ok. 4 minuty czytania – polub, linkuj, komentuj!

W pracy doradczej coraz częściej spotykam osoby, które mimo realnych osiągnięć, kompetencji i pozytywnych opinii otoczenia, odczuwają głęboki lęk przed „zdemaskowaniem”. Uważają, że ich sukcesy są dziełem przypadku, szczęścia albo... dobrego „udawania”. To właśnie syndrom oszusta (imposter syndrome) – zjawisko, które może nie tylko znacząco wpływać na rozwój zawodowy, wybory karierowe, ale także obniżać dobrostan psychiczny i zabierać radość i dumę z osiągnięć.

Co to właściwie jest?

Termin imposter syndrome został po raz pierwszy użyty w latach 70. XX wieku przez dwie psycholożki – Suzannę Imes i Pauline Rose Clance. Ich badania dotyczyły głównie kobiet osiągających sukcesy zawodowe, które mimo uznania i kompetencji, wciąż czuły się jak „oszustki”. Z czasem okazało się, że syndrom oszusta nie zna płci, wieku ani stanowiska – dotyczy zarówno młodych specjalistów, jak i doświadczonych menedżerów, ludzi kreatywnych, naukowców, a nawet terapeutów i doradców.

^{Photo by Claudia Ramírez on Unsplash}

Syndrom oszusta to psychologiczny wzorzec, który polega na chronicznym poczuciu bycia „nie dość dobrym”, niezależnie od realnych osiągnięć. Osoby, których dotyczy, często mają wrażenie, że ich sukcesy są wynikiem szczęścia, przypadku, zbiegu okoliczności – a nie rzeczywistej wiedzy, umiejętności czy zaangażowania. Towarzyszy im lęk, że „ktoś w końcu odkryje prawdę” i ujawni ich rzekomą niekompetencję.

Paradoksalnie osoby dotknięte syndromem oszusta to często ludzie wyjątkowo utalentowani, kompetentni i osiągający ponadprzeciętne wyniki. Na zewnątrz nic nie wskazuje na to, że mogliby w siebie wątpić – a jednak ich wewnętrzny świat pełen jest lęku.

Psycholożka Valerie Young wyróżniła pięć typów syndromu oszusta. 

1. Perfekcjonista Dla tej osoby każda niedoskonałość to porażka. Nawet jeśli osiąga wysokie wyniki, koncentruje się na tym, co mogła zrobić lepiej. 

2. Ekspert Ekspert czuje się jak oszust, jeśli nie wie wszystkiego lub nie opanował danego tematu w 100 procentach. Odrzuca nowe wyzwania, dopóki nie czuje się w pełni przygotowany. 

3. Urodzony geniusz Ten typ wierzy, że powinien rozumieć i umieć wszystko „od razu”. Jeśli czegoś nie opanuje w pierwszym podejściu, uznaje, że jest niekompetentny. 

4. Samotnik Samotnik uważa, że sukces liczy się tylko wtedy, gdy został osiągnięty samodzielnie. Każda forma wsparcia to dla niego sygnał porażki.

5. Człowiek-superbohater Ten typ czuje, że musi być zawsze najlepszy, najbardziej zaangażowany i niezawodny. Gdy nie daje z siebie 110%, pojawia się wstyd i poczucie bycia oszustem. 

Są to osoby, które doradca zawodowy dość często spotyka w swojej praktyce. Korzystają one ze wsparcia doradcy szczególnie w sytuacjach, kiedy pojawiają się możliwości awansu lub nowe wyzwania. Wewnętrzny konflikt między potrzebą rozwoju i własnymi aspiracjami a poczuciem bycia oszustem sprawia, że osoby te korzystają ze wsparcia doradczego.

Jak doradca zawodowy może pomóc?

Ogólnie można założyć, że praca z osobami z syndromem oszusta koncentruje się na pracy nad przekonaniami, samooceną i autorefleksją. Są to ogólne obszary pracy. Wykorzystując typologię Valerie Young można cele pracy uszczegółowić i dobrać odpowiednie metody wsparcia doradczego.

Praca z perfekcjonistą wymaga przesunięcia uwagi z idealnego na wystarczająco dobre wykonanie zadań oraz rozwijanie akceptacji błędów jako naturalnego elementu rozwoju. Pracując z ekspertem doradca może pomóc mu określić, co już wie i czy jest to wystarczające w kontekście zadań, które ma zrealizować. Ważne będzie także wskazanie perspektywy uczenia się przez całe życie i możliwości budowania zespołów, do których każdy wnosi zbiór typowych dla siebie obszarów wiedzy eksperckiej. Geniuszowi warto podpowiadać myślenie w kategoriach growth mindset, a samotnikowi siłę synergii i korzyści wynikające z proszenia o pomoc. Pracując z suberbohaterami warto wskazać na znaczenie budowania równowagi między różnymi obszarami aktywności, dbania o zdrowie i dobrostan.

Syndrom oszusta to zjawisko powszechne, ale nie musi być przeszkodą nie do pokonania. Jako doradcy zawodowi mamy wyjątkową możliwość towarzyszenia naszym klientom w odzyskiwaniu pewności siebie – tej opartej na faktach, nie lękach. Czasem wystarczy jedna rozmowa, by ktoś przestał się czuć jak oszust. Jednak, aby efektywnie pracować w tym obszarze, warto ustalić, czy mamy do tego odpowiednią wiedzę i umiejętności. Projektując „pakiet startowy” w tym zakresie jako podstawowe wskazałabym:

• znajomość mechanizmów psychologicznych stojących za syndromem oszusta, jego typologii, wpływu na decyzje zawodowe, samoocenę i dobrostan psychiczny

• umiejętność pracy z przekonaniami, identyfikowania i wspierania zmianę ograniczających przekonań, wspierania rozwoju realistycznej samooceny i zdrowej ambicji

• Kompetencje coachingowe i mentoringowe w zakresie wzmacniania autorefleksji, budowania samoświadomości, redefiniowaniu pojęcia sukcesu oraz rozwijaniu postawy uczenia się.

Jest to jednak tylko pakiet startowy. Czasem konieczna jest pomoc psychologa lub psychoterapeuty. Warto takie opcje podpowiadać radzącym się osobom. Jest to szczególnie ważne, kiedy konieczny jest namysł nad przyczynami pojawienia się syndromu oszusta i praca nad emocjonalnymi kosztami. 

dr hab. Małgorzata Rosalska, prof. UAM – pedagog, doradca zawodowy, kierowniczka Zakładu Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej. Ambasadorka EPALE.

Interesujesz się edukacją seniorów? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form aktywizacji seniorów?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!

Zobacz także:

Przychodzi osoba podwójnie wyjątkowa do doradcy…

Career readiness. Dlaczego ten sposób myślenia o doradztwie zawodowym zyskuje na znaczeniu?

Jak rozpoznawać zasoby karierowe? Część I

Dlaczego ja? Jak pracować z osobami, które doświadczają zwolnienia z pracy

Dlaczego warto zadbać o dobry kick-off meeting?

Zrób sobie test!

Czy Twój zawodowy świat też jest (do) BANI?

Derekrutacja? Chętnie pomogę