ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

---

Tego wiersza Jacka Kaczmarskiego, w znakomitym wykonaniu Barbary Prądzyńskiej możecie wysłuchać w jednym z kilkunastu warsztatów online dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz dla tych, którzy chcą doświadczać sztuki inaczej znajdujących się na stronie „Sztuka w ciemno”. Brrr… ciarki mnie przechodzą na wspomnienie tej peerelowskiej instytucji edukacyjnej i mam wrażenie, że Kaczmarski chodził do tego samego przedszkola co ja .... A może to wcale nie jest o przedszkolu....?

Ballada o przedszkolu

W przedszkolu naszym nie jest źle,
Zabawek mamy tutaj w bród;
Po całych dniach bawimy się
W coraz to inny trud.

Pani nam przypatruje się –
Pilnuje gdzie zabawy kres;
W przedszkolu naszym nie jest źle,
Kiedy się grzecznym jest.

Bo jeśli nie – zaraz po pupach, po pupach, po pupach biją nas
I krzyczą – patrz szcze- patrz szczeniaku gdzieś ty wlazł,
Albo po łapach, po łapach, po łapach trzepią i
W kącie się łyka łzy.

Za oknem tyle świata lśni,
Do szyby więc przyciskam nos…
Wszystkim zachwycałbym się gdy –
Gdyby nie Pani głos.

Bo mamy w pociąg bawić się –
Pani nas ciągnie tam i tu,
I chyba sama nie wie gdzie,
Powtarza tylko: czu-czu-czu…

My za nią przewracając się
I na zakrętach lecąc w bok,
Patrzymy jak się pociąg rwie,
Krzyczymy czu-czu, gubiąc krok.

A Pani ciągle biega i
Za Nią już tylko jeden, dwu,
Bo reszta pod ścianami tkwi
I leżąc krzyczy: czu-czu-czu!

Pani się zatrzymuje zła,
Pierwszego z brzegu łapie i –
Tym pierwszym zwykle bywam ja,
Bo jestem krnąbrny oraz zły.

Więc zaraz da mi, da po pupie, po pupie, po pupie zbije mnie,
Krzycząc – czemu szcze- czemu szczeniaku nie bawisz się,
A ja z pociągu, z pociągu wypadłem tylko i –
W kącie połykam łzy.

Lecz nic nie mówię – cóż to da?
Coś tylko we mnie w środku drży;
W kąciku siedzę cicho sza,
Myślę że smutno mi.

Lecz z czasem minie też i to;
W przedszkolu naszym tak już jest,
Że zapomina się tu zło,
Tu troskom szybki kres!

Więc znów bawimy wszyscy się
Pod czujnym okiem Pani, i –
W przedszkolu naszym nie jest źle!
(Szczególnie, gdy się śpi!).

Jacek Kaczmarski
1974

Pretekstem do przywołania „Ballady o przedszkolu” jest wystawa Doroty Nieznalskiej w CK Zamek w Poznaniu zatytułowana „Rassenhygiene”. Oprócz niej, dwie inne zamkowe ekspozycje: „Bezwzględne cechy podobieństwa” Izabelli Gustowskiej oraz wystawa impresjonistów posłużyły jako punkt wyjścia dla zrealizowania warsztatów dla osób z niepełnosprawnościami wzroku, dla seniorów zależnych oraz dla osób, które pomimo braku ograniczeń związanych ze wzrokiem, chętnie doświadczają sztuki zamykając oczy i słuchając audiodeskrypcji.

Co ma Jacek Kaczmarski z wierszem o przedszkolu do wystawy Doroty Nieznalskiej? „Rassenhygiene” oparta na badaniach artystki nad niemiecką ideologią czystości rasy realizowaną na terenie III Rzeszy pokazuje działalność stowarzyszenia Lebensborn wdrażającego w Kraju Warty ideę „odnowienia niemieckiej krwi” poprzez germanizaję wybranych dzieci z Polski, Rosji, Czech, Ukrainy, Białorusi i Jugosławii. Dzieci przekazywane były niemieckim rodzinom. Na wystawie możemy zobaczyć fotografie germanizowanych dzieci oraz instalację z pustych stalowych dziecięcych łóżeczek. Sztuka współczesna staje się pre-tekstem do różnych rozważań na tematy społeczne i kulturowe, między innymi na temat wychowania, formatowania poprzez edukację, kulturalizacji. To nie „klasyczna” edukacja do wystaw, ale luźna sytuacja edukacyjna, w której chodzi o to, aby uruchomić refleksję, swobodę myśli, wprowadzić inne wątki znane z kultury, inne teksty, literaturę, poezję. Tak, jak w warsztacie do wystawy Izabelli Gustowskiej w rozważaniach o mostach i ich kulturowych znaczeniach. Moim zdaniem to niezwykle cenne – edukacja kulturowa jako wspólna refleksja, moment skupienia myśli, intelektualnej medytacji z wizualizacją unaocznianą poprzez audiodeskrypcję sugestywnej instalacji Doroty Nieznalskiej.

To bardzo dużo pracy – wyprodukować kilkanaście około dwudziestominowych zdalnych warsztatów w formie słuchowisk, zbudować stronę internetową dostosowaną do potrzeb osób z ograniczeniami wzroku i słuchu, przeprowadzić na całym materiale audyty dostępnościowe, przebyć proces konsultacji z przyszłymi odbiorcami tych materiałów, zrealizować warsztaty z ekspertami wydobywające pomysły na zdalną edukację dostępnościową, współpracować z kuratorami wystaw i napisać scenariusze do materiałów online. Wszystko to w ramach finansowanego przez Narodowe Centrum Kultury z programu „Kultura w sieci” projektu „Sztuka w ciemno” realizowanego przez Centrum Praktyk Edukacyjnych w Poznaniu.

