Projektowanie uniwersalne w edukacji dorosłych
ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Podczas V Forum Edukacji Dorosłych miałam przyjemność współprowadzić prezentację na temat projektowania uniwersalnego w edukacji (Edukator czy architekt? O projektowaniu uniwersalnym w edukacji dorosłych). Ze względu na ograniczenia czasowe wystąpień na Forum uniemożliwiające przedstawienie wszystkich zasad stosowanych w projektowaniu uniwersalnym, a także pojawiających się dodatkowych pytań o to jak tworzyć materiały edukacyjne dla dorosłych, niniejszy artykuł stanowi dodatkowe źródło wiadomości i materiałów dotyczących przedstawionego zagadnienia.
Projektowanie uniwersalne opiera się na siedmiu zasadach [1], przy czym każda z nich rozszerzona jest o wytyczne, które wspomagają etap właściwego projektowania. Zastosowanie ich w uczeniu (się) polega na takim projektowaniu szkolenia, przekazywanych instrukcji, materiałów dydaktycznych, aby uwzględniały różnorodne potrzeby każdego uczestnika. Celem wykorzystania projektowania uniwersalnego jest usuwanie barier podczas procesu uczenia (się). Niniejsze wytyczne zostały dostosowane do projektowania materiałów dydaktycznych, wspierających uczenie (się) dorosłych.
Zasada 1: Równość w korzystaniu
Wytyczne:
1a. Zapewnij ten sam sposób użytkowania dla wszystkich użytkowników: identyczny w każdym przypadku, gdy jest to możliwe; równoważny, gdy nie.
1b. Unikaj segregacji lub stygmatyzacji użytkowników.
1c. Przepisy dotyczące prywatności, bezpieczeństwa i ochrony powinny być jednakowo dostępne dla wszystkich użytkowników.
1d. Spraw, aby projektowane materiały edukacyjne były atrakcyjne dla wszystkich użytkowników.
Zasada 2: Elastyczność w użytkowaniu
2a. Zapewnij wybór w zakresie metod użytkowania.
2b. Umożliw dostęp i użytkowanie osobom prawo- lub leworęcznym.
2c. Ułatw użytkownikom uzyskanie dokładności i precyzji.
2d. Zapewnij możliwość dostosowania do tempa pracy użytkownika.
Najważniejsze przesłanie drugiej zasady to dać użytkownikowi wybór. W przypadku filmu – dodajmy napisy i dostęp/link do filmu po zajęciach. Być może uczący się będzie chciał obejrzeć go raz jeszcze, zatrzymując w trudniejszych momentach, wymagających dodatkowego wsparcia. Dajmy również możliwość różnej formy walidacji efektów uczenia się.
Zasada 3: Proste i intuicyjne użytkowanie
3a. Wyeliminuj niepotrzebną złożoność.
3b. Zapewnij zgodność z oczekiwaniami i intuicją użytkownika.
3c. Uwzględnij szeroki zakres umiejętności czytania i pisania oraz umiejętności językowych.
3d. Uporządkuj informacje zgodnie z ich znaczeniem.
3e. Zapewnij skuteczne podpowiedzi i informacje zwrotne w trakcie i po zakończeniu zadania.
Należy projektować tak materiały, aby były możliwie proste i przewidywalne. Zawrzyjmy szczegółowy spis treści oraz ten sam układ treści/instrukcji podczas całego kursu, tę samą strukturę poszczególnych tematów. Niech uczący się wie, w jakiej kolejności powinien wykonywać kolejne polecenia, szczególnie gdy będzie uczył się samodzielnie. Nie komplikujmy, jeśli nie jest to konieczne.
Jeśli to możliwe, zapewnijmy ten sam system oznaczania we wszystkich materiałach, najlepiej taki, który jest powszechnie stosowany.
Zasada 4: Czytelna informacja
4a. Używaj różnych form przekazu (wizualna, werbalna, dotykowa) do przedstawiania istotnych informacji.
4b. Zapewnij odpowiedni kontrast pomiędzy podstawowymi informacjami a ich otoczeniem.
4c. Maksymalizuj "czytelność" istotnych informacji.
