ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Chodzisz na wybory? Interesujesz się polityką? Śledzisz na bieżąco prace władzy wykonawczej i ustawodawczej? Myślisz, że jesteś aktywnym obywatelem? No cóż, tylko po części masz rację…

W Polce pokutuje przekonanie, że samo oddanie głosu w czasie wyborów tworzy z nas aktywnych obywateli. Biorąc jednak pod frekwencję z kilku ostatnich wyborów (chlubnym wyjątkiem są wybory samorządowe z 2018 roku) mamy jednak w Polsce bardzo dużo NIEaktywnych obywateli. Co chwila jednak nasze media tradycyjne i społecznościowe przekazują ciekawe oddolne inicjatywy: grupa znajomych zaczęła pomagać znanym sobie biednym i  chorym seniorom, a gdzie indziej sąsiedzi zaczęli samodzielnie oczyszczać ze śmieci zaniedbane tereny leżące w okolicy ich osiedla. Czy to są przejawy aktywnego obywatelstwa, czy też nie?     

W dyskursie naukowym i politycznym aktywne obywatelstwo ma wiele różnych definicji. Najczęściej rozstrzygnięć definicyjnych dokonuje się w różnych raportach, diagnozach i analizach  związanych z pracami Komisji Europejskiej. Jedno z ciekawszych moim zdaniem podejść prezentuje Bryony Hoskins z zespołem, według której aktywne obywatelstwo to:

"Uczestnictwo w społeczeństwie, społeczności publicznej i / lub życiu politycznym, charakteryzujące się wzajemnym szacunkiem, niestosowaniem przemocy, zgodnie z prawami człowieka i demokracja. (…) Waha się od działań kulturalnych i politycznych do ochrony środowiska na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Obejmuje nowe i mniej konwencjonalne formy aktywnego obywatelstwa, takie jak jednorazowe działania polityczne i odpowiedzialna konsumpcja, jak również bardziej tradycyjne formy: głosowanie w wyborach i członkostwo w partiach i organizacjach pozarządowych”  (Hoskins i in. 2006, s. 10–11).

Bycie aktywnym obywatelem to jak widać przede wszystkim działanie. To może być wspieranie nie tylko kraju, ale też sąsiadów. To uczestnictwo w „sprzątaniu świata” z okazji Dnia Ziemi (raz do roku), ale to też nieformalne spotkanie ze znajomymi i krótki wyjazd do lasu, mający na celu zebranie kilku worków śmieci z okolic. A może to być też sprzątanie po własnym psie, kiedy załatwi swoją potrzebę. Ważna jest jednak nasza świadomość i refleksja: dlaczego to robimy? Jak to wpływa na mnie, a jak na otaczający mnie świat? Jak widać, aktywne obywatelstwo można realizować na bardzo wiele różnych sposobów.

Z kwestią aktywnego obywatelstwa wiąże się też temat kompetencji, które powinien posiadać każdy aktywny obywatel (najczęściej w rozumieniu wiedzy, umiejętności i postaw) i wspomagania ich rozwoju. O ile zbiór tych kompetencji jest w literaturze przedmiotu bardzo dobrze opisany i analizowany (Pietrusińska 2016), o tyle sama kwestia wspierania ich rozwoju u ludzi dorosłych wciąż pozostaje problematyczna. Jak w wielu krajach, także w Polsce, istnieją oczywiście organizacje, prowadzące różnego typu projekty, których celem bezpośrednim lub pośrednim jest wspieranie rozwoju kompetencji wpisujących się w obszar aktywnego obywatelstwa. Nadal jednak te działania można nazwać incydentalnymi i niepowiązanymi ze sobą. Trochę inaczej ma się to z edukacją obywatelską dzieci i młodzieży, gdzie powstają różnorodne projekty, opracowywane są programy, a zajmują się tym nie tylko organizacje pozarządowe, ale też władze lokalne i krajowe. Oczywiście, można stwierdzić, że przecież dzieci i młodzież objęte są formalną edukacją, a dorośli najczęściej nie, czyli kwestia dotarcia i prowadzenia takiego systemowego nauczania jest bardzo trudna. Ale czy w ogóle można znaleźć jakiś sposób? Gdzie można by było rozwijać i promować te kompetencje? Na to pytanie wraz ze specjalistami będę chciała odpowiedzieć w najbliższym webinarium EPALE.

