Szachy są na tyle piękne, że warto na nie zmarnować życie
ok. 4 minuty czytania - polub, linkuj, komentuj!
W szachach używa się 64-polowej planszy, a każdy z graczy dysponuje na starcie 16 bierkami i 20 możliwościami ruchu. Jak łatwo policzyć, po dwóch posunięciach mamy 400 różnych partii, ale biada temu, kto próbowałby na piechotę sprawdzać dalsze kontynuacje: po czwartym ruchu to już blisko 200 tysięcy wariantów, po ósmym – blisko 85 miliardów! Jak dowodzą matematycy, całkowita liczba możliwych partii wynosi 10120 i jest znacznie większa od… liczby atomów we wszechświecie.
Ta prosta, a zarazem niezwykle skomplikowana gra, od wieków pasjonuje ludzi, jak w tytułowym cytacie, który pochodzi od niderlandzkiego arcymistrza Hansa Ree. Jedni sądzą, że wciąga jak nałóg, inni z kolei, że utrzymuje szaleńców przy zdrowych zmysłach. Pewne jest, że jakieś 10 procent światowej populacji gra w szachy mniej lub bardziej regularnie. Czy oprócz przyjemności, korzystają z tego w jakiś inny sposób?
Photo by Randy Fath on Unsplash
Szachy są postrzegane jako gra dla ludzi ponadprzeciętnie inteligentnych. Już na początku poprzedniego wieku naukowcy analizowali zdolności umysłowe arcymistrzów i wykazali, że wykazują się oni wyjątkową pamięcią wizualną, szybkością kalkulacji, umiejętnością koncentracji i logicznego myślenia. Kiedy jednak odwrócono pytanie okazało się, że ta zależność działa też w drugą stronę – trening szachowy istotnie wpływa na poziom IQ, w szczególności na zdolność niewerbalnego wnioskowania i pamięć. W licznych badaniach wykazano, że uczniowie, którym zapewniono regularną możliwość gry w szachy, poprawiali swoje oceny z większości przedmiotów, a w ocenie nauczycieli wykazywali się też lepszą pamięcią i umiejętnościami organizacyjnymi. Efekty zaobserwowano nie tylko w zakresie koncentracji czy liczenia, ale także w dziedzinach z pozoru tak odległych, jak czytanie. Zdecydowanie poprawili się nawet ci, którzy nigdy wcześniej w szachy nie grali.
Wielu ludzi jest utalentowanymi szachistami, chociaż w wielu przypadkach ich mózgi, ogólnie rzecz biorąc, wypadają niekorzystnie w porównaniu ze zdolnościami poznawczymi królika - James Mortimer, amerykański szachista (1832-1911)
Szereg prac naukowych, w tym z użyciem rezonansu magnetycznego, wykazał, że gra w szachy aktywizuje nie tylko lewą półkulę, dominującą w zakresie myślenia logicznego, analizy i kalkulowania, ale także prawą, która w uproszczeniu odpowiada za myślenie abstrakcyjne, kreatywność i wyobraźnię. Osoby, które raz w tygodniu przez ponad pół roku grały w szachy, osiągały znacznie wyższe wyniki we wszystkich miarach kreatywności niż osoby z grup kontrolnych, które w tym samym czasie korzystały z komputerów lub wykonywały inne czynności.
