Standard WCAG nie taki straszny, jak go malują. Kilka refleksji o dostępności cyfrowej w edukacji
ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Dostępność (ang. accessibility) można rozumieć wąsko bądź szeroko. W rozumieniu pierwszym jest to po prostu cecha danego artefaktu, np. dostępny budynek urzędu. W drugim rozumieniu dostępność pojmujemy zgodnie z ideą uniwersalnego projektowania, tj. takiego projektowania produktów, usług i całego otoczenia, które ma na celu promowanie społeczeństwa włączającego wszystkich obywateli oraz zapewniającego im możliwość równego uczestnictwa w życiu społecznym. Dostępność cyfrowa sprawia, że technologia jest przyjazna i dostosowana do specjalnych potrzeb, które ma część użytkowników.
Czym jest standard WCAG?
Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) to zbiór wytycznych wypracowanych przez Web Accessibility Initiative W3C, dotyczących szeroko pojętej dostępności stron www. Od 2008 r. istnieje standard WCAG 2.0, w którym znalazły się wskazówki dotyczące przekazu treści nietekstowej, audiowizualnej, sposobu doboru kontrastu na stronie czy możliwości zmiany wielkości tekstu. Od tamtego czasu sposób, w jaki użytkownicy korzystają z treści zamieszczonych w internecie drastycznie się zmienił, a rewolucję tę zapoczątkowało pojawienie się pierwszych smartfonów z dotykowymi ekranami. Z ostatnich ogólnoświatowych badań opublikowanych na początku 2021 r. wynika, że w aż 55,7% przypadków użytkownicy korzystali właśnie ze smartfonów, gdy chcieli wyświetlić różnorakie treści zamieszczone w internecie. Dla porównania, po komputer/laptop sięgano o 14,3 % rzadziej. Ostatnie miejsce na podium zajęły tablety z wynikiem zaledwie 2,8% przypadków (źródło: badanie Hootsuite, grudzień 2020 https://funkymedia.pl/korzystanie-z-internetu-2020-rok-raport-ze-swiata-digital-2021.html).
Autorski wykres „Co wykorzystuję do przeglądania internetu?” przedstawia część wyników badań Hootsuite.
Co nowego przyniósł WCAG 2.1?
Rozkwit technologii mobilnych objął oczywiście wszystkich użytkowników, w tym również osoby starsze i osoby z niepełnosprawnościami (z dysfunkcjami wzroku, słuchu, ruchu, ale też z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami poznawczymi), które mają zwiększone potrzeby. Standard WCAG 2.1 zaakcentował cały szereg udogodnień, które podzielono na 4 obszary:
- postrzegalność: opis alternatywny do zdjęć i grafik, transkrypcje tekstowe materiałów audio i filmów, audiodeskrypcja, responsywność, czyli automatyczne dostosowywanie się widoku do okna urządzenia itp.
- funkcjonalność: możliwość obsłużenia wszystkiego za pomocą samej klawiatury, opcja odtwarzania, wstrzymywania i zatrzymywania poruszających się treści, brak migających treści i możliwość wyłączania ruchomych elementów przez użytkownika itp.
- zrozumiałość: prosty język (bez urzędniczego żargonu), wyjaśnienia do skrótów i akronimów, określenie w kodzie strony/aplikacji, w jakim języku jest jej treść itp.
- kompatybilność: prawidłowy kod zgodny ze standardem sieciowym HTML, dostępne dla użytkowników korzystających z technologii asystujących informacje o statusie, zgłaszanie przez technologie asystujące pojawiających się ważnych komunikatów czy okien modalnych.
Wszystkie wymogi dostępności są wypisane na rządowej stronie https://www.gov.pl/web/dostepnosc-cyfrowa/wcag-21-w-skrocie.
Dlaczego jest to ważne?
Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych sprawiła, że wszystkie podmioty publiczne – takie jak przedszkola, szkoły, urzędy, domy kultury czy muzea – są zobowiązane z jednej strony do posiadania strony internetowej lub aplikacji mobilnej, a z drugiej do dostosowania jej do wymogów dostępności zgodnie z normą europejską EN 301 549 V2.1.2., a co za tym idzie ze standardem WCAG 2.1.