^{Photo by JOSHUA COLEMAN on Unsplash}

Punktem wyjścia była oczywiście pandemia i myślenie o tych, którzy na co dzień nie korzystają z edukacji w instytucjach kultury realizujących ekspozycje z zakresu sztuk wizualnych. Ekipa projektowa wiedziała, że podczas pandemii pojawi się bardzo wiele zdalnej edukacji muzealnej, kulturowej, artystycznej, adresowanej do normalsów, do osób bez ograniczeń zmysłowych, nie znajdujących się w tym momencie w spektrum zależności. Tymczasem wśród wielu innowacyjnych pomysłów edukacyjnych, które wypracowano w instytucjach kultury podczas lokalnych lockdownów brakuje jednak oferty dla osób z niepełnosprawnościami. Jeśli więc idea uniwersalnego projektowania wydarzeń kulturalnych zalecająca, aby produkować wydarzenia kulturalne i edukacyjne jednocześnie dla wszystkich grup odbiorczych, nie zaś osobno dla osób niedoświadczających ograniczeń odbioru oraz dla osób z niepełnosprawnościami – średnio sprawdzała się w Polsce przed pandemią – to tym bardziej podczas pandemii – online – też niewiele możemy znaleźć jej przykładów.

Chodziło o to, aby stworzyć materiał stanowiący punkt wyjścia zarówno dla edukacji w grupie, na przykład na terapii zajęciowej w domach opieki społecznej, w świetlicach terapeutycznych, jak i dla indywidualnego odbioru – w domu, z pozycji własnego komputera stacjonarnego lub urządzenia mobilnego, jak tablet czy telefon z dostępem do internetu. Myślano także o wykluczeniu cyfrowym: grupy wykluczone cyfrowo w dobie pandemii stają się wykluczone podwójnie, z chwilą kiedy wszystko, w tym edukacja kulturowa, przenosi się do internetu. Materiały edukacyjne ze strony „Sztuka w ciemno” można więc pobrać – może zrobić to ktoś, kto ma łącze internetowe i odtworzyć offline dla kogoś, kto nie obsługuje mediów cyfrowych. W związku z tym wynegocjowana z ekspertami oraz grupami odbiorczymi najbardziej optymalna forma zdalnych warsztatów to słuchowisko. Nadaje się świetnie zarówno do grupowej formy edukacji, jak i do indywidualnego, intymnego odsłuchu. Jest świetna zarówno dla stacjonarnego odbioru przy domowym komputerze, jak i podczas spaceru po mieście ze słuchawkami na uszach. Ten ostatni sposób ja sama testuję ostatnio podczas spacerów z psem i świetnie się dla mnie sprawdza.

Magda Skowrońska i Bartek Lis, autorzy warsztatów, mają duże doświadczenie w edukacji do wystaw dla osób z niepełnosprawnościami, o czym możecie przeczytać tutaj. Magda Skowrońska jest nie tylko edukatorką, ale także psychoterapeutką z doświadczeniem w medytacjach asystowanych. Medytacja asystowana (guided meditation) to proces, w którym trenerka/trener przeprowadza głosem i narracją osobę uczestniczącą przez doświadczenie medytacji. Warsztaty w „Sztuce w ciemno” przyjmują częściowo formę takiej medytacji, choć jest to forma wielogatunkowa mieszająca ze sobą formę słuchowiska, dialogu, odatuorskiej artystycznej wypowiedzi, wspomnienia, literatury radiowej, audiodeskrypcji. Niewątpliwie powstały w ten sposób sytuacje, jeśli nie terapeutyczne, to terapeutyzujące. Jest to bardzo cenna wartość w czasie pandemii, pokazująca, że edukacja kulturowa może osiągać cele terapeutyczne, nawet jeśli sensu stricte terapią nie jest. Okazało się także, że – niespodziewanie dla twórców projektu – na podstawie decyzji rządu instytucje kultury zostały w Polsce zamknięte, więc wystawy zamkowe można w tej chwili oglądać tylko zdalnie. To, co miałoby być formą edukacji dla określonych grup, stało się jedyną formą komunikacji z tą sztuką dla wszystkich. Wejdźmy w tę pozycję, zamknijmy oczy, posłuchajmy audiodeskrypcji i pozwólmy sobie na kilkadziesiąt minut głębszej refleksji. Albo zabierzmy materiały do pobrania ze strony projektu do znajomych seniorów i zaprojektujmy sytuacje edukacyjne w oparciu o nie.

---

dr hab. Marta Kosińska – kulturoznawczyni, pracuje w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Współzałożycielka, działaczka i badaczka w Centrum Praktyk Edukacyjnych przy CK Zamek w Poznaniu. Animatorka środowiska edukacji kulturowej, doradczyni i konsultantka działań edukacyjnych, ewaluatorka projektów z zakresu edukacji kulturowej, badaczka i projektodawczyni badań z zakresu edukacji kulturowej. Ambasadorka EPALE.

---

           

Interesujesz się edukacją kulturową dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form w obszarze edukacji muzealnej? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!

Zobacz także:

Psychologia w edukacji kulturowej. Porozumienie bez Przemocy i Metoda Kręgów Naprawczych

Umiejętności podstawowe i edukacja kulturowa dorosłych

Edukacja ekologiczna wymaga nieoczywistych połączeń

Potrzebujemy działania. Ruchy społeczne w edukacji kulturowej

Co to znaczy być aktywnym obywatelem i jak się nim stać?

Jak rozwijać kreatywność obywateli w sprawach politycznych?

Edukacja kulturowa, szkoła a sprawa polska

Edukacja włączająca w kryzysie, czy tak naprawdę jeszcze nigdy jej nie mieliśmy?