ok. 8 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Choć kreatywność w pierwszej kolejności może kojarzyć się z wolnością i nieskrępowanym generowaniem pomysłów, dobrze zaplanowany trening twórczości wymaga ram działania. Jak przeprowadzić grupę krok po kroku przez kolejne aktywności? Jednym z rozwiązań może być metoda pięciu kroków.

Metoda pięciu kroków, opisana przez Agnieszkę Bielę w książce „Trening kreatywności. Jak pobudzić twórcze myślenie”^[1], to schemat działania, dzięki któremu zaplanujesz aktywności grupy (lub indywidualne sesje – tutaj też dobrze się sprawdza). Co więcej, zadbasz o wspieranie różnych zdolności, powiązanych z twórczym myśleniem i sprawisz, że poziom trudności kolejnych zadań będzie stopniowo wzrastał.

^{Zastanawiasz się, jak zaplanować trening twórczości? Skorzystaj z metody pięciu kroków! (archiwum własne, fot. Łukasz Dobiński).}

Metoda obejmuje pięć kroków: przełamywanie barier – nowa perspektywa – budowanie skojarzeń – twórcze przekształcenia – rozwiązywanie problemów.

Pierwszy z nich to rodzaj twórczej rozgrzewki. Kolejne trzy wykorzystują zadania powiązane z kluczowymi dla twórczego myślenia umiejętnościami eksploracji, kombinacji i transformacji. Ostatni sięga po bardziej złożone metody rozwiązywania problemów.

W tekście przedstawiam krótką charakterystykę poszczególnych kroków i proponuję konkretne ćwiczenia, które możesz wykorzystać podczas sesji.

Krok 1. Przełamywanie barier

Trening twórczości warto rozpocząć od kilku prostych ćwiczeń, które ułatwią grupie wejście w proces. Świetnie sprawdzą się tutaj szybkie rozgrzewki i zadania, wykorzystujące powiązane z kreatywnością zdolności abstrahowania, tworzenia metafor czy przełamywania fiksacji funkcjonalnej (upraszczając – umiejętności dostrzegania różnych, także niestandardowych zastosowań obiektów).

To etap, który ma na celu pobudzenie ciekawości poznawczej i zachęcenie do udziału w treningu, stopniowo podnosząc poziom trudności kolejnych zadań.

Przykładem ćwiczenia, które możesz wykorzystać są Supermoce. Propozycja skłania do abstrakcyjnego myślenia i wykorzystuje poczucie humoru.

Na pewno kojarzysz postaci z historii Marvela lub DC Comics. Każda z nich posiadała umiejętności, niedostępne dla przeciętnego człowieka. Superman potrafił latać, Wonder Woman dysponowała ogromną siłą, Flash poruszał się z nadludzką prędkością, a Storm potrafiła panować nad pogodą.

Teraz wyobraź sobie… najmniej przydatne supermoce. Zadaniem grupy jest stworzyć listę pseudozdolności, które mogłyby wyróżniać bohaterki i bohaterów.

Na prowadzonych przeze mnie warsztatach pojawiały się między innymi: „półprzeźroczystość”, „lewitacja 5%”, „zdolność przewidywania przeszłości” i „ultrasenność”.

Podziel się swoimi propozycjami w komentarzu!

Krok 2. Nowa perspektywa

Na tym etapie treningu pojawiają się zadania związane z eksplorowaniem problemu i jego redefiniowaniem. Przyda się umiejętność myślenia pytajnego, którą Krzysztof Szmidt utożsamia z ciągłą gotowością do dziwienia się, chęcią poznawania i eksplorowania nowych rzeczy, poszukiwania nowych problemów i odkrywczego formułowania oraz reformułowania pytań ^[2].

I to właśnie w bogatym zbiorze ćwiczeń profesora znalazłem propozycję, którą możesz wykorzystać podczas swoich zajęć.

Pytania do bajki (albo Marsjanin) to zadanie inspirowane pracami Erica Berne’a – twórcy analizy transakcyjnej^[3]. Osoby uczestniczące w treningu połącz w niewielkie (3-4 osoby) zespoły. Każdy z nich to załoga kosmicznego statku, który wylądował na Ziemi. Nie znają panujących tutaj zwyczajów, nie wiedzą niczego o kontekście kulturowym ani symbolice. W ich ręce (macki? szczypce? – nie wiem, czego spodziewać się po kosmitach) po raz pierwszy trafiła bajka.

Im bardziej znana historia, tym lepiej. Czerwony kapturek, Kot w butach, Śpiąca Królewna, Trzy małe świnki albo Jaś i Małgosia – każda z tych opcji to dobry wybór. Wszystkie zespoły mogą pracować na tej samej opowieści albo możesz poprosić każdą z grup o przeanalizowanie innej bajki.

Zadanie jest proste – polega na stworzeniu jak najdłuższej listy pytań, które mogłyby nasunąć się kosmitom po przeczytaniu bajki. Im bardziej odkrywcze i celne pytania, tym lepiej.