Sferę publiczną współtworzą nie tylko instytucje rządowe i samorządowe, ale także organizacje społeczne – fundacje i stowarzyszenia – oraz biznes. I wszystkie te podmioty powinny niezwłocznie wdrożyć WCAG na swoich stronach www i w aplikacjach. Bowiem według najnowszych szacunków w samej tylko Polsce są co najmniej 4 mln osób z niepełnosprawnościami, a statystki GUS podają, że osób w wieku powyżej 60 r.ż. jest już prawie 10 mln. Łącznie stanowi to aż 37% ogółu populacji (źródło: strony gov.pl i stat.gov.pl).
Społeczna integracja dzięki WCAG
To dzięki WCAG miliony użytkowników mogą nie tylko wyświetlać różnorakie treści zamieszczone w internecie, takie jak chociażby artykuły, e-booki, filmy i muzykę, ale także mieć dostęp do edukacji on-line w postaci szkoleń, kursów, webinarów czy opisów dobrych praktyk w postaci case studies. Platformy e-learningowe, które są dostępne dla wszystkich, sprawiają, że osoby ze specjalnymi potrzebami nie czują się wykluczone i mogą – na równi z innymi – aktywnie uczestniczyć w procesie lifelong learning, podnosząc swoje kwalifikacje, co z kolei zwiększa ich szanse na znalezienie w niedalekiej przyszłości zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Zapamiętajmy, że dobra platforma e-learningowa to dostępna cyfrowo platforma.
zdjęcie z Pixabay przedstawia dziewczynę uczącą się na laptopie
Publiczny, czyli jaki?
W tradycyjnym i prawnym rozumieniu podmiot publiczny to instytucja ustanowiona w celu zaspokajania potrzeb leżących w interesie ogólnym – które nie mają charakteru przemysłowego ani handlowego – posiadająca osobowość prawną i spełniająca co najmniej jeden z trzech poniższych warunków:
a) finansowany jest w przeważającej części przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub inne podmioty publiczne,
b) zarząd podlega nadzorowi ze strony tych podmiotów,
c) ponad połowa składu organu administrującego, zarządzającego lub nadzorczego została wyznaczona przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub inne podmioty publiczne (źródło: uzp.gov.pl).
Obecnie jednak wszystko to, co jest zamieszczone w internecie, można traktować jako content publiczny. Bo czy witryna internetowa organizacji non-profit X, którą można łatwo znaleźć poprzez wyszukiwarkę nie jest publicznie dostępna? Albo czy aplikacja stworzona przez firmę Y i udostępniona nieodpłatnie w internetowym sklepie z aplikacjami i grami nie jest odtąd publiczna?
Audyt pod kątem WCAG 2.1
Każda organizacja czy firma może dokonać bezpłatnego (na szybko) lub płatnego (dłużej trwającego, kompleksowego) audytu i sprawdzić, czy jej strona/aplikacja spełnia zalecenia dotyczące dostępności.
Ja wziąłem na tapetę stronę pewnej organizacji społecznej działającej od ponad 30 lat, i już po niespełna 5 minutach dostałem na e-mail informację ze wstępnym wynikiem. Da się? Da się. Wystarczy tylko chcieć i poświęcić na to czas. Są też zagraniczne serwisy umożliwiające samodzielne wykonanie takiego audytu. Witryny amerykańskie najczęściej dokonują weryfikacji pod kątem spełniania ADA Compliance (skrót od Americans with Disabilities Act Standards for Accessible Design). Amerykanie poszli o krok dalej niż my Europejczycy i znowelizowali w styczniu 2017 r. akt prawny mówiący o tym, że wszystkie publicznie zamieszczane informacje i technologie cyfrowe, takie jak np. strona www, serwis VOD czy ogólnodostępna platforma edukacyjna (MOOC), muszą być także dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Od tamtej pory nawet wielkie prywatne korporacje muszą pamiętać o udogodnieniach dla osób, które mają trudności w zakresie poruszania się, słyszenia czy widzenia. I to jest właśnie inkluzywność rozumiana jako uwzględnianie, szanowanie i akceptowanie różnorodności, w tym różnych potrzeb wszystkich osób.
