ok. 4 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Znaczna część osób analfabetyzm kojarzy z brakiem umiejętności pisania i czytania – w związku z tym uważany jest on za marginalny problem polskiego społeczeństwa. Wiele osób twierdzi, że zagadnienie analfabetyzmu nas nie dotyczy. Czy aby na pewno?

^{Źródło: Pixabay}

Analfabetyzm funkcjonalny

Analfabetyzm funkcjonalny koncentruje się na rozumieniu czytanego tekstu oraz umiejętności poprawnego tworzenia treści. Oznacza to, że osoba dotknięta tym analfabetyzmem potrafi czytać i pisać, jest jednak pozbawiona umiejętności krytycznego i analitycznego rozumienia przekazów. To z kolei wiąże się z brakiem możliwości rozumienia otaczającego świata.

Definiując analfabetyzm funkcjonalny, można przyjąć, że występuje on, gdy umiejętności czytania i pisania dorosłych są niższe niż wymagane minimum pozwalające na niezbędne funkcjonowanie społeczne i realizację indywidualnych szans życiowych (Egloff, Grosche, Hubertus, Rüsseler 2011, 14)^[1]. Warto tu podkreślić, że analfabetyzm funkcjonalny nie jest problem indywidualnym, lecz społecznym i strukturalnym.

Czy w Polsce jest się czego obawiać?

Analfabetyzm funkcjonalny wiąże się z umiejętnościami podstawowymi, które dotyczą czytania, pisania i rozumienia tekstu, ale też liczenia i rozumowania matematycznego oraz umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii. Te ostatnie zdefiniowane są jako umiejętności użytkowania komputera oraz internetu do pozyskiwania i analizy informacji, porozumiewania się z innymi oraz wykonywania praktycznych zadań w kontekście prywatnym, zawodowym i społecznym.

Analfabeta funkcjonalny potrafi zatem złożyć litery w słowa, a te w zdania. Jest w stanie na podstawowym poziomie zrozumieć przekaz pisany, ma jednak problem z jego interpretacją i zrozumieniem.

Wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC) wskazują, że Polacy mają niski poziom umiejętności podstawowych (Burski i in. 2013)^[2]. Prawie 15% dorosłych Polaków posiada niewystarczający poziom jednocześnie umiejętności rozumienia tekstu, jak i rozumowania matematycznego, a kolejne 13% w jednej z tych dziedzin. Dodatkowo prawie wszystkie te osoby posiadają niski poziom umiejętności wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych lub nie dysponują nimi w ogóle.

Problem niskich umiejętności jest ważny, gdyż wiąże się nie tylko z rynkiem pracy, ale jest także poważnym problemem społecznym. Osoby z niskimi umiejętnościami podstawowymi częściej narażone są na wykluczenie społeczne i życie w ubóstwie.  

Zalecenie Rady Unii Europejskiej z grudnia 2016 roku w sprawie ścieżek poprawy umiejętności: nowe możliwości dla dorosłych (Upskilling Pathways: new opportunities for adults) ma na celu animowanie do podejmowania systematycznych działań na rzecz osób dorosłych z niskimi umiejętnościami podstawowymi. W przeciwnym przypadku grozi to wykluczeniem tych osób z życia zarówno społecznego, jak i gospodarczego. Zalecenie podkreśla konieczność doskonalenia zawodowego i uczenia się przez całe życie.

Konsekwencje społeczne

W naszych czasach umiejętność odróżniania faktu od opinii ma istotne znaczenie w debacie na każdy temat. Jeśli nie jesteśmy w stanie zrozumieć przekazu i intencji rozmówców, często zamykamy się w bańkach informacyjnych. Bańki takie łączą ludzi o podobnym sposobie myślenia, ale zamiast pola do rozmów, tworzą spolaryzowane obozy. Wraz z upływem czasu takie ekosystemy skupiające określonych znajomych i treści uszczelniają się, z rzadka dopuszczając poglądy inne niż wyrażane przez użytkownika. W takich warunkach dobra komunikacja i zbiorowe działanie nie są możliwe. Brakuje wspólnego języka, bo każda bańka tworzy własny (specyficzny). W ten sposób może tworzyć się narcystyczny wirtualny świat, w którym spotykają i wzmacniają się tylko osoby podobnie myślące. Ponadto analfabetyzm funkcjonalny stanowi formę dyskryminacji określonych grup osób w dostępie do dobrobytu.

Skuteczne rozwiązania

Jak i czy działa podnoszenie umiejętności podstawowych w Polsce? Jedną z pierwszych i cennych inicjatyw tego rodzaju na dużą skalę jest projekt „Szansa – nowe możliwości dla dorosłych”(2018-2021)^[3]. Dzięki niemu udało się przetestować innowacyjne modele wsparcia dla osób dorosłych o niskich umiejętnościach podstawowych z wybranych grup docelowych.

Zakładając, że dzięki podnoszeniu umiejętności podstawowych można łatwiej funkcjonować w szybko zmieniającym się świecie, nie można zapominać, że nie jest to panaceum na pomyślne odnalezienie się w środowisku. Ponieważ to, czy dorosły wykorzysta te zdolności, zależy od wielu czynników, między innymi od wsparcia społecznego, czynników kulturowych i środowiskowych. Nie bez znaczenia jest tu również czas, który poświęcamy na uczenie się, oraz szansa na bezpośrednie wykorzystanie zdobytych umiejętności w codziennym życiu.

dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Poligon rozwoju kompetencji obywatelskich

Działam, więc jestem. Kontekstualny charakter uczenia się partycypacji społecznej

Nieformalne przestrzenie uczenia się obywatelskości

Uczenie przez zaangażowanie. Co oznacza Service Learning w praktyce?

Uczenie przez zaangażowanie, czyli czym jest Service-Learning?

Krytycznego myślenia nigdy za wiele…