Choć poziom zawodowy osiągają nieliczni, same zasady gry w szachy są na tyle łatwe, że już przedszkolaki są w stanie je opanować, a nastolatki osiągać zdumiewające wyniki (3-letni Misha Osipov zagrał wyrównaną partię z byłym mistrzem świata Anatolijem Karpowem, a najmłodszy arcymistrz w historii to Amerykanin Abhimanyu Mishra, który ten tytuł uzyskał w wieku 12 lat). Naukowców fascynują te fakty w połączeniu z wiedzą o naszym mózgu, w szczególności o tym, że jedną z ostatnich jego części, która rozwija się w miarę dojrzewania człowieka, jest kora przedczołowa – obszar odpowiedzialny za planowanie, osąd i samokontrolę. Z biologicznego punktu widzenia nawet młodzi dorośli nie są więc w pełni dojrzali, dopóki kora ta w pełni się nie rozwinie, a to zwykle następuje w wieku ok. 24 lat. Wygląda jednak na to, że gry, takie jak szachy, mogą przyspieszać rozwój kory, a co za tym idzie, pomóc młodym dorosłym m.in. w podejmowaniu decyzji także w innych dziedzinach, np. powstrzymując ich od podejmowania nierozsądnych i ryzykownych wyborów, z którymi wiek nastoletni często kojarzymy.
O szachach mówi się, że nie starcza na nie życia, ale to wina życia, a nie szachów - William Napier, amerykański szachista (1881-1952)
Zbawienne efekty szachów dotyczą jednak także starszych. U osób w wieku powyżej 75 lat, które regularnie poświęcają się tej grze, ryzyko wystąpienia demencji jest mniejsze w porównaniu z osobami, które tego nie robią. Podobnie jak niećwiczony mięsień traci siłę w wyniku atrofii, nieużywana tkanka mózgowa również ma tendencję do utraty neuroplastyczności, czyli zdolności do modyfikowania, zmiany i dostosowywania zarówno struktury, jak i funkcji w odpowiedzi na uczenie się. Jak pisałem w jednym z poprzednich tekstów, ćwiczenia fizyczne przekładają się na zwiększoną produkcję neuronów. Okazuje się, że tak samo jest z grą w szachy.
Wcale mnie nie dziwi, że także w Polsce, powstają sekcje szachowe dla seniorów – czy to w klubach sportowych, czy to w domach kultury. Można zapisać się na też bezpłatne kursy online lub wypożyczyć jedną z wielu książek poświęconych różnym aspektom gry, a także samym technikom przyswajania wiedzy. W wielu krajach szczególnie południowo-wschodniej Europy, ale też w Azji czy USA, nikogo nie dziwi widok starszych panów z pasją oddających się ulubionej grze w parkach i na ulicach. Rywalizujących otacza wianuszek chętnych do zmierzenia się ze zwycięzcą. Czasem te grupy są całkiem liczne, co uzmysławia jeszcze jeden istotny wymiar szachów – towarzyski. W rozmowach, które swego czasu prowadziłem z seniorami-szachistami, najczęstszą przytaczaną korzyścią było z kolei doświadczenie odstresowania.
Grajmy w szachy! Nigdy nie jest za późno, żeby zacząć.
Krzysztof Jarymowicz – prezes Fundacji dla Wolności, inicjator Etnoligi (projekt roku 2020 według UEFA) i innych programów (nie tylko) sportowych na rzecz równości i spójności społecznej. W 2021 wyróżniony nagrodą Fundacji POLCUL za wieloletnią działalność wspierającą uchodźców oraz integrację środowisk wykluczonych. Ambasador EPALE.
Pracujesz z osobami zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym? Działasz na rzecz włączenia społecznego lub aktywizacji osób z niepełnosprawnościami? Zajmujesz się edukacją migrantów i uchodźców?
Szukasz sprawdzonych metod i narzędzi, które możesz wykorzystać w pracy w zakładach karnych lub domach pomocy społecznej?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Szkolenia zawodowe migrantów. W poszukiwaniu rozwiązań systemowych
Sport, seniorzy i aplikacje mobilne
Chcesz osiągać lepsze wyniki w nauce? Gimnastykuj się i biegaj
Edukacja na temat globalnego obywatelstwa i migracji
EDU:PACT. Edukacja międzykulturowa w sporcie
Witaj w klubie. Jak zaplanować pracę z migrantami?
Polaryzacja i radykalizacja: zapobieganie niechęci wobec migrantów
