ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Człowiek uczy się przez całe swoje życie, niezależnie od tego, w jakiej czyni to formie. Zdobywa wiedzę, umiejętności, doświadczenie przydatne w życiu osobistym i zawodowym. Początkowo uczęszcza do przedszkola i szkoły, kolejno uczy się zawodu w szkole branżowej, technikum czy na wyższej uczelni. Ukończenie każdego z etapów edukacji kończy się stosownym certyfikatem, dyplomem czy świadectwem potwierdzającym kwalifikacje. Opisana tu droga to zaledwie jedna z form uczenia się, nazywana edukacją formalną. Osiągnięcie właściwego poziomu wykształcenia trwa wiele lat i wymaga systematycznej pracy regularnie potwierdzanej przez testy, sprawdziany i egzaminy. Nie każdy dotrwa do końca zaplanowanej drogi. Różnego rodzaju okoliczności i życiowe perturbacje powodują, że niemałe grono osób rezygnuje z dalszej nauki czasami nawet tuż przed końcowymi egzaminami. Na szczęście te ich decyzje nie muszą być ostateczne, ponieważ nawet za kilka lat mogą wejść na drogę uzyskiwania kwalifikacji dzięki walidacji i certyfikacji ich umiejętności, wiedzy i kompetencji społecznych. Mogą zdobyć je dzięki edukacji formalnej, pozaformalnej lub nieformalnej.

Miejscem, gdzie człowiek uczy się pozaformalnie bywa dom kultury, stowarzyszenie czy fundacja bądź też inna instytucja organizująca zajęcia edukacyjne, ale nie będąca szkołą, ponieważ proces zdobywania wiedzy i umiejętności tą drogą jest w swych warunkach odmienny. Osoby edukatora (trenera, tutora) i uczestnika pozostają w relacjach partnerskich, ucząc się wzajemnie od siebie, z założeniem, że to uczeń ustala cele, poszukuje swej drogi, zaś edukator pomaga mu nią podążać. Udział w tym procesie jest zorganizowany, dobrowolny i może zakończyć się w dowolnym momencie. Odpowiedzialność za własną edukację podejmuje uczestnik, korzystający z merytorycznej pomocy opiekuna. Po zakończeniu całego cyklu uczestnik może otrzymać zaświadczenie o ukończeniu podjętej formy edukacji. 

Edukacja nieformalna to uczenie się wynikające z codziennych działań związanych z pracą, rodziną czy czasem wolnym. Osoba ucząca się może nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że zdobywa wiedzę, umiejętności czy kompetencje społeczne. Proces ten bywa niezaplanowany i niezorganizowany, więc nie jest potwierdzony certyfikatem. Wielokrotnie jednak ta forma uczenia się najmocniej angażuje uczestnika, poprzez jego pragnienie (lub życiową konieczność) doświadczenia i zmierzenia się z własnymi możliwościami.

Zmieniające się wymogi życia, a co za tym idzie i rynku pracy, powodują, że zawody, które były jeszcze nie tak dawno pożądanymi, aktualnie odchodzą w przeszłość albo ewoluują w swej formie. Kilka lat temu zdobyte kwalifikacje już nie wystarczają dla uzyskania ciekawej i intratnej pracy. Pojawiają się profesje niszowe, dla których nie organizuje się sformalizowanego procesu edukacyjnego, ze względu na zbyt małe i rozproszone zainteresowanie.

Jak w związku z tym można uznać kompetencje i kwalifikacje pracownika, który zdobywa wiedzę własnymi drogami, bądź jest obcokrajowcem, który zamierza podjąć legalną pracę w innym kraju?

