ok. 5 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Autorka: Anna Turkosz

W przeszłości wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną używano określeń takich jak: imbecylizm, idiotyzm, debilizm, czy niedorozwój umysłowy (Boblińska, Pietras, Gałecki 2012)*. W społeczeństwie można dziś jeszcze spotkać się z nieprzychylną terminologią dotyczącą osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przeważnie napotyka się pojęcie „upośledzona/y”. Stosowanie tych przestarzałych form wynika z braku świadomości, że to określenie jest stygmatyzujące. 

Aktualnie stosowany jest termin „niepełnosprawność intelektualna”, który jest bezpieczny, neutralny. Nie budzi on negatywnego skojarzenia, a tym bardziej – nie stygmatyzuje.

Określenie niepełnosprawności intelektualnej według klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychicznego DSM-V z 2013 roku brzmi następująco: 

„Niepełnosprawność intelektualna (zaburzenie rozwoju intelektualnego) jest zaburzeniem rozpoczynającym się w okresie rozwoju i obejmuje deficyty zarówno w  zakresie funkcjonowania intelektualnego, jak i adaptacyjnego, w obszarach dotyczących rozumienia pojęć, funkcjonowania społecznego oraz w dziedzinach praktycznych” (Gałecki, Pilecki, Rymaszewska, Szulc, Sidorowicz, Wciór 2018). 

^{fot. shutterstock}

Pojęcie niepełnosprawności intelektualnej obowiązuje formalnie w podręcznikach, klasyfikacjach, a także zostało powszechnie przyjęte przez szkoły, organizacje, stowarzyszenia, towarzystwa oraz placówki medyczne.

Niepełnosprawność intelektualna analizowana jest w różnych kontekstach:

• w kontekście medycznym jako defekt biologiczny,
• w kontekście pedagogicznym jako trudności w uczeniu się,
• w kontekście psychologicznym jako odchylenie, zaburzenie w procesie rozwoju,
• w kontekście socjologicznym jako fakt społeczny, fakt kulturowy.

Niepełnosprawność intelektualna ogółem określana jest stanem, powstałym w dzieciństwie,  o rozmaitej etiologii (Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli 2023).

Diagnozę niepełnosprawności intelektualnej stawia się po wystąpieniu trzech warunków:

1. Sprawność intelektualna osoby jest istotnie niższa od przeciętnej. Iloraz inteligencji występuje poniżej 70 punktów w skali Weschlera.
2. W dziedzinie funkcjonowania osoba ma deficyty przynajmniej w dwóch obszarach (m.in. obszary takie jak: komunikacja, umiejętności społeczne i interpersonalne, samostanowienie itd.).
3. Nieprawidłowości w rozwoju wystąpiły przed 18. rokiem życia.
   Klasyfikacje diagnostyczne wyróżniają cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki (Boblińska, Pietras, Gałecki 2012).

Stopień niepełnosprawności osoby jest związany z tym, jak funkcjonuje ona w społeczeństwie. Oczywiste jest to, że im bardziej niezależna i samodzielna jest osoba, tym lepsze jej funkcjonowanie. W przypadku osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną, widoczność tej niepełnosprawności jest niejednoznaczna. Zdarza się, że na pierwszy rzut oka jej nie widać. Ujawnia się dopiero przy nawiązaniu kontaktu z osobą i przy wykonywanych przez nią czynnościach. Jeśli chodzi o pozostałe stopnie niepełnosprawności intelektualnej - są one zauważalne od razu. Zwłaszcza przy schorzeniach takich jak np. Zespół Downa, gdzie niepełnosprawność jest od razu widoczna – przez charakterystyczne skośne oczy, krótki grzbiet nosa, małe i nisko osadzone uszy.

Niepełnosprawność w stopniu lekkim występuje u około 85% osób z niepełnosprawnością intelektualną. Osoby te rozwijają się wolniej od osób pełnosprawnych w niektórych obszarach. Są w stanie opanować ważne umiejętności życiowe, takie jak zdolność czytania, liczenia, umiejętności społeczne oraz osiągają sukcesy edukacyjne. Dzięki temu są w stanie w codziennym życiu funkcjonować samodzielnie. 