Wracając jednak do aktywnego obywatelstwa i edukacji obywatelskiej dorosłych należy podkreślić, że ma ona tez trochę inny charakter niż edukacji dzieci i młodzieży.. O ile celem edukacji obywatelskiej młodszej grupy, jest przede wszystkim przygotowanie ich do pełnego uczestnictwa w istniejącej rzeczywistości polityczno-społecznej, o tyle edukacja obywatelska osób dorosłych powinna mieć mocno transformujący charakter i prowadzić do szeroko rozumianej zmiany (Boryczko 2014). Funkcja transformująca wyrażać się może w zmianach na poziomie jednostki, grupy, systemu oraz poziomie globalnym. Oczywiście, przeobrażenia mogą dokonywać się na kilku poziomach równocześnie. Przykładowo, jeśli w małej miejscowości przeprowadzimy spotkanie dotyczące segregacji odpadów i problemu „kryzysu śmieciowego” na świecie, to możemy spodziewać się, że na poziomie:

- jednostkowym - niektórzy mieszkańcy rozpoczną segregowanie śmieci (zmianę w postrzeganiu znaczenia problemu segregacji śmieci);

- grupowym - niektórzy mieszkańcy wspólnie zaczną działać w celu zamówienia pojemników do segregowania odpadów;

- systemowym - mieszkańcy rozpoczną lobbowanie w celu zmiany prawa na bardziej proekologiczne;

-  globalnym- niektórzy mieszkańcy zaczną kupować produkty, które nie są utylizowane w krajach Globalnego Południa (Przykład ten pochodzi z tekstu, którego jestem współautorką: Pietrusińska, Gromadzka 2018).

Przygotowanie takich projektów: systemowych, skierowanych stricte do dorosłych, przy zachowaniu pewnych reguł dotyczących uczenia się dorosłych wymaga jednak dalszego namysłu, a także połączenia sił praktyków (np. z organizacji pozarządowych) i teoretyków zajmujących się uczeniem się i nauczaniem ludzi dorosłych. Ponieważ temat wydaje mi się niezmiernie ważny i „na czasie” chcę Państwa zaprosić do wspólnej dyskusji podczas webinarium, które odbędzie się pod koniec kwietnia, a będzie dotyczyło właśnie edukacji obywatelskiej dorosłych i aktywnego obywatelstwa.  

Zapraszam!

Ps. Na koniec chciałabym dodać, że UE nie zajmuje się tylko teoretycznymi rozważaniami i badaniem aktywnego obywatelstwa. Od lat włącza się też w wiele kampanii społecznych. Z uwagi na zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego promuje kampanię informacyjną: tymrazemglosuje.eu (thistimeimvoting.eu), której celem jest zachęcenie obywateli Unii Europejskiej do aktywnego udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego.  

dr Monika Gromadzka - Wykładowca i tutor akademicki, trener, konsultant. Pracuje na Uniwersytecie Warszawskim w Katedrze Edukacji Ustawicznej i Andragogiki. Realizatorka licznych projektów badawczych i edukacyjnych. Współpracuje zarówno z organizacjami pozarządowymi, jak i podmiotami biznesowymi. Cały czas doskonali swoje kompetencje uczestnicząc w kursach i programach rozwoju zawodowego i osobistego. Jest m.in.: absolwentką Szkoły Trenerów Biznesu prowadzonej przez Ośrodek Pomocy i Edukacji Psychologicznej INTRA, a także posiada międzynarodowy certyfikat (Certified Behavioral Consultant) wystawiony przez The Institute for Motivational Living uprawniający do korzystania z testu kompetencji D3™ (DISC/TEAMS/VALUES). Jest członkinią ATA (Akademickie Towarzystwo Andragogiczne) i ESREA (.European Society of Research on the Education of Adults). Autorka licznych publikacji z zakresu edukacji dorosłych.

Zobacz także:

Jak uciec przed ZOMBIE? Trzeba jeść zdrowo :) Słów kilka o pewnym innowacyjnym projekcie z zakresu edukacji żywieniowej

Może pogramy? W grę społecznie zaangażowaną!

Chcesz się uczyć nowych rzeczy, a nie masz pieniędzy? Źródła online.

Kilka przydatnych porad, jak wybrać szkołę trenerów i nie tylko… Mój proces decyzyjny

Kilka przydatnych porad, jak wybrać szkołę trenerów i nie tylko… Zasady, którymi się kieruję

Podejmowanie aktywności edukacyjnej oczami andragoga. Część 1.

Andragog, czyli: co pani robi?

Andragog, czyli: co pani robi? cz.II

Źródła:

Boryczko M. (2014), Od analizy potoczności do organizowania działania kolektywnego – o teoretycznych założeniach krytycznej animacji społecznej [w:] Boryczko M i.in. (red.), Aktywna biografia w przestrzeni społecznej, Kwidzyn s. 49–62.

Hoskins B. (2006), Draft Framework for Indicators on Active Citizenship, Konferencja: Working towards Indicators on Active Citizenship, Ispra.

Hoskins B., i in. (2006), Measuring Active Citizenship in Europe, European Commission Institute for the Protection and Security of the Citizen, Ispra.

Pietrusińska (2016), Czy muzułmanin może być dobrym obywatelem? Postawy obywatelskie młodych muzułmanów z Polski, Turcji i Wielkiej Brytanii, Warszawa.

Pietrusińska M.J., Gromadzka M. (2018), Edukacja obywatelska dorosłych w Warszawie – w stronę lokalności i aktywności, „Rocznik Andragogiczny” 2018 (25), s. 115-125.