ok. 8 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Okres pandemii to, poza swoim tragizmem, interesujący czas. Nie tylko w Polsce. Co pokazuje czas pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 i towarzyszące mu protesty obywateli na świecie? Czy nam, dorosłym, potrzebna jest edukacja obywatelska? Czy biorąc udział w protestach mimo obowiązujących obostrzeń i zagrożeń udowadniamy, że mamy kompetencje, które powinien mieć aktywny obywatel? W końcu, czy da się zrobić z dorosłego obywatela i jak realizować wizję edukacji obywatelskiej w szkole dla dorosłych? To pytania, które skłoniły mnie do napisania tego tekstu.

2020 to rok pandemii i protestów. Rok 2021 zapowiada się podobnie.

W 2020 roku w Polsce strajkowały setki tysięcy kobiet przeciwko zaostrzaniu przepisów dotyczących aborcji. Mieliśmy marsze o Polskę katolicką i narodową z jednej strony oraz obrońców środowiska LGBT z drugiej. Był Młodzieżowy Strajk Klimatyczny i poparcie dla amerykańskiego ruchu Black Lives Matter. Protestowali związkowcy i rolnicy. Akcje były wyjątkowe pod względem skali i siły przekazu. Rok 2021 przyniósł kolejne manifestacje. Demonstrują „antycovidowcy” i przeciwnicy szczepień. Ponownie protestują przedsiębiorcy. Są wśród nich tacy, którzy nie zgadzają się z wprowadzanymi obostrzeniami, nazywając obecny kryzys „fałszywą pandemią”. Ludzie spontanicznie „skrzykują się” w mediach społecznościowych. Podobne wydarzenia obserwujemy w wielu krajach.

Ostatni rok różni się od poprzednich tym, że protesty przebiegają w trakcie światowej pandemii. Doprowadziło to do sytuacji, w której w wielu miejscach zakazano organizowania dużych zgromadzeń lub właśnie wprowadza się ograniczenia w organizowaniu protestów. Jak to jest z byciem aktywnym obywatelem w tym wyjątkowo trudnym czasie?

Czym właściwie jest aktywne obywatelstwo?

Sam fakt posiadania obywatelstwa nie czyni nas aktywnym obywatelem. Jest nim człowiek, który zna swoje prawa i wolności. Potrafi ich bronić. Jest aktywnym uczestnikiem życia społecznego i politycznego. Ma dla niego znaczenie, kto i w jaki sposób nim rządzi. Aktywny obywatel to ktoś, komu zależy na dobru wspólnym.

Aktywność obywatelska jest jednak niekiedy zbyt wąsko rozumiana. Niektórzy myślą o niej jako o aktywności politycznej, obejmującej uczestnictwo w wyborach czy pełnienie funkcji w organizacjach politycznych. Powinniśmy pamiętać, że to także dobrowolna aktywność osób indywidualnych lub grup zmierzających do realizacji cenionych społecznie wartości. Zatem aby uzyskać pełen obraz obywatelskiego zaangażowania, należy obie te aktywności traktować jako uzupełniające się.

Sondaże pokazują, że zaangażowanie Polaków w aktywność o charakterze obywatelskim jest relatywnie słaba w skali UE. Polacy mają niskie zaufanie do samych siebie, administracji centralnej czy jednostek samorządu terytorialnego. Uczestnictwo w organizacjach społecznych takich jak stowarzyszenia lokalne również pokazuje, że jako społeczeństwo mamy sporo do zrobienia. Jak to więc jest z tą edukacją obywatelską?

^{Photo by Tony Zhen on Unsplash}

Kilka słów o edukacji obywatelskiej…

Edukacji obywatelskiej w Europie przypisuje się duże znaczenie, o czym świadczy chociażby fakt, że Komisja Europejska definiując zestaw ośmiu kompetencji kluczowych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania społeczeństw, wymienia kompetencje społeczne i obywatelskie jako niezbędne do demokratycznego uczestnictwa w życiu społecznym i obywatelskim. W polskim systemie edukacji formalnej, edukacja obywatelska stanowi zagadnienie międzyprzedmiotowe, odrębny przedmiot lub jest zintegrowana z innymi obowiązkowymi przedmiotami lub obszarami kształcenia. W szkole podstawowej i średniej mówimy o przedmiotach takich jak: „historia i społeczeństwo”, „podstawy przedsiębiorczości”, ale też o godzinie wychowawczej.