Wysiłek wart zachodu
Nie ma co ukrywać – z wdrożeniem WCAG wiążą się wyzwania i trudności. Jednym z takich wyzwań będzie na pewno dłuższy czas (a więc i wyższe koszty) potrzebny do przygotowania strony/aplikacji czy szkolenia on-line. WCAG będzie też ograniczał możliwości wykorzystania w e-learningu animacji i innych elementów wywołujących u uczestników efekt wow.
Ale może to najwyższy czas, by większą wartość przypisywać cyfrowej dostępności niż spektakularnym ozdobnikom szkoleniowym? Koniec końców, ozdobniki to tylko dodatek, często estetycznie wysublimowany i czasochłonny w produkcji, ale jednak dodatek. Osobiście uważam, że cały wysiłek związany z WCAG-owymi zmianami na naszej stronie czy w naszej aplikacji jest wart zachodu i jak wspomniałem wcześniej, nie tylko rządowe podmioty powinny mieć to na uwadze. Fundacje, stowarzyszenia i przedsiębiorstwa nie są wyjątkiem – wszyscy powinni publikować treści maksymalnie dostępne.
Czy jest panaceum na WCAG?
Obecnie coraz więcej twórców, w tym programistów, rozumie, jak ważne jest tworzenie stron i aplikacji w duchu a11y (https://www.a11yproject.com/), a to jest bardzo dobry prognostyk na przyszłość. Grupa polskich programistów stworzyła platformę e-learningową zgodną z WCAG, a nawet z amerykańską ADA Compliance. Mam tu na myśli Wellms (https://www.wellms.io/), czyli pierwszą na świecie platformę LMS zaprojektowaną w technologii headless. Ten Learning Management System ma szereg istotnych zalet, jak choćby oddzielenie backendu od frontendu, szybkość wdrożenia, działania i aktualizowania, bezpieczeństwo przechowywanych danych czy pełna responsywność, a ponadto jest dostosowany do osób ze zwiększonymi potrzebami. Brawo Wellms!
Bezpłatne konsultacje EdTech
Jeśli e-learning znajduje się w sferze Twoich zainteresowań lub zwyczajnie poszukujesz LMSa dla swojej organizacji, zapraszam Cię na bezpłatną konsultację. Jako analityk EdTech doradzam na co dzień w wyborze optymalnej platformy e-learningowej. Co więcej, podpowiem Ci, jak poskromić standard WCAG przy implementacji swojego rozwiązania. Jestem na LinkedIn lub pod adresem piotr.sedziak@escolasoft.com
Piotr Sędziak, Escola LMS – Ewangelista Wellms'a, analityk, konsultant i trener EdTech, współautor i koordynator kilkunastu projektów szkoleniowych, w tym skupionych na rozwijaniu kompetencji ICT. Wcześniej związany z firmami i organizacjami z branży edukacyjnej, bancassurance i non-profit, m.in. Grupa mBank, Photon czy Fundacja Aktywizacja. Praktyk, który wierzy w sentencję „Powiedz mi, a zapomnę, pokaż mi, a zapamiętam, pozwól mi zrobić, a zrozumiem”.
Interesują Cię nowe technologie w edukacji osób dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Pracujesz z osobami zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym? Działasz na rzecz włączenia społecznego lub aktywizacji osób niepełnosprawnych?
Szukasz sprawdzonych metod i narzędzi, które możesz wykorzystać w pracy w zakładach karnych lub domach pomocy społecznej?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Dostosowywanie wideo do potrzeb osób niepełnosprawnych w praktyce
Dostępny warsztat zaczyna się na długo przed wejściem do sali!