Diagnozę niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym uzyskuje około 10% z grupy osób z niepełnosprawnością intelektualną. Ta grupa wymaga już wsparcia w funkcjonowaniu. Osiąga dobre umiejętności komunikacyjne, lecz komunikacja nie może odbywać się na złożonych poziomach. Przy podstawowym wsparciu osoby te mogą o siebie zadbać, prowadzić niezależne życie. W niektórych przypadkach wskazane jest zamieszkanie w mieszkaniu wspomaganym i udzielenie wsparcia asystenckiego.

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności stanowią 3-4 % grupy osób z niepełnosprawnością intelektualną. Ich komunikacja jest na bardzo podstawowym poziomie. Nie są w stanie samodzielnie zadbać o siebie, potrzebują wsparcia już 
w tym zakresie. Większość z nich nie prowadzi samodzielnego życia.

Około 1 do 2 % to osoby z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Mają bardzo ograniczone możliwości komunikacyjne. Wymagają szczególnej opieki, wsparcia całodobowego i są zależne od innych osób w funkcjonowaniu codziennym (Abramowska, 2022).

Ogólne potrzeby osób z niepełnosprawnością intelektualną są niemalże takie same jak u osoby pełnosprawnej. Są to m.in.: podstawowa potrzeba poczucia bezpieczeństwa, potrzeba wolności, czy potrzeba bycia aktywnym członkiem społeczeństwa. Są też istotne potrzeby, a z nimi związane prawa, na które szczególnie należy zwrócić uwagę, m.in. prawo do samostanowienia, własnej autonomii.  Grupa osób z niepełnosprawnością intelektualną  jest szczególnie narażona na działania segregacyjne, przemoc, dyskryminację oraz nieposzanowanie ich potrzeb. Ochronę ich praw i potrzeb  zapewnia Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Głąb, 2022), a w Polsce gwarantuje Konstytucja i ustawy dotyczące osób z niepełnosprawnością.

Zobacz także:

Dobre praktyki w muzeum – przykłady warsztatów i zajęć dla osób z niepełnosprawnością intelektualną

O dostępności opowiadać dostępnie  

Wszystkie te małe rzeczy – o dostępności w sali warsztatowej  

Dostępny warsztat zaczyna się na długo przed wejściem do sali!  

Co dobrze wiedzieć o osobach w spektrum autyzmu, aby nie powielać stereotypów?

*Autorka, tworząc niniejszy artykuł posługiwała się literaturą specjalistyczną, stronami internetowymi poświęconymi tematyce pracy oraz artykułami z czasopism.

Źródła:
Abramowska Barbara Ewa (red.). 2022. „BYOD jako metoda edukacyjna 
dla dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną”. Warszawa: PSONI.
Bobińska Kinga, Pietras Tadeusz, Piotr Gałecki (red.). 2012. „Niepełnosprawność intelektualna – etiopatogeneza, epidemiologia, diagnoza, terapia”. Wrocław: wydawnictwo Continuo.
Gałecki Piotr, Pilecki Maciej, Rymaszewska Joanna, Szulc Agata, Sidorowicz Sławomir, Wciórka Jacek (red.). 2018. „Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych”. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Głąb Zbigniew, 2022. „Niezależne życie osób z niepełnosprawnością intelektualną 
w świecie VUCA – między Konwencją a praktyką”. [w:] Mikołajczyk-Lerman Grażyna, Sztobryn-Giercuszkiewicz Joanna (red.), Życie z niepełnosprawnością w świecie VUCA. Łódź: WUŁ.
Źródła internetowe:
Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli. 2023. „Niepełnosprawność intelektualna. Definicje. Koncepcje.”
https://pedagogika-specjalna.edu.pl/oligofrenopedagogika/niepelnosprawn…  Dostęp 24.03.2024 rok.