^{zdj.: https://www.adultstraining-project.eu/pl/}

Próby ujednolicenia kwalifikacji w Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej, gdzie względnie swobodnie można zmienić miejsce pracy i zamieszkania, zaobserwowano niepokojące zjawisko nieprzystawalności kwalifikacji w różnych krajach. W związku z tym została wypracowana dyrektywa unijna, dzięki której powstaje Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO oraz Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie. Ponadto w 2012 r. Instytut na rzecz uczenia się przez całe życie UNESCO publikuje wytyczne dotyczące walidowania efektów uczenia się w systemie pozaformalnym i nieformalnym[1]

Publikacja zawiera 6 ogólnych wskazówek o następującej treści:

1) Zapewnienie równości różnych ścieżek uczenia się. Każda osoba powinna mieć prawo dostępu do różnych form uczenia się, dostosowanych do jej po­trzeb oraz prawo do potwierdzenia posiadanych efektów uczenia się.

2) Promowanie równej wartości efektów uczenia się uzyskanych w wyniku edu­kacji formalnej, pozaformalnej i przez uczenie się nieformalne. Kompetencje uzyskane różnymi drogami powinny być traktowane na równi.

3) Zapewnienie postawienia osoby uczącej się w centrum procesu walidacji. W jego trakcie powinno się szanować i brać pod uwagę potrzeby jednostek. Ich udział w procesie powinien być dobrowolny.

4) Zwiększanie elastyczności i dostępu do edukacji formalnej. Systemy edukacji i szkoleń powinny dopuszczać różnorodne formy uczenia się, biorące pod uwagę potrzeby i doświadczenie osób uczących się.

5) Promowanie zapewniania jakości w całym procesie walidacji. Najważniejsze jest, aby kryteria oraz procedury weryfikacji i certyfikacji efektów uczenia się uzyskanych poza edukacją formalną były trafne, godne zaufania, sprawiedli­we i przejrzyste.

6) Umacnianie partnerstw między wszystkimi interesariuszami. Ważne jest, aby podkreślać wspólną odpowiedzialność – od tworzenia systemu walidacji, poprzez jego wdrożenie, aż po ewaluację (UNESCO Institute for Lifelong Le­arning, 2012)[2]

W 2016 roku Polska wdrożyła nowy krajowy system kwalifikacji obejmujący Polską Strukturę Kwalifikacji (PQF) i Zintegrowany System Kwalifikacji (IQS). W związku z tym zamknął on cykl reform, które miały miejsce w szkołach ogólnokształcących, zawodowych i szkolnictwa wyższego w ciągu ostatnich lat (zob. Raport referencyjny - aktualizacja, 2015). Ważnym elementem tego systemu jest możliwość walidacji efektów uczenia się uzyskanych poza szkolnictwem i systemami szkolnictwa wyższego, w tym poprzez uczenie się pozaformalne i nieformalne. Towarzyszy temu wdrażanie ogólnych, wiążących zasad i standardów walidacji, które mają zastosowanie również poza formalnym systemem edukacji.

Daje to realne szanse dla osób przemieszczających się pomiędzy stanowiskami, zawodami czy nawet krajami. Jak jednak dokonać walidacji ich wiedzy i umiejętności jeśli nie posiadają formalnych dyplomów potwierdzających kompetencje? Okazuje się, że pytanie to zadają sobie instytucje i organizacje w wielu krajach europejskich, nie tylko w Polsce.

W latach 2017-2020 w ramach międzynarodowego projektu Erasmus+ „European Adults: Training and Internationalization” 6 organizacji z Portugalii, Finlandii, Francji, Polski, Hiszpanii i Włoch pracowało nad opracowaniem podręcznika metodologicznego przydatnego dla trenerów walidujących i certyfikujących osoby, które zechcą potwierdzić swoje kompetencje społeczne. Podręcznikowi towarzyszy strona internetowa. Na stronie projektu https://www.adultstraining-project.eu/ pojawiają się również, dla zainteresowanych, multimedialne kursy doskonalące z języka angielskiego oraz bieżące informacje i ćwiczenia z zakresu przedsiębiorczości. Zarówno podręcznik jak i ćwiczenia zostały przetestowane podczas działań projektowych. Mamy nadzieję, że przydadzą się również w szerszym gronie instytucji walidujących i certyfikujących kompetencje przydatne na rynku pracy.

Autorka: Danuta Sadownik