Edukacja dorosłych w Europie: Szwecja
ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Szwecja od lat znajduje się w czołówce krajów europejskich, w których uczestnictwo w uczeniu się dorosłych jest najwyższe w UE. Jak podaje „Monitor kształcenia i szkolenia 2020”, w 2019 roku wyniosło ono 34,3% (unijna średnia – 10,8%). Również wydatki na edukację, w tym na uczenie się dorosłych, w stosunku do PKB Szwecji są jednymi z najwyższych w UE (powyżej 7% w 2020 r.[1]).
Szwedzką edukację dorosłych wyróżnia też mnogość rozwiązań, zarówno jeśli chodzi o edukację formalną, jak i pozaformalną. Szwedzkie rozwiązania w tym obszarze mają swoje długie tradycje.
Mimo wielu osiągnięć Szwecja boryka się jednak z pewnymi wyzwaniami. Jednym z nich są nierówności edukacyjne. Choć odsetek dorosłych Szwedów bez wykształcenia średniego jest stosunkowo niski, to Szwecja ma jednocześnie największe w Europie różnice w poziomie umiejętności czytania i pisania między osobami urodzonymi poza Szwecją a tymi urodzonymi w kraju[2]. Dlatego też zmniejszanie tych nierówności jest jednym z celów systemu edukacji. Istotne jest również tworzenie możliwości uzupełniania wykształcenia oraz kształcenie z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy.
Struktura i organizacja uczenia dorosłych
System edukacji w Szwecji w dużej mierze zarządzany przez gminy, ale oparty na celach i efektach uczenia się określanych na szczeblu centralnym. Ramy prawne funkcjonowania edukacji na wszystkich poziomach są ustalane na poziomie rządowym.
Szkoły dla dorosłych, podobnie jak pozostałe szkoły, działają w oparciu o Ustawę o edukacji (Skollagen) oraz Rozporządzenie w sprawie kształcenia dorosłych (Förordning om vuxenutbildning). Władze centralne decydują także o programie nauczania (Läroplan för vuxenutbildningen), który określa zadania edukacji dorosłych, ogólne cele i wartości, na których ma się ona opierać.
Centralnym organem administracyjnym odpowiedzialnym za system szkół publicznych, w tym za placówki kształcenia dorosłych, jest Krajowa Agencja ds. Edukacji (Skolverket). Jej zadaniem jest nadzór nad realizacją celów i wytycznych określonych przez parlament i rząd w Ustawie o edukacji oraz w programach nauczania, udzielanie wsparcia i ocena pracy szkół w celu poprawy jakości i wyników nauczania.
Za szkolenia na rynku pracy, przeznaczone przede wszystkim dla osób bezrobotnych, odpowiadają publiczne służby zatrudnienia (Arbetsförmedlingen).
Z kolei Krajowa Rada ds. Edukacji Dorosłych (Folkbildningsrådet), która jest organizacją non-profit, odpowiada za rozdzielanie dotacji rządowych dla uniwersytetów ludowych i stowarzyszeń zajmujących się edukacją dorosłych.
Natomiast działająca od 2009 r. Szwedzka Narodowa Agencja ds. Wyższego Kształcenia Zawodowego (Myndigheten för yrkeshögskolan) odpowiada za nadzór kształcenia zawodowego na poziomie wyższym, finansowanego ze środków publicznych. Rolą Agencji jest m.in. ustanowienie wspólnych ram prawnych uzgodnionych i przestrzeganych przez organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego.
Instytucje edukacji dorosłych
Szwecja posiada kompleksowy system edukacji dorosłych, bazujący na sieci podmiotów o zróżnicowanej ofercie.
System publicznej edukacji dorosłych, prowadzonej przez gminy, obejmuje:
-
szkoły dla dorosłych – od podstawowych do średnich II stopnia (kommunal vuxenutbildning, Komvux)
-
zajęcia specjalne dla dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną lub nabytym uszkodzeniem mózgu (särskild utbildning för vuxna, Särvux)
-
naukę szwedzkiego dla imigrantów (svenskaundervisning för invandrare, SFI).