Jak jest w przypadku szkół dla dorosłych? Nie ma krótkiej odpowiedzi. Wszystko zależy od poziomu edukacji oraz formy kształcenia, a więc tego czy jest to np. kształcenie w liceum dla dorosłych czy może udział w kursach zawodowych w centrum kształcenia ustawicznego i praktycznego. Szkoły branżowe czy centra kształcenia na podstawie podstaw programowych tworzą programy nauczania dla zawodów, w których kształcą. W planach nauczania zawodu tworzonych przez ORE na podstawie rozporządzenia MEN z 16.05.2019 r. czytamy, że „nauczyciele wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia zawodowego powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania kompetencji personalnych i społecznych (…).” I tyle… Analizując jednak dokładnie programy nauczania widzimy, że występują w nich kompetencje związane z edukacją obywatelską. Wśród nich są m.in.: odpowiedzialność, samodzielność (inicjatywa własna), umiejętność analizowania, myślenie krytyczne, komunikacja i słuchanie, umiejętność osądu czy wiele innych.

Kto powinien się tym zająć?

Dyrektorzy szkół odgrywają ważną rolę w dbaniu, by słuchacze otrzymywali edukację obywatelską w ich placówce i powinni być do tego odpowiednio przygotowani. Edukacja obywatelska, związana jest z kompetencjami społecznymi nauczycieli. Musi być prowadzona mądrze i świadomie przez ludzi z przygotowaniem merytorycznym z wielu dziedzin. Przygotowanie takie obejmuje wiedzę, w jaki sposób zachęcać do dyskusji, tworzyć klimat uczenia się skłaniający do krytycznego myślenia, swobodnego wypowiadania się na tematy kontrowersyjne i trudne. Obejmuje również rozwijanie aktywnego obywatelstwa poprzez promowanie i wspieranie udziału słuchaczy w dodatkowych inicjatywach i wydarzeniach.

Jak realizować wizję edukacji obywatelskiej w szkole dla dorosłych?

Skoro edukacja obywatelska jest holistyczna, interdyscyplinarna i oparta na uczestnictwie, w jej kształtowaniu konieczne jest podejście wielotorowe: poprzez formalny program nauczania oraz poprzez uczenie się poza systemem formalnym. Istnieje konieczność współpracy szkół z innymi instytucjami i ze społecznością lokalną umożliwiająca pełną realizację programu kształcenia oraz angażowanie uczniów w zagadnienia obywatelskie. Dobrym pomysłem są zajęcia artystyczne, współpraca międzynarodowa, wolontariat, działania na rzecz ochrony środowiska czy aktywnego stylu życia. To tylko kilka skutecznych pomysłów na włączanie dorosłych do pracy na rzecz lokalnej społeczności i uczenia wrażliwości na jej potrzeby.

Największą bolączką jest jednak to, że nie ma możliwości włączenia wszystkich słuchaczy w tego typu działania kształtujące postawy obywatelskie, tak jak jest w przypadku ścieżki formalnej. Szkoły mogą współpracować z takimi organizacjami jak: Centrum Edukacji Obywatelskiej, Narodowy Fundusz Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego czy Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, realizującymi i wspierającymi szereg działań na rzecz podnoszenia świadomości obywatelskiej i kształtowania świadomości społecznej. Dzięki funduszom, którymi zarządzają wymienione podmioty, można wzmacniać edukację obywatelską, poprzez włączanie większej liczby słuchaczy w dodatkowe działania i mieć swój udział w budowaniu autentycznego społeczeństwa obywatelskiego, tj. ludzi myślących i działających.

Sylwia Kurszewska – zawodowo związana z Centrum Kształcenia Ustawicznego w Sopocie, w którym koordynuje działania zespołu ds. projektów międzynarodowych, podejmującego inicjatywy na rzecz różnych grup społecznych. Edukatorka. Prezes Stowarzyszenia „Praca-Edukacja-Zdrowie”, działającego dla wykluczonych społecznie lub zagrożonych takim wykluczeniem. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Edukacja dorosłych w okresie pandemii

Projekt „Digital Second Chance Opportunities” w świetle problemu przedwczesnego kończenia nauki

PODCAST EPALE: Edukacja dorosłych w CKU - Sylwia Kurszewska

Webinarium EPALE: Szkoły dla dorosłych a środowisko lokalne

Źródła:

1. Archiwum Protestów Publicznych

2. Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18.12.2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L394

3. Centrum Badania Opinii Społecznej: „Oceny instytucji publicznych”, Komunikat z badań, BS/44/2013; Warszawa, kwiecień 2013, [dostęp dn. 24.03.2021].

4. EURYDICIE: Edukacja obywatelska w Europie, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2012, ISBN 978-83-62634-98-9, [dostęp dn. 24.03.2021].

5. International Education Association (IEA): Badania międzynarodowe z zakresu edukacji obywatelskiej 1999-2000.

6. Komisja Europejska/EACEA/Eurydice, 2017. Citizenship Education at School in Europe – 2017 (Edukacja obywatelska w szkołach w Europie – 2017) Raport Eurydice, Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich. ISBN 978-92-9492-753-8, doi: 10.2797/66987, EC-02-18-043-PL-N < https://eurydice.org.pl/wp-content/uploads/2018/08/EdObPl_internet.pdf&…; [dostęp dn. 24.03.2021].

7. Ośrodek Rozwoju Edukacji: Programy nauczania zawodu • Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030