Edukacja dorosłych w Europie: Finlandia
Priorytety edukacji dorosłych
Uczenie dorosłych jest obecne w Finlandii od dziesięcioleci. Obejmuje ono kształcenie ogólne, zawodowe i jest prowadzone w trybie formalnym lub pozaformalnym na wszystkich poziomach edukacji. Nauka w dorosłości jest bezpłatna. Ministerstwo edukacji przyznaje na ten cel ponad 7% swojego budżetu. Z tego ok. 40% przeznacza na programy stażowe, kształcenie i szkolenie zawodowe, 25% na kursy uniwersyteckie, 20% na edukację pozaformalną prowadzoną lokalnie, a ok. 5% na podnoszenie kompetencji kadry nauczycielskiej. W wypadku specjalistycznych kwalifikacji zawodowych rząd przyznaje stypendia uczącym się dorosłym, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie opłat studenckich na rozsądnym poziomie.
Zróżnicowane inicjatywy wspierane z publicznego budżetu przyczyniają się do poprawy możliwości zatrudnienia, podnoszenia standardów w miejscu pracy, zmiany struktury gospodarczej oraz migracji ludności z obszarów wiejskich do miast.
Rozwojowi oferty edukacyjnej skierowanej do dorosłych towarzyszą zmiany wprowadzane w edukacji ogólnej i zawodowej, które zmierzają do wyeliminowania w programach kształcenia powtarzających się treści, usunięcia barier między kształceniem zawodowym młodzieży i dorosłych oraz stworzenia spójnego pakietu usług edukacyjnych dopasowanych do potrzeb słuchacza.
Misją wszystkich inicjatyw jest promowanie uczenia się przez całe życie, wspieranie rozwoju zainteresowań, integrowanie lokalnych społeczności i kształcenie zdolności do funkcjonowania grupach opartych na zasadach demokratycznych, równościowych i pluralistycznych.
Efekty fińskich polityk edukacyjnych skierowanych do dorosłych są dostrzegalne w danych. W ciągu ostatnich 20 lat udział dorosłych w kształceniu i szkoleniu wzrósł ponad dwukrotnie. Ponad trzy miliony, czyli 85% dorosłych Finów, skorzystało z oferty rozmaitych form uczenia. W samym tylko 2018 r. wskaźnik korzystania z oferty edukacyjnej przez dorosłych osiągnął 50%. Z zajęć pozaformalnych, kursów ogólnych i zawodowych częściej korzystają kobiety.
Struktura i organizacja uczenia dorosłych
Kształcenie ogólne
Ogólne kształcenie dorosłych jest prowadzone na poziomie podstawowym i średnim. Tego rodzaju szkoły funkcjonują w ok. 40 gminach. W Finlandii działa 87 liceów dla dorosłych – nauka w nich trwa przez cały rok i odbywa się w trybie stacjonarnym. Kursy ogólne prowadzą również niektóre letnie i ludowe uniwersytety.
Z tej oferty korzystają głównie osoby zatrudnione, chcące dokończyć kształcenie obowiązkowe. W praktyce odbywa się ono albo samodzielnych placówkach, albo w instytucjach prowadzonych przez organizacje współpracujące z placówkami kształcącymi młodzież. Można w nich zdać maturę, ukończyć kurs danego przedmiotu lub poprawić stopnie z przedmiotów zaliczonych w przeszłości.
Wielu dorosłych korzysta z tej oferty, aby przygotować się do rekrutacji na studia.
Kształcenie i szkolenie zawodowe
W przypadku kształcenia i szkolenia zawodowego nauka odbywa się pod nadzorem instruktora i wymaga od słuchacza posiadania podstawowych kompetencji przed rozpoczęciem kursu. Instytucje prowadzące tego rodzaju zajęcia mają profil zawodowy (np. centra kształcenia zawodowego lub ustawicznego, organizacje artystyczne i rzemieślnicze, uczelnie i szkoły) lub komercyjny.
Program szkolenia często jest uzgadniany z pracodawcami. To oferta skierowana przede wszystkim do osób bezrobotnych lub zagrożonych utratą pracy, które ukończyły edukację. Osoby, które przedwcześnie zrezygnowały z nauki – także na poziomie uniwersyteckim – mogą ją dokończyć i uzyskać dyplom. Natomiast osoby planujące założenie działalności gospodarczej, mogą skorzystać z usług doradców zawodowych i szkoleń dla przedsiębiorców, co można łączyć z zakładaniem firmy.
O miejsce na szkoleniu chętni aplikują do urzędu pracy lub agencji pośrednictwa pracy. Osoby dorosłe mogą ukończyć wybrany moduł lub pełen kurs kwalifikacji zawodowych, uzupełniających lub specjalistycznych. Wdrażanie, jakość i finansowanie szkoleń kończących się egzaminem i certyfikatem nadzoruje ministerstwo edukacji.
System nadawania kwalifikacji umożliwia dorosłym uznawanie, odnawianie lub nabywanie kwalifikacji zawodowych w elastyczny sposób – bez względu na to, czy wiedzę, umiejętności lub kompetencje nabyli w szkole, w ramach pracy zawodowej czy prywatnej aktywności.
