ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Wracający do szkoły nawet po kilku lub kilkunastu latach przerwy dorośli uczniowie mają prawo odczuwać zakłopotanie i zagubienie, a ponowne znalezienie się w szkolnych realiach może być bodźcem do przywołania złych wspomnień z przeszłości. Dlatego tak istotne jest wsparcie, jakie powinni oni otrzymać od nauczycieli.

Zaczynając rozważania na temat roli nauczyciela w przypadku edukacji osób dorosłych, które oprę na przykładzie zaocznego liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, warto zaznaczyć, że szkoła ta ma obowiązek zatrudnić do pracy nauczycieli przedmiotów obowiązkowych, którzy legitymują się kwalifikacjami określonymi dla nauczycieli szkół publicznych. Podobnie jak w przypadku szkół dla dzieci i młodzieży, tak samo w placówkach edukacyjnych oferujących zajęcia dla dorosłych, każdy nauczyciel wchodzi w relacje z uczniami i swoim zachowaniem, gestem oraz słowem wywiera wpływ na odbiorcę za pośrednictwem wysyłanych komunikatów. Dlatego też niezwykle istotne jest, aby osoba pełniąca obowiązki nauczyciela była do nich jak najlepiej przygotowana nie tylko w zakresie wiedzy merytorycznej z nauczanego przedmiotu, ale także metodycznej i psychologicznej.

Każdy nauczyciel rozpoczynający pracę z grupą osób dorosłych w pierwszej kolejności powinien dowiedzieć się, jak uczą się jego uczniowie, jakie mają doświadczenia związane ze szkołą, jak długo trwała przerwa w procesie edukacji każdego z nich oraz na jakim poziomie znajduje się ich wiedza z interesującego nas przedmiotu. Dopiero po tych ustaleniach nauczyciel może opracować formy i sposoby organizacji pracy w procesie kształcenia i uwzględnić je przy realizacji obranego wcześniej programu dydaktycznego.

„To niewykonalne” – taką opinię usłyszałem od pewnej osoby od lat związanej z edukacją osób dorosłych, kiedy przedstawiłem jej swój pomysł. Uważam, że przeprowadzenie takiego badania (z myślą o moim przedmiocie, jakim jest język polski) wcale nie musi być ani czasochłonne, ani skomplikowane. Wystarczy test diagnozujący oraz obserwacja pracy grupowej połączona z rozmową. Dzięki takim zabiegom jesteśmy w stanie zorientować się, na jakim poziomie językowym i literackim są nasi dorośli uczniowie oraz jak zabierają się do rozwiązywania zadań problemowych. Taka wiedza bardzo pomaga w dalszej pracy.

^{fot. Max Fischer / pexels.com / otwarta licencja}

Przyjrzyjmy się teraz roli, jaką pełni nauczyciel w procesie nauczania w zaocznym liceum ogólnokształcącym dla dorosłych.

W wyniku analiz dostępnej bibliografii poświęconej omawianemu zagadnieniu, konsultacji z innymi nauczycielami oraz własnego doświadczenia zawodowego wśród najczęściej powtarzanych się ról wyliczyć można role zarządcy, organizatora, towarzysza i mentora.

Nauczyciel zarządca pojawia się w momencie, kiedy struktura treści kształcenia jest liniowa, ścisła i konsekwentna. Charakteryzuje ją uporządkowanie oraz przekaz dużej ilości wiedzy. Statyczność tego sposobu może powodować znużenie u osób uczących się (co u dorosłych nie jest tak wielkim problem, jak w przypadku dzieci i młodzieży), ale przede wszystkim daje szansę na dokładne omówienie materiału teoretycznego oraz sprawdza się w tych grupach, w których:

• występuje niskim poziom umiejętności samodzielnego uczenia się;
• dorośli uczniowie wręcz czekają na to, że zasiadając ponownie w szkolnych ławkach, w dalszym ciągu będą mogli liczyć na takie samo traktowanie jak w przeszłości.

Biorąc pod uwagę fakt, że spory odsetek uczniów zaocznych szkół licealnych dla dorosłych dzieli uczęszczanie do szkoły z pracą i życiem rodzinnym, weekendowe lub wieczorne pobyty w placówce edukacyjnej są dla nich kolejnym obowiązkiem, z którym trzeba sobie poradzić. Dlatego też oczekują oni od nauczycieli przekazania pełnej wiedzy bez potrzeby dodatkowego szukania wiadomości lub uzupełniania informacji.