4d. Zróżnicuj elementy w sposób, który można łatwo opisać (tzn. sprawić, by instrukcje lub wskazówki były łatwe do przekazania).
4e. Zapewnij kompatybilność z różnymi technikami lub urządzeniami używanymi przez osoby z ograniczeniami sensorycznymi.
Unikaj zamieszczania w materiałach treści, które nie są konieczne i rozpraszają uczącego się. Akcentuj ważne informacje poprzez podkreślanie lub wytłuszczanie. Ułatwi to koncentrację uwagi i późniejsze powtórki wiadomości.
Zasada 5: Tolerancja na błędy
5a. Odpowiednio rozmieść elementy/informacje w celu zminimalizowania zagrożeń i błędów: najłatwiej dostępne elementy często używane; elementy niebezpieczne wyeliminowane, odizolowane lub zasłonięte.
5b. Zapewnij ostrzeżenia o zagrożeniach i błędach.
5c. Zapewnij zabezpieczenia na wypadek awarii.
5d. Zniechęcaj do odruchowych działań w zadaniach wymagających czujności.
Przed egzaminem przygotuj przykładowe testy, które pomogą ukierunkować proces samokształcenia. Daj możliwość poprawienia błędu, jeśli uczestnicy szkolenia sami go zauważą.
Zapewnij również regularną informację zwrotną na temat postępów w uczeniu się.
Zasada 6: Niewielki wysiłek fizyczny
6a. Pozwól użytkownikowi na utrzymanie neutralnej pozycji ciała.
6b. Używaj rozsądnych sił operacyjnych.
6c. Minimalizuj powtarzające się czynności.
6d. Minimalizuj długotrwały wysiłek fizyczny.
Ograniczmy liczbę czynności zmierzających do prawidłowego wykonania ćwiczenia do niezbędnego minimum. Jeśli stworzymy materiały z licznymi odnośnikami do innych rozdziałów, uczący się niepotrzebnie straci energię i nie będzie mógł jej wykorzystać podczas właściwego procesu uczenia się.
Dajmy czytelne, jednoznaczne polecenia podczas uczenia, a także walidacji efektów uczenia się. Pomogą one zmaksymalizować skupienie na uczeniu się. Niech uczący się nie tracą czasu i energii na wyjaśnianie, o co dokładnie chodzi w poleceniu do zadania.
Zasada 7: Wielkość i przestrzeń dla dostępności i użyteczności
7a. Zapewnij każdemu użytkownikowi dobrą widoczność ważnych elementów.
7b. Zapewnij każdemu użytkownikowi wygodny dostęp do wszystkich elementów.
7c. Dostosuj do różnych rozmiarów dłoni i uchwytów.
7d. Zapewnij odpowiednią przestrzeń do korzystania z urządzeń wspomagających lub pomocy osobistej.
Poniżej przedstawiam strony, gdzie można znaleźć dobre przykłady zastosowania projektowania uniwersalnego w edukacji:
http://udlnet.di.uoa.gr/index.php/en/
http://www.cast.org/impact/universal-design-for-learning-udl
https://www.futurelearn.com/info/courses/educational-design/0/steps/26422
https://www.scoop.it/topic/udl-universal-design-for-learning
https://ceedar.education.ufl.edu/cems/udl/Learning-Resources/
http://udltheorypractice.cast.org/login
Jeśli mają Państwo inne materiały opracowane według zasad projektowania uniwersalnego, zachęcam do podzielenia się nimi w komentarzach.
dr inż. Ewa Duda – matematyk, wykładowca akademicki. Pracownik Katedry Społecznych Podstaw Rozwoju Oświaty Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Wieloletni nauczyciel i koordynator projektów unijnych w Centrum Kształcenia Ustawicznego. Ambasadorka EPALE.
Zobacz także:
Metodologia Feuersteina w szkołach drugiej szansy – przykłady dobrych praktyk
Nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne w edukacji: przydatne narzędzia dla nauczycieli
Gdy szkolna klasa staje się kawiarnią: tak też można (się) uczyć. Metoda World Café
Jak motywować do nauki, czyli kilka słów o sztuce w szkole dla dorosłych
Źródła:
[1] https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/index.htm dostęp z dn. 06/12/2020