W szkołach dla dorosłych mogą się uczyć osoby od 20. roku życia. Nauka odbywa się na dwóch poziomach. Pierwszy z nich (Komvux grundläggande nivå) odpowiada kursom obowiązkowej edukacji szkolnej (klasy 1-9). Uczestnicy, którzy uzyskają co najmniej ocenę pozytywną z czterech głównych przedmiotów – języka szwedzkiego lub szwedzkiego jako języka obcego, języka angielskiego, matematyki i wiedzy o społeczeństwie – otrzymują świadectwo ukończenia szkoły.
Drugi poziom nauczania odpowiada szkole średniej II stopnia (Komvux gymnasial nivå – studieförberedande). Prowadzone są także zawodowe kursy dla dorosłych na poziomie szkoły średniej II stopnia (Komvux gymnasial nivå – yrkeskurser).
Ponadto dostępna jest szeroka oferta kształcenia zawodowego:
-
Wyższe kursy zawodowe (HVEC) obejmujące szeroki zakres dziedzin zawodowych, które mają na celu zapewnienie zaawansowanego kształcenia, dostosowanego do potrzeb rynku pracy, w którym nauka teoretyczna jest połączona z praktyką zawodową w miejscu pracy. Przedsiębiorstwa i sektor biznesowy współpracują przy projektowaniu i opracowywaniu szkoleń, m.in. treści kształcenia są ustalane wspólnie. Kursy trwają co najmniej sześć miesięcy, a postępy i wyniki uczestników są oceniane i uznawane za pomocą dyplomu. Wyższe kształcenie zawodowe jest organizowane przez gminy, kolegia uniwersyteckie oraz firmy szkoleniowe.
-
Szkolenia na rynku pracy (arbetsmarknadsutbildning) przeznaczone głównie dla bezrobotnych dorosłych, którzy potrzebują przekwalifikowania lub dalszego szkolenia i edukacji. Za tego typu szkolenia odpowiadają publiczne służby zatrudnienia.
-
Praktyki zawodowe dla dorosłych (lärlingsutbildning för vuxna) organizowane w ramach gminnego systemu kształcenia dorosłych (Komvux) i subsydiowane ze środków publicznych.
Warto wspomnieć także o systemie poradnictwa edukacyjnego i zawodowego, za prowadzenie którego odpowiedzialne są szkoły i gminne instytucje kształcenia dorosłych, we współpracy z różnymi podmiotami i władz.
Ważną częścią systemu edukacji jest edukacja pozaformalna, która ma w Szwecji długie tradycje i odgrywa ważną rolę w szwedzkim społeczeństwie. Jej początki sięgają końca XIX w., kiedy to zaczęły powstawać pierwsze koła samokształceniowe (studiecirkel), które gromadziły osoby chcące wspólnie poszerzać swoją wiedzę.
Od 1912 roku państwo szwedzkie wspiera finansowo pozaformalną edukację dorosłych. Panuje bowiem powszechna zgoda co do tego, że choć edukacja tego typu powinna być prowadzona niezależnie od państwa, ale finansowana ze środków publicznych.
Tak zwana liberalna edukacja dorosłych (folkbildning) obejmuje działalność:
-
uniwersytetów ludowych (folkhögskolor)
-
stowarzyszeń zajmujących się edukacją dorosłych (studieförbund).
Liberalna edukacja dorosłych charakteryzuje się dużą swobodą w określaniu jej założeń, podczas gdy rząd określa cele, na które przeznaczane są dotacje rządowe. Edukacja tego typu ma nie tylko pomagać w niwelowaniu różnic w wykształceniu, podnoszeniu poziomu edukacji w społeczeństwie, ale również poszerzaniu zainteresowań oraz zwiększaniu uczestnictwa w życiu kulturalnym i społecznym.
Uniwersytety ludowe prowadzą kursy ogólne stanowiące alternatywę dla programów realizowanych w ramach formalnego systemu kształcenia dorosłych. Ich ukończenie umożliwia dostęp do dalszych możliwości edukacji, podobnie jak kształcenie w szkołach średnich. Prowadzą również programy szkoleniowe, które pod względem treści są porównywalne z programami oferowanymi w ramach wyższego szkolnictwa zawodowego.