Rola organizatora pojawia się w sytuacji, kiedy kształcenie nastawione jest na poszukiwanie i dochodzenie do określonej wiedzy przez uczniów. Kiedy nauczyciel staje się organizatorem, jego aktywność faluje – zwiększając lub zmniejszając się w zależności od etapu pracy. Uczący ma jej najwięcej w momencie organizowania zajęć oraz ich podsumowania. Nauczyciel, stawiając uczniów w sytuacji problemowej, ogranicza przekazanie wiedzy do niezbędnego minimum. Ci dochodzą do niej np. poprzez rozwiązanie zaproponowanych ćwiczeń. W modelu tym zadaniem prowadzącego jest również kontrolowanie tempa wykonywanych prac z zastrzeżeniem, że nie powinien on ingerować w wewnętrzną strukturę działań grupy, kolejność wykonywanych zadań i podział obowiązków. Jego aktywność w tym momencie ma skupić się na doradztwie lub nakierowaniu uczniów na właściwy trop.

Dzisiaj nauczyciel nie jest już nośnikiem wiedzy. Uczniowie mogą wejść w posiadanie konkretnych wiadomości, korzystając ze źródeł, nazwijmy to, alternatywnych. Stąd też potrzeba bycia bardziej towarzyszem, który przejdzie przez proces edukacji wspólnie z uczniami. Przy nadmiarze wiedzy prawdziwą sztuką jest jej selekcjonowanie i zastosowanie, a to umiejętności, z którymi ludzie – bez względu na wiek – mają często problem. Nauczyciel, który jest towarzyszem, nie tylko stawia wymagania i ma wobec słuchaczy oczekiwania, ale staje się też osobą, która potrafi bezpiecznie przeprowadzić podopiecznych przez edukacyjny labirynt, unikając przy tym czyhających tam pułapek. 

Mentor to doświadczony i mądry doradca, który w procesie nauczania–uczenia się swoimi działaniami nie promuje nauki opartej na przyswajaniu i bezmyślnym odtwarzaniu wiedzy encyklopedycznej, ale kształtuje kompetencje prospołeczne, umożliwia rozwój, uczy skuteczności i pokazuje, że błąd to naturalny etap rozwoju (zwykło się przecież mawiać o uczeniu się na błędach). Większość dorosłych uczniów mogła w przeszłości doświadczyć edukacji opartej na wskazywaniu błędów, karceniu za ich popełnianie, wytykaniu i poddawaniu ocenie bez wcześniejszego zlokalizowania źródła problemu i wyeliminowania go. Co więcej, dorośli przejawiają niekiedy negatywne emocje w stosunku do szkoły także jako rodzice. Taki stan rzeczy może być powodem niechęci do podjęcia nauki – szczególnie jeśli jest ona spowodowana przymusem uzupełnienia wykształcenia wymaganego przez pracodawcę. Dlatego ważne jest uświadomienie dorosłym uczniom, że mają prawo do popełniania błędów. Wyłączne wytykanie niewiedzy nie służy niczemu dobremu. Nikt z nas nie lubi być bombardowany negatywnymi emocjami – tym bardziej, jeśli wraca do szkolnej ławki po dłuższej przerwie jako niezależny dorosły.

Strach przed porażką w oczach rodziny, dzieci (być może także w wieku szkolnym) i najbliższego otoczenia zwiększa możliwość popełnienia błędów, co w rezultacie skumulowania się niepowodzeń doprowadzić może nawet do wywieszenia białej flagi i rezygnacji z nauki. Dlatego tak istotna jest rola nauczyciela, który w tym trudnym dla słuchacza momencie będzie nie tylko wskazywał niedociągnięcia, ale także doceniał dotychczasowe starania, akcentował mocne strony podopiecznego oraz czuwał nad procesem, który finalnie przyczyni się do poprawienia błędu (błędów), a tym samym przyswojenia określonej wiedzy. Nie bójmy się więc wybrać właściwej roli, która będzie odpowiednia nie tylko dla nas, ale i naszych podopiecznych.

Zobacz także:

Czy i jak oceniać dorosłego ucznia?

Publikacja „Edukacja polonistyczna osób dorosłych. Język polski w zaocznym liceum dla dorosłych”