Tłumaczenie z francuskiego - Krajowe Biuro EPALE Polska

Przedstawiamy praktyczne narzędzie, które proponuje całkowicie nowe postawy i zachowania nauczyciela. Ich wdrożenie może pomóc uczniowi w nauce.

Odkryłem już kilka lat temu niewielki schemat, jasny i prosty, który stworzył Gerard Malglaive, absolwent Katedry Szkoleń dla dorosłych w CNAM  (Wyższa Szkoła Rzemiosł – przyp. tłum.), autor, wraz z Anitą Weber, artykułu o nauczaniu alternatywnym ^[1], i książki "Nauczanie dorosłych”^[2].

To „modelowanie” działań, które osoba pełniąca funkcję nauczyciela (lub szkoleniowca) może zastosować, aby zwiększyć efektywność nauki, okazywało się zawsze bardzo pomocne dla nauczycieli lub opiekunów, w momencie, kiedy odkrywają, jaka jest ich rola i jak ją odgrywać. Poniżej przedstawiam tabelkę funkcji nauczyciela.

Wykonywanie odpowiada postawie tradycyjnej prezentacji: nauczyciel realizuje czynność, a ten, który uczy się ma za zadanie obserwowanie go, aby odtworzyć czynność nauczyciela. Obserwacja i naśladowanie są dwoma procesami w tej konfiguracji. Prezentacja może przybrać różne formy, ale zasada pozostaje taka sama. Niemniej, ważne jest sprecyzowanie, że nie dochodzi do prezentacji zawsze lub wyłącznie na początku lekcji nauczyciela. Nauczyciel może pokazać, kazać wykonać, a następnie pokazać od nowa to co nie jest jeszcze opanowane przez ucznia.

Mówienie dotyczy sytuacji, kiedy nauczyciel zabiera głos. W omawianej sytuacji, mówienie może mieć bardzo różne funkcje, nie wszystkie są wykorzystywane przez nauczyciela.

Najczęściej spotykana konfiguracja to taka, kiedy nauczyciel daje, jak to się określa, polecenia. Ale tutaj także, wydawanie polecenia może przybierać różne formy: od  wyrażenia celu i wskazania rezultatu, jaki należy osiągnąć, po wyjaśnienie jaką czynność trzeba zrealizować (czynności do wykonania, zebranie informacji, weryfikacja, itd.). Mówienie może także mieć miejsce w czasie prezentacji nauczyciela, kiedy towarzyszą jej objaśnienia dotyczące wskazówek, które nauczyciel bierze pod uwagę, albo tego, co zamierza przedsięwziąć, albo dlaczego podjął takie działania, jego wyjaśnienia w tym względzie, to, co jest dla niego ważne, itd.

Mówienie może także mieć miejsce w czasie aktywności ucznia, nauczyciel zachęca go do działania, przekazuje informacje zwrotne, proponuje skorygować działanie, przewiduje wystąpienie trudności.

Mówienie może również wyrażać się przez zadawanie pytań, w czasie aktywności  i po jej zakończeniu , aby skłonić do refleksji i znaleźć rozwiązania dla ucznia.

Polecenie wykonania odnosi się do klasycznej konfiguracji, nakazanie wykonania może mieć miejsce po wykonaniu nauczyciela: ja pokazuję, ty robisz. Albo nakazanie zrobienia czegoś może nastąpić od początku: uczeń postawiony jest przed zadaniem i to on ponosi odpowiedzialność za znalezienie takiego sposobu, który doprowadzi go do celu. Jeżeli warunki na to pozwalają i jeżeli zadanie do wykonania nie odbiega zbyt od możliwości ucznia, ten sposób może okazać się użyteczny w nauczaniu.

W obu przypadkach, bardzo ważna jest informacja zwrotna: albo udziela się jej w czasie działania, co oznacza, że nauczyciel jest obecny, jest w zasięgu uczącego się, albo interweniuje po czasie, ale to z kolei oznacza, że zadanie może być przerwane albo źle wykonane, gdyż zachodzi ryzyko, że uczący się sam nie znajdzie właściwego sposobu  wykonania zadania. Kiedy nauczyciel jest obecny, może interweniować w różny sposób, poprzez informację zwrotną, poprzez ukierunkowanie poszukiwania informacji, gesty, poprzez prezentacje, pomocnicze pytania…

Polecenie mówienia

Polecenie zabrania głosu jest postawą najrzadziej używaną przez nauczycieli. Jednak, to właśnie mówienie o tym, co się robi jest ważnym sposobem nauczania.

Nakazanie mówienia może nastąpić w różnych momentach:

Nauczyciel może zapytać przed aktywnością: co jest do zrobienia? Jak wygląda miejsce ( terenu, sytuacji, itd.? Jak należy się do tego zabrać? W jaki sposób zacząć? Na co zwrócić uwagę, itd.) .

Zachęcanie do mówienia przed podjęciem działania pełni dwie zasadnicze funkcje: pierwsza, to skłonienie ucznia do skupienia, przywołania pamięci i do ubrania w słowa tego, co należy zrobić. Takie działanie sprawi, że stanie się on bardziej świadomy, gotowy do tego, co jest do zrobienia i powstrzyma go od działania bez zastanowienia. Uczeń mówiąc, co będzie robił, w jaki sposób, itd., powtarza aktywności, ich uzasadnienie i zapamiętuje je.

Drugą funkcją nauczającego jest ocena tego, co umie uczeń, co zamierza robić, co wydaje się, że opanował i że rozumie, a czego zapomniał, albo czego nie opanował zanim nie pojawią się  działania, ryzyko i możliwe pomyłki .. Może więc zainterweniować i poprawić, sprecyzować, uzupełnić, pokazać lub wyjaśnić. Może również zaaprobować i zachęcić, jeżeli wszystko odbywa się jak należy.

Nakłanianie do zabrania głosu może odbywać się w czasie aktywności, zwłaszcza w chwilach zawahania, wątpliwości, blokad odczuwanych przez ucznia: co się dzieje? W jaki sposób zamierzasz to zrobić?  Przypomnij sobie co mówiłem lub zrobiłem? Co chcesz wiedzieć?

W końcu: zabranie głosu następuje później: nazywa się to fazą refleksyjną. Nauczyciel zachęca ucznia do refleksji nad jego działaniem: nad rezultatem, ale zwłaszcza nad sposobem, który doprowadził do rezultatu (dobrego lub nie), i nad tym, co zostało zrobione, co doprowadziło do tego, że plan mniej lub bardziej się powiódł, nad wnioskami, które należy wyciągnąć na przyszłość.

W praktyce, to są te wszystkie konfiguracje, które splatają się i łączą.

Patrick MAYEN jest profesorem pedagogiki na Uniwersytecie w Bourgogne Franche Comté/ Agrosup Dijon i ekspertem tematycznym EPALE Francja.

^[1] Malglaive G.& Weber, A.1982. Teoria i praktyka. Analiza krytyczna nauczania alternatywnego w  pedagogice. Francuski  przegląd pedagogiczny, 61, 17-28.

^[2] Malglaive, G. Nauczanie dorosłych, 1990, Paryż: PUF.