ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

---

Terminy rezyliencja, antykruchość oraz odporność psychiczna coraz częściej pojawiają się w kontekście radzenia sobie ze stresem i kryzysami w miejscu pracy.

Rozmawiałam z Urszulą Stankiewicz-Rudzką na temat tego, jak HR może wspierać antykruchość organizacji. Zapis tej rozmowy można obejrzeć tutaj: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/rozmowa-epale-jak-hr-buduje-antykruchosc-organizacji-nagranie

Dziś chcę opowiedzieć trochę więcej o rezyliencji z perspektywy pracownika i menedżera. Choć termin ten funkcjonuje na pograniczu kilku dyscyplin naukowych, w tym ekologii, socjologii oraz naukach o bezpieczeństwie, to w miejscu pracy kluczowa jest perspektywa zarządzania oraz psychologii. I właśnie z tej perspektywy przyjrzę się temu zagadnieniu.

Pojęciowy chaos: cecha, kompetencja czy proces?

W psychologii, sprężystość psychiczna (resiliency) to cecha osobowości, natomiast rezyliencja (resilience) oznacza proces adaptacji pomimo skrajnie niesprzyjających warunków[i].

W zarządzaniu, rezyliencja oznacza „cechę systemu oraz miarę doskonałości organizacji, która jest wynikiem skutecznego zarządzania w kryzysie. Rezyliencja w odniesieniu do menedżera może być traktowana jako cecha osobowości, mechanizm pozwalający przetrwać sytuacje kryzysowe oraz jako zagregowana kompetencja”[ii].

Pomimo pewnego chaosu w słownictwie, tłumaczeniach oraz zakresie znaczeń, intuicyjnie czujemy, że odporność psychiczna jest ważna w procesie adaptacji do niesprzyjających warunków, nagłych zmian oraz kryzysów, dla dobrego funkcjonowania w pracy oraz życiu prywatnym.

Słowem kluczowym dla zrozumienia tego zagadnienia jest elastyczność (z fizyki: sprężystość). Obrazowo mówiąc, gumowa opona jest dużo bardziej odporna na uderzenia i wstrząsy niż porcelanowa filiżanka.

Jak to można "przetłumaczyć" na psychikę człowieka?

Jack Block definiuje sprężystość psychiczną jako „adaptacyjną elastyczność wynikającą ze zdolności dostosowania poziomu kontroli w zależności od sytuacji”. Chodzi o to, aby umieć poruszać się na osi kontinuum samokontroli w zależności od wymogów sytuacji:

„Zdolność do osłabienia samokontroli i zachowywania się w sposób spontaniczny przy żywej emocjonalności może być ważna w sytuacji rozrywki lub zabawy, które z kolei pomagają tworzyć więzi społeczne. Z drugiej strony, bardzo wysoka kontrola nad własnymi impulsami może być istotna w trakcie wykonywania zadań trudnych i ważnych”.[iii]

Co się składa na odporność psychiczną? Modele.

Jednym z bardziej znanych ujęć jest model odporności psychicznej 4C, opracowany przez profesorów Clough i Strycharczyka[iv]. Składa się on z czterech filarów:

1. Poczucie wpływu (control) - zdolność do podejmowania działań i kierowania nimi w celu osiągnięcia pożądanych wyników.
2. Podejście do wyzwań (challenge) - postrzeganie trudności jako szansy na rozwój i naukę, a nie jako zagrożenie.
3. Zaangażowanie (commitment) - mocne przekonanie i zobowiązanie do osiągnięcia celów, co daje motywację do działania w kierunku ich realizacji.
4. Pewność siebie (confidence) - pozytywne podejście do siebie i swoich umiejętności, poczucie, że jest się w stanie radzić sobie w trudnych sytuacjach.

J. Bugaj i A. Witek zaproponowali  autorski model kompetencji menedżerów do zarządzania kryzysem, dzieląc wiedzę, umiejętności i postawy na kompetencje kluczowe i kompetencje II rzędu, czyli właśnie rezyliencję[v]:

Kompetencje kluczowe:

• Wiedza; doświadczenie
• Zarządzanie zespołem; komunikatywność
• Planowanie; organizowanie
• Umiejętność podejmowania ryzyka
• Decyzyjność; odpowiedzialność
• Ocena i zarządzanie ryzykiem
• Przywódczość; dzielność; odwaga; stanowczość
• Profesjonalizm w zarządzaniu
• Współdziałanie; delegowanie; kontrola
• Koordynacja wielu działań w tym samym czasie
• Kreatywność; Innowacyjność
• Otwartość; obiektywizm; etyczne postępowanie
• Elastyczność w podejściu do problemu

Kompetencje II rzędu: rezyliencja, na którą składa się:

• Wewnętrzna siła do walki z przeciwnościami
• Nabywanie wiedzy; uczenie się
• Pokonywanie napięć, niepokojów i stresu
• Mobilizacja w warunkach kryzysu
• Adaptacja do zagrożeń i traumatycznych przeżyć
• Witalność; dobra forma psychofizyczna
• Zdolność do odzyskiwania utraconych sił
• Odporność, wytrzymałość
• Spokój; panowanie nad emocjami i lękiem
• Energia; dynamizm w działaniu; motywacja
• Odporność na działanie czynników szkodliwych
• Adaptacja do trudnych warunków działania
• Siła charakteru; uważność; wiara w siebie

Wymienione zachowania, cechy, umiejętności i postawy można wpisać w model 4C.

Jak dbać o odporność psychiczną?

Co może robić menedżer, który chce być odporny psychicznie i być częścią antykruchego zespołu?

1. Dbać o swoje zdrowie i budować prozdrowotne nawyki: odpowiednia ilość i jakość snu, składniki odżywcze dostarczane z pożywieniem, aktywność fizyczna – to filary rezyliencji.
2. Zapewnić sobie i pracownikom możliwość doskonalenia umiejętności wspierających radzenie sobie w trudnych sytuacjach:

• Techniki i sposoby radzenia sobie ze stresem
• Budowanie nastawienia na rozwój wg koncepcji Carol Dweck, o której pisałam tu: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/nastawienie-na-rozwoj-kluczowa-kompetencja-przyszlosci

• Rozwijanie umiejętności zarządzania czasem i zadaniami: planowanie, organizacja i priorytetyzacja.

3. Dbać o poczucie własnej wartości i samoocenę swojego zespołu, co ma niebagatelny wpływ na to, czy pracownik wykorzysta dostępne zasoby, czy poradzi sobie z przeciwnościami losu.[vi]

Jak lider może budować poczucie własnej wartości pracownika, pisałam tu: https://epale.ec.europa.eu/en/node/319937

Choć odporność psychiczna jest bardzo ważna w radzeniu sobie z kryzysami, należy pamiętać, że na przeciwległym biegunie nie znajduje się słabość psychiczna, a raczej wrażliwość. W drodze do osiągnięcia odporności psychicznej warto pamiętać, że są sytuacje, w których wrażliwość i empatia są niezbędne i skuteczne.

Więcej inspiracji dotyczących empatycznego lidera oraz potęgi wrażliwości można znaleźć w książkach i podcastach Jacka Jakubowskiego i Brene Brown.

Jakimi dobrymi praktykami w zakresie budowania odporności psychicznej pracowników i zespołów możecie się podzielić?

---

Barbara Habrych – pedagożka, ekspertka HR, trenerka biznesu i edukacji. Specjalizuje się w tematyce rekrutacji i rynku pracy, procesów HR, uczenia się dorosłych, tutoringu, doradztwa zawodowego i rozwijania kompetencji przyszłości. Ambasadorka EPALE.