Kilka pytań, dotyczących Kopciuszka, które usłyszałem na warsztatach:

• Jakie są najpopularniejsze – oprócz dyni – warzywa, z których na Ziemi robi się pojazdy?
• Dlaczego samiec Ziemianina szuka partnerki przy pomocy butów? Czy Ziemianie mają problem z rozróżnianiem twarzy?
• Dlaczego but pasował tylko na jedną stopę? Czy wszystkie Ziemianki mają tak zróżnicowane rozmiary stóp, że muszą mieć przygotowywane specjalnie dla siebie obuwie?
• Czy każde kobiece imię na Ziemi powstaje od wyglądu/ubioru? (Kopciuszek, Czerwony Kapturek, Calineczka, Śnieżka)?

^{Pytania do bajki, w którym grupa przyjmuje perspektywę kosmitów, to jeden ze sposobów na ćwiczenie myślenia pytajnego (grafika wygenerowana przez Chat GPT).}

Krok 3. Budowanie skojarzeń

Trzeci z pięciu kroków wykorzystuje ćwiczenia bazujące na myśleniu kombinacyjnym. Celem jest tutaj wsparcie u osób uczestniczących umiejętności łączenia ze sobą (często odległych) idei.

Na tym etapie lubię sięgać po Trigramy. Zadanie polega na odnalezieniu słowa, które łączy ze sobą trzy wyrazy. Na przykład, dla zestawu: „chodnik – gramofon – blok” punktem wspólnym będzie „płyta”. Poruszamy się po płycie chodnikowej, odtwarzamy płyty winylowe na gramofonie, a większość bloków, budowanych w Polsce w XX wieku powstawało z tzw. wielkiej płyty.

Spróbuj znaleźć hasła, łączące następujące trigramy:

• ząb – drzewo – królowa
• samolot – wycieczka – telewizor
• telefon – schowek – mikroorganizm.

Krok 4. Twórcze przekształcenia

Przedostatni etap obejmuje zadania powiązane z myśleniem transformacyjnym. W wielkim skrócie: wybierasz jakiś przedmiot, proces lub stan rzeczy. Skupiasz się na jego właściwościach, wybierasz jedną lub więcej i zmieniasz je. W efekcie otrzymujesz coś nowego.

Możesz zaproponować grupie proste, rysunkowe ćwiczenia. Jeden z pomysłów to szkicowanie nowych produktów na bazie figur geometrycznych. Jeśli obawiasz się, że osoby uczestniczące nie będą chciały szkicować, sięgnij po inne opcje. Na przykład poproś o zaproponowanie listy ulepszeń określonych obiektów (smartfon, rękawice kuchenne, portfel – cokolwiek, co przyjdzie Ci do głowy).

Podzielę się z Tobą narzędziem, które poznałem na jednym ze zjazdów Sieci EuroPeers. Darek Redlicki zaproponował je jako element integracji, a sama zabawa była na tyle angażująca, że szybko włączyłem ją do treningów twórczości. Powerpoint karaoke świetnie sprawdza się jako wprowadzenie do myślenia transformacyjnego, choć z powodzeniem wykorzystasz je także podczas warsztatów poświęconych wystąpieniom publicznym. O co chodzi? 

Zadanie jest pozornie proste. Jedna osoba staje na środku i musi wygłosić krótką prezentację na wylosowany temat. Na każdy z 10 slajdów ma kilkadziesiąt sekund. Problem w tym… że nie ma pojęcia, jakie obrazki będą tłem jej opowieści. Musi improwizować i zmieniać swoją narrację na bieżąco, pamiętając o tym, żeby nie zgubić głównego wątku i połączyć kolejne slajdy w sensowną narrację.

TUTAJ znajdziesz generator losowych slajdów.

Krok 5. Rozwiązywanie problemów

Metodę pięciu kroków zamyka sesja, w trakcie której grupa poznaje narzędzia, techniki i metody heurystyczne, służące rozwiązywaniu konkretnych problemów.

Najczęstszy wybór to sięgnięcie po klasyczną burzę mózgów. Warto wykorzystać jej odmiany (zajrzyj do tekstu, w którym Barbara Habrych przybliża trzy mniej znane warianty). Możesz też sięgnąć po SCAMPER, kapelusze myślowe, synektykę albo analizę morfologiczną. Każda z tych opcji zasługuje na osobny tekst – o części z nich będę pisał w kolejnych artykułach na EPALE.

Podsumowanie

Metoda pięciu kroków, opisana przez Agnieszkę Bielę, pomoże Ci zaplanować trening twórczości w przejrzysty i intuicyjny sposób. Dzięki uwzględnieniu różnych grup zadań ułatwia rozwijanie twórczego myślenia na kilku poziomach trudności i w odniesieniu do podstawowych zdolności, z którymi jest ono powiązane.

Jędrzej Szynkowski – trener, psycholog i moderator Design Thinking. Specjalizuje się w psychologii twórczości i technikach twórczego rozwiązywania problemów. Od 2013 roku tworzy i realizuje projekty szkoleniowe dla biznesu, organizacji pozarządowych, uczelni oraz samorządów lokalnych. Ambasador EPALE.

Jesteś trenerem, szkoleniowcem? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na temat technik prowadzenia szkoleń, narzędzi szkoleniowych i pracy trenera dostępne na polskim EPALE!

Źródła:

[1] Agnieszka Biela. Trening kreatywności. Jak pobudzić twórcze myślenie. Wydawnictwo Samo Sedno, Warszawa 2015.

[2] Krzysztof Szmidt. Trening kreatywności. Podręcznik dla pedagogów, psychologów i trenerów grupowych. Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013, s. 64.

[3] Tamże, s. 77-78.