Kwalifikacje zawodowe na poziomie średnim i specjalistyczne kwalifikacje zawodowe mogą być uzupełniane w dorosłości – nie tylko na podstawie egzaminów, ale i walidacji przeprowadzanej w miejscu pracy, podczas wykonywania rzeczywistych zadań. Kluczowe zasady systemu kwalifikacji obejmują:
1. współpracę przedstawicieli środowisk pracodawców, pracowników i nauczycieli w ramach planowania struktury i opisu kwalifikacji oraz opracowywania wymagań umożliwiających jej zdobycie,
2. niezależność kwalifikacji od sposobu nabywania umiejętności zawodowych,
3. ukończenie kursu lub modułu umożliwiającego nabycie kwalifikacji i wykazanie umiejętności podczas testów kompetencji,
4. dostosowanie procesu nabywania kwalifikacji do potrzeb osób uczących się.
Edukacja pozaformalna
Pozostałe formy edukacji to zazwyczaj niezorientowane na certyfikaty kursy, które dają możliwość rozwijania własnych zainteresowań. Najczęściej zajmują się nimi lokalne centra edukacji, kultury, sportu, letnie i ludowe uniwersytety.
Pod względem liczby słuchaczy centra edukacji są największymi ośrodkami edukacji dorosłych w Finlandii. Nauczanie odbywa się we wszystkich gminach, a jedną z głównych zasad działania jest ułatwianie dostępu do edukacji. Zajęcia zwykle odbywają się placówkach będących własnością gminy, np. szkołach, ośrodkach rekreacyjnych. Dorośli mogą brać udział w kursach sztuki, rzemiosła, muzyki, języka i literatury, sportu, obsługi komputera, a nawet nauk społecznych czy zarządzania domowym budżetem.
Instytucje sportowe prowadzą zajęcia ogólnorozwojowe, poprawiające aktywność fizyczną oraz dbanie o zdrowie i dobre samopoczucie w lokalnych wspólnotach lub zakładach pracy.
W Finlandii letnie i ludowe uniwersytety mają długą tradycję i ugruntowaną markę. Cechą edukacji nieformalnej jest to, że cele i programy kształcenia nie są ustalane odgórnie przez organy zewnętrzne, lecz tworzone samodzielnie przez pracowników placówki, którzy pod uwagę biorą potrzeby kulturalne i edukacyjne mieszkańców społeczności. Lokalne ośrodki wiedzy zazwyczaj są prowadzone przez stowarzyszenia i fundacje reprezentujące różne idee i poglądy.
Letnie uniwersytety działają na poziomie regionów – głównie w miastach. Sieć obejmuje 31 instytucji docierających z otwartymi kursami, często dostosowanymi do regionalnych potrzeb rozwojowych, do mieszkańców 110 miejscowości. Nauczanie jest prowadzone przez cały rok w formie krótkotrwałych kursów i jest otwarte na słuchaczy w każdym wieku.
Tego rodzaju ośrodki ściśle współpracują z uczelniami wyższymi i innymi instytucjami. Realizują wiele programów interdyscyplinarnych, np. w obszarze kultury, sztuki, języka, przyrody, nauk o zdrowiu i nauk społecznych. W ofercie znajdują się kursy ustawiczne, otwarte wykłady, seminaria regionalne i wydarzenia kulturalne, a także zajęcia dla seniorów.
Dzięki szerokiej ofercie działalność placówek ukierunkowanych na rozwój osobisty nabiera dużego znaczenia w integracji i zapewnianiu spójności społecznej. Z tego powodu od 2018 r. w Finlandii funkcjonuje elastyczny program szkolenia imigrantów prowadzony w centrach edukacji, ludowych i letnich uniwersytetach. Jego podstawą jest nauka czytania i pisania w języku fińskim lub szwedzkim. Kurs języka można łączyć z innymi, ukierunkowanymi na praktykę zawodową. Szkolenia dla imigrantów są bezpłatne, jeśli zostały uwzględnione w planie integracyjnym. Imigranci mogą również otrzymać bony na wybrane szkolenia. Szkolenia dla imigrantów nadzoruje ministerstwo edukacji, które rocznie przeznacza na ten cel ok. 5 mln euro.
W kręgu edukacji pozaformalnej funkcjonują również inicjatywy trzeciego sektora. To ośrodki prowadzone przez organizacje pozarządowe, partie polityczne lub związki zawodowe, często w miejskich placówkach należących do tych organizacji. Zajęcia są przeznaczone głównie dla wolontariuszy i członków organizacji. Zajęcia odbywają się wieczorami lub w weekendy w formie kursów, wykładów, seminariów i kół zainteresowań, umożliwiających wzajemne uczenie się w duchu rozwijania aktywności obywatelskiej.
Coraz częściej uczenie dorosłych odbywa się zdalnie. Dzięki możliwości wykorzystania internetu ośrodki edukacyjne mogą szybko reagować na potrzeby kursantów i modyfikować programy nauczania.
***
Sposób zorganizowania kształcenia dorosłych w Finlandii sprzyja wzmacnianiu spójności społecznej i wyrównywaniu szans, stwarza warunki umożliwiające uczenie się przez całe życie, a także zapewnia możliwość podwyższania lub zmiany kwalifikacji przez pracowników w dowolnym momencie. Aktywność edukacyjna dorosłych przekłada się na wydłużanie aktywności zawodowej, wzrost stopy zatrudnienia, poprawę wydajności pracy, promowanie wielokulturowości i łagodzenie skutków okresowych spowolnień gospodarczych.
Materiał opracowany na podstawie publikacji Eurydice: https://eurydice.org.pl/
Zobacz także:
Czego sektor uczenia się dorosłych może nauczyć się od Finlandii?
Edukacja formalna dorosłych w Finlandii - przykłady dobrej praktyki
