ok. 4 minuty czytania – polub, linkuj, komentuj!

Wielu i wiele z nas pewnie już zdążyło zapomnieć (nomen omen) o noworocznych postanowieniach. Miała być „siłka” i regularne ćwiczenia tak, by latem bez krępacji paradować po plaży? No cóż, napiszę nie tylko na pocieszenie, że każde ciało – w swej różnorodności – może być piękne, oraz że nie warto żyć pod dyktando jednego wyobrażenia korporalnej doskonałości. Jest jednak jeden wymiar naszego funkcjonowania, którego absolutnie nie warto zaniedbywać. Mowa tutaj o mózgu – zdaniem ekspertów – najważniejszym „mięśniu”.

Mam sporo doświadczeń związanych z pracą z osobami starszymi – są wśród nich osoby z zaburzeniami neuropoznawczymi oraz problemami z pamięcią. Wspólnie z mądrzejszymi ode mnie zastanawiam się, jak można wykorzystywać kulturę, aktywności społeczne do wspierania seniorów i seniorek w tym, by jak najdłużej cieszyli się zdrowiem psychicznym i fizycznym (zgodnie z zasadą spójności tych dwóch sfer). Szczęśliwie w ramach uruchamianych od kilku lat środków pochodzących z funduszy europejskich, realizowane są przez polskie organizacje pozarządowe (np. Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, lub Fundację „Stocznia”) programy inkubowania  innowacji społecznych, których zadaniem jest rozwijanie inicjatyw służących wspieraniu osób starszych i ich otoczenia. Jako badacz społeczny i ewaluator miałem przyjemność poznać kilkanaście z nich. O części z nich rozmawialiśmy jakiś czas temu wspólnie z Niną Woderską. Niektóre z nich – jak np. idea teatru reminiscencyjnego  – mierzyły się właśnie z problemem zaburzeń poznawczych i utratą pamięci.

^{Photo by Margarida Afonso on Unsplash}

Również z myślą o prowadzeniu profilaktyki zdrowia poznawczego oraz treningami umysłu powstała „stoczniowa” inicjatywa „Siłowni Pamięci”. Jest to stale rozwijany zestaw ćwiczeń, którego nie traktowałbym wyłącznie jako narzędzia do pracy z seniorami. Autorzy i autorki we wstępie piszą: 

„Profilaktyka pozwalająca zachować zdrowie, sprawność i samodzielność na długie lata dotyczy nie tylko ciała, lecz także umysłu. O ile mamy świadomość potrzeby aktywności ruchowej w każdym wieku, o tyle trening funkcji poznawczych wciąż jeszcze brzmi nieznajomo. A szkoda!”.

W pełni się z tym zgadzam, dlatego sam często sięgam po przygotowane zestawy ćwiczeń – gimnastykując się umysłowo (wierzcie, że przychodzi mi to łatwiej niż wyprawa do pobliskiego gimnazjonu). Niedawno dodatkowo dowiedziałem się, że jedna z osób z mojego najbliższego otoczenia otrzymała diagnozę początków choroby otępiennej. Jest to dla mnie kolejna motywacja, by częściej zaglądać do tej i podobnych publikacji – tym razem wspólnie z starszą, bliską osobą.

Badania dowodzą, że praktykowanie, czyli podejmowanie aktywności, które angażują do pracy różne obszary i funkcje mózgu, odbywa się z korzyścią dla naszego zdrowia psychicznego. Dzięki mnogim stymulacjom wytwarzane są nowe połączenia neuronalne. Ten wysiłek – wszak każdy i każda chyba wie, że rozwiązując niejedną zagadkę lub łamigłówkę, człowiek może się spocić – przynosi wymierny efekt. Mózg dłużej zachowuje sprawność i gotowość do podejmowania nowych wyzwań. Jeśli mamy genetyczną predyspozycję do chorób otępiennych, to niestety nie jesteśmy w stanie temu całkowicie zapobiec, jednak budując „nadwyżkę poznawczą”, możemy sprawić, że objawy demencji opóźnimy nawet o 5-10 lat.

Bodźcowanie głowy, to oczywiście nie tylko klasyczny trening umysłu (rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówki, puzzle, zagadki, teleturnieje, ćwiczenia językowe, itd.), ale też rzeczy pozornie z tym niezwiązane. Spacer innymi niż dotychczas ścieżkami, odsłuchanie płyty kapeli, grającej muzykę, która niekoniecznie jest w naszym guście, rozmowa z sąsiadką na bazarze albo wybranie się do pobliskiego centrum kultury na wystawę prac współczesnego artysty młodego pokolenia. Ach, ta sztuka współczesna! – ktoś zacznie marudzić, ale pomyślcie, ile połączeń nerwowych między naszymi neuronami musi się zaktywizować, by poszukać interpretacji? Każda taka sytuacja jest dobrą okazją do ćwiczenia mózgu. Dlatego też, w ramach spotkań i zajęć organizowanych przeze mnie przez lata w ramach cyklu „Zamek OTWARTY”, tak często pojawiały się rzeczy nieoczywiste. Warsztaty DJ-skie, wymyślanie wzorów na koszulki (sitodruk), joga śmiechu, żonglowanie chustami albo nauka śpiewu białego. Wszystkie chwyty dozwolone, by się wzajemnie „zaczepiać” i prowokować do poznawczego treningu. Jak pokazało to doświadczenie – nie tylko starsi uczestnicy spotkań, ale również ci młodsi czerpali dużo przyjemności z tych aktywności. Trening nie wyklucza dobrej zabawy.

dr Bartek Lis – animator kultury, edukator, socjolog i badacz społeczny, kurator projektów społecznych w Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu. Twórca działań włączających zróżnicowane publiczności i wrażliwych na kwestie dostępności. Ambasador EPALE. 

Zobacz także:

Forum bez barier. O kinie dostępnym

Kino bez barier

Mikrogranty – MAKSI robota

Ścieżka uczestnictwa

Włączanie jest sztuką

Odnowa – sztuka i edukacja

Edukacja jako widoczność