztuki w przestrzeni publicznej. Autor audiodeskrypcji dzieł sztuki i architektury. Współtwórca publikacji w tekście łatwym do czytania i rozumienia, w tym przewodników po instytucjach kultury oraz przestrzeniach publicznych. Edukator specjalizujący się we współpracy ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi lub kondycją ze spektrum autyzmu. Członek Sieci Liderek i Liderów Dostępności przy Fundacji Kultury bez Barier. Laureat 1. Edycji Stypendium im. Bogny Olszewskiej. Współpracował między innymi z Europejską Fundacją Kultury Miejskiej, Galerią Labirynt w Lublinie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, CSW Łaźnia w Gdańsku, Muzeum Emigracji w Gdyni oraz Gdańskim Inkubatorem Przedsiębiorczości STARTER. lis@art-impact.pl

---

Pracujesz z osobami zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym? Działasz na rzecz włączenia społecznego lub aktywizacji osób niepełnosprawnych? 

Szukasz sprawdzonych metod i narzędzi, które możesz wykorzystać w pracy w zakładach karnych lub domach pomocy społecznej?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE! 

---

Zobacz także:

Wywiad EPALE: Potencjał tkwiący w kulturze dostępnej. O wyzwaniach dla edukatora i edukatorki