W Szwecji działa 151 uniwersytetów ludowych, spośród których 43 podlega władzom lokalnym. Pozostałych 108 jest prowadzonych przez różnego typu organizacje społeczne. W uniwersytetach ludowych nie obowiązują ogólnokrajowe programy nauczania; każda placówka sama decyduje o tematyce realizowanych działań.
Stowarzyszenia zajmujące się edukacją dorosłych oferują różne formy edukacji, z których najważniejszą są koła samokształceniowe. Koła tego typu tworzone są przez małe grupy osób, które wspólnie uczą się według ustalonego planu nauki i korzystają z pomocy lidera. Koła zajmują się bardzo różnymi tematami. Niektóre z nich mają charakter bardziej teoretyczny, np. językowe, historyczne czy poświęcone problemom społecznym. Inne są bardziej praktyczne, zajmują się np. tańcem, stolarstwem, muzyką instrumentalną. Stowarzyszenia organizują także imprezy kulturalne i wykłady. W Szwecji działa prawie 270 000 kół samokształceniowych z prawie 1,7 mln uczestników (wielu z nich uczestniczy w kilku kołach)[3].
Priorytety edukacji dorosłych
W ostatnich latach w Szwecji szczególny nacisk kładziony jest na rozwój kształcenia zawodowego dorosłych, programy skierowane do imigrantów oraz rozwiązania umożliwiające uzupełnienie wykształcenia.
Począwszy od 2018 roku państwo przeznacza rosnące środki na rozwijanie programów edukacji zawodowej dorosłych, dawanie możliwości uzupełnienia wykształcenia średniego II stopnia i przekwalifikowania się. Szczególny nacisk kładziony jest na programy kształcenia w zawodach, na które jest największe zapotrzebowanie na szwedzkim rynku pracy, takie jak np.: budownictwo, branża elektryczna, transport, technika przemysłowa, wykorzystanie zasobów naturalnych.
Działa też inicjatywa „Szwedzki od pierwszego dnia” dla osób ubiegających się o azyl i osób nowo przybyłych (Svenska från dag ett för asylsökande och vissa nyanlända). Obejmuje przede wszystkim szkolenia językowe za pośrednictwem stowarzyszeń naukowych i uniwersytetów ludowych. Jej celem jest zaoferowanie zatrudnienia w oczekiwaniu na azyl lub umieszczenie w gminie, a jednocześnie przyspieszenie osiedlania się osób, które otrzymały pozwolenie na pobyt. Dzięki dodatkowym funduszom przyznanym w 2018 roku możliwe będzie dotarcie do większej liczby osób zainteresowanych.
Od 2019 roku działa rządowy program „Wzrost wiedzy” (Kunskapslyftet), który służy zachęceniu osób dorosłych do korzystania z możliwości kształcenia na poziomie szkoły średniej i dalszej edukacji oraz do uzupełniania wykształcenia. W uzupełnieniu tej inicjatywy oraz w odpowiedzi na kryzys COVID-19 w marcu 2020 roku rząd zaproponował nowe inicjatywy mające na celu inwestowanie we wszystkie poziomy edukacji, w tym w kształcenie i szkolenie zawodowe dorosłych.
Istotnym rozwiązaniem jest system wsparcia finansowego – w Szwecji funkcjonują stypendia i pożyczki na naukę (studiemedel), które są dostępne do ukończenia 56. roku życia. System jest jednakowy dla wszystkich, a wsparcie jest przyznawane niezależnie od sytuacji finansowej.
Materiał opracowany na podstawie publikacji Eurydice w j. polskim i j. angielskim oraz Education and Training Monitor 2020.
Zobacz także:
Study Circle. Szwedzka metoda edukacji dorosłych
„Biblioteka – dobry społeczny biznes” – czego powinniśmy uczyć się od Szwedów?
Edukacja dorosłych w Europie: Finlandia
Edukacja dorosłych w Europie: Holandia
Edukacja dorosłych w Europie: Niemcy
Edukacja dorosłych w Europie: Portugalia
Edukacja dorosłych w Europie: Włochy
Źródła:
[2] https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/adult-education-and-training-80_en
[3] https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/main-types-provision-77_en
_.png){kind=link}