ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

---

Jak dotąd, o ile mi wiadomo, koncepcja uczenia się transformatywnego autorstwa Jacka Mizerowa nie doczekała się przekładu na język polski. Chcąc ją zgłębić, polski czytelnik musi szukać tekstów obcojęzycznych lub korzystać z polskich opracowań przekazujących najważniejsze ustalenia tej koncepcji. Wśród nich, moim zdaniem, warto zwrócić uwagę na tytuł „Transformacja w coachingu. Doświadczenia uczenia się dorosłych” Moniki Chmieleckiej. Niemniej, przygotowując niniejszy wpis, korzystałem z różnych źródeł podanych u dołu. Postaram się w kilku akapitach streścić główne tezy Mezirowa, a do ich rozszerzenia odsyłam do wskazanej literatury.

^{Fot. Pixabay}

Miejsce transformatywnego uczenia się wśród innych koncepcji naukowych

Kluczowym elementem teorii jest transformacja. Jednak żeby właściwie odczytać jej znaczenie, warto usytuować koncepcję Mezirowa w szerszym kontekście. Założenia dotyczące uczenia się, które przyjął autor, wiążą je przede wszystkim ze sferą poznawczą. Podobnie zresztą jak np. u Davida Kolba. Można wyróżnić następujące rodzaje uczenia się w wymiarze poznawczym:

• uczenie się kumulatywne – dochodzi do niego wówczas, gdy człowiek uczy się czegoś zupełnie nowego;
• uczenie się asymilacyjne – pojawia się, gdy człowiek rozwija swoją wcześniejszą wiedzę lub umiejętności o nowe wątki, aspekty;
• uczenie się akomodacyjne – prowadzi nie tylko do zdobycia nowych kompetencji, ale przede wszystkim do przebudowania wcześniejszych struktur poznawczych.

W proponowanym układzie uczenie się transformatywne należałoby rozumieć jako szczególny przypadek teorii uczenia się akomodacyjnego. 

Uczenie się formatywne i transformatywne

Błędem byłoby jednak zakładać, że Mezirow poświęcił całą swą uwagę uczeniu się, które bądź co bądź zachodzi pewnie najrzadziej. W diadzie z transformatywnym uczeniem się wyróżnia uczenie się formatywne, które na ogół rzadko jest kojarzone z autorem i trochę w literaturze przemilczane, a przecież zachodzi znacznie częściej.

Ogólnie uczenie się, według Mizerowa, to proces wykorzystania wcześniejszej interpretacji do konstruowania nowego, doskonalszego rozumienia znaczeń przebytych doświadczeń w celu ulepszenia przyszłych działań.

Mając to na uwadze, wyróżnia cztery rodzaje uczenia się:

1. uczenie się, które zachodzi w ramach istniejącego schematu znaczeń (o schematach znaczeń piszę w dalszej części);
2. uczenie się, które prowadzi do tworzenia nowego schematu znaczeń;
3. uczenie się, które jest rezultatem transformacji schematu znaczeń;
4. uczenie się, które dopiero wynika z transformacji schematu znaczeń.

O ile dwa ostatnie nazywa transformatywnym uczeniem się, o tyle dwa pierwsze dotyczą uczenia się formatywnego.

10 kroków uczenia się transformatywnego

W koncepcji Mizerowa jest mowa o pewnych krokach – fazach występujących w uczeniu się transformatywnym. W pierwotnej wersji koncepcji autor wyróżnił 10 kroków, jednak – co ważne – ich kolejność nie zawsze musi być taka sama i nie zawsze wszystkie wystąpią. Oto one:

Krok 1: Dylemat dezorientacyjny (o nim piszę więcej w dalszej części);

Krok 2: Autodiagnoza prowadząca do poczucia winy lub wstydu;

Krok 3: Krytyczna ocena własnych założeń socjokulturowych lub psychicznych;

Krok 4: Rozpoznanie swojego niezadowolenia i procesu transformacji jako podobnego do tego, co przechodzą również inni;

Krok 5: Eksploracja opcji dla nowych ról, relacji i działań;

Krok 6: Planowanie przebiegu działań;

Krok 7: Nabycie wiedzy i umiejętności w związku z realizacją swoich planów;

Krok 8: Tymczasowe wypróbowanie nowych ról;

Krok 9: Budowanie kompetencji i pewności siebie w nowych rolach i relacjach;

Krok 10: Reintegracja z własnym życiem na podstawie warunków podyktowanych nową perspektywą.

Po latach Mezirow dodał jedenasty krok, dotyczący zmieniania obecnych relacji i wykuwania nowych relacji.

Kluczowe pojęcia w uczeniu się transformatywnym

Dla koncepcji transformatywnego uczenia się charakterystyczne są niektóre terminy, które wyjaśniam poniżej.

Schemat znaczeń – zasadnicze wiodące przekonanie, które opisuje, jak coś działa, jak coś wykonać, jak rozumieć kogoś czy samego siebie itp. Schematy nie muszą zawężać się jedynie do funkcjonalnych  aspektów zjawisk, ale mogą iść dalej i odnosić się do całych niezwerbalizowanych zestawów sądów i przekonań.

Rama odniesienia – uwarunkowany kulturowo schemat, według którego człowiek ocenia dotyczące go zdarzenia. Podczas transformacji rama odniesienia ulega przeobrażeniu.

Dylemat dezorientacyjny – jest to najważniejszy czynnik zapalny uczenia się transformatywnego. Polega na wprowadzeniu bodźca wywołującego transformację. Może to być wydarzenie o doniosłym znaczeniu, np. śmierć bliskiej osoby czy utrata pracy, ale również film, książka, myśl, słowa, które wywołały potrzebę zweryfikowania dotychczasowych założeń wobec świata.

Pojęć charakterystycznych dla koncepcji Mizerowa jest więcej, niemniej na potrzeby tego wpisu pozostałe tylko sygnalizuję. Wśród ważnych terminów wymienia się m.in. perspektywę znaczeń, nawyki mentalne, punkty widzenia, racjonalny dyskurs.

---

dr Wojciech Świtalski – pedagog, andragog, adiunkt w Katedrze Andragogiki i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w metodyce kształcenia w środowisku szkolnictwa wyższego i edukacji dorosłych, zwłaszcza z wykorzystaniem gier i zabaw. Sprawny organizator licznych wydarzeń edukacyjnych. Ambasador EPALE.

---

Zobacz także:

Cykl uczenia się według Marilyn Taylor

Uczenie się w grach miejskich

Algorytm czy heurystyka?

Style uczenia się

Karty coachingowe – recenzja wybranych narzędzi

Andragogika – co to właściwie znaczy?

PODCAST EPALE: Andragogika praktycznie – uczenie się transformatywne w procesach rozwojowych - Monika Gromadzka i Monika Chmielecka #11

---

Bibliografia

• Chmielecka Monika, 2020, Transformacja w coachingu. Doświadczenia uczenia się dorosłych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Cranton Patricia, 2016, Understanding and Promoting Transformative Learning: A Guide to Theory and Practice, Stylus Publishing.
• Illeris Knud, 2006, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
• Kitchenham Andrew, 2012, Jack Mezirow on Transformative Learning, w: Encyclopedia of the Sciences of Learning, Springer US.
• Mezirow Jack, 1997, Transformative Learning: Theory to Practice w: New Directions for Adult and Continuing Education, Wiley.