ok. 5 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Czym są usługi społeczne i dlaczego tak ważny jest ten temat w kontekście funkcjonowania i rozwoju podmiotów ekonomii społecznej? W świetle Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, usługi społeczne oznaczają działania podejmowane przez gminę w celu zaspokajania potrzeb wspólnoty samorządowej, świadczone w formie niematerialnej bezpośrednio na rzecz osób, rodzin, grup społecznych, grup mieszkańców o określonych potrzebach lub ogółu mieszkańców. 

Zawierają się one w następujących obszarach: 1) polityki prorodzinnej, 2) wspierania rodziny, 3) systemu pieczy zastępczej, 4) pomocy społecznej, 5) promocji i ochrony zdrowia, 6) wspierania osób niepełnosprawnych, 7) edukacji publicznej, 8) przeciwdziałania bezrobociu, 9) kultury, 10) kultury fizycznej i turystyki, 11) pobudzania aktywności obywatelskiej, 12) mieszkalnictwa, 13) ochrony środowiska oraz 14) reintegracji zawodowej i społecznej. 

Usługi społeczne nie są niczym nowym. Autorzy ustawy podjęli jednak wyzwanie określenia ich jednej, wyczerpującej definicji. Nowością może być natomiast dążenie do tworzenia lokalnych systemów usług społecznych, opartych na kooperacji samorządu i podmiotów ekonomii społecznej oraz służących optymalizacji usług społecznych pod kątem potrzeb mieszkańców. Wyraz temu dają wprowadzone stosunkowo niedawno dwa rozwiązania w obszarze polityki społecznej, które niejako „wymuszają” dążenie do efektywnej kooperacji, a przynajmniej wzajemne poznanie swoich oczekiwań i potrzeb.

^{fot. shutterstock}

Pierwsze z tych rozwiązań pojawiło się w Ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, która zmieniła Ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w zakresie struktury gminnych i powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych. Są to dokumenty, których opracowanie i realizacja stanowi zadanie własne gminy oraz powiatu o charakterze obowiązkowym. Ustawa precyzuje ponadto, w art. 16b pkt 2, elementy, które musi zawierać strategia, a są to: diagnoza sytuacji społecznej, prognoza zmian w zakresie objętym strategią oraz określenie celów strategicznych projektowanych zmian, kierunków niezbędnych działań, sposobu realizacji strategii i jej ram finansowych, a także wskaźników realizacji działań.

Drugim rozwiązaniem sprzyjającym nawiązywaniu relacji samorządu i podmiotów ekonomii społecznej jest konieczność opracowywania przez centrum usług społecznych diagnozy potrzeb i potencjału wspólnoty samorządowej w zakresie usług społecznych, która wynika z art. 5 ust. 2 Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych.  Sama diagnoza nie jest tu niczym nowym. Do tej pory gminy opracowywały diagnozy społeczne w różnych obszarach, w tym także usług społecznych związanych z profilaktyką, zjawiskiem uzależnień i przemocy domowej, wsparciem osób z niepełnosprawnościami czy polityką senioralną. W przypadku diagnozy opracowywanej przez CUS jest jednak jeden zupełnie nowy aspekt, czyli konieczność badania nie tylko potrzeb społecznych, ale też potencjału wspólnoty samorządowej. I w tym przypadku, właściwe i rzetelne przeprowadzenie procesu wymaga aktywnej obecności podmiotów ekonomii społecznej. Wynika to nie tylko z konieczności zbadania, na ile są gotowe do podjęcia się realizacji usług społecznych pod względem kadrowym, organizacyjnym czy finansowym.

Istotnym procesem, sprzyjającym relacji i współpracy samorządów oraz PES-ów, jest także deinstytucjonalizacja. Na poziomie gmin jej wdrażanie wiąże się m.in. z koniecznością budowy skutecznego systemu świadczenia usług społecznych dla osób potrzebujących wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Powszechny dostęp do usług świadczonych w środowisku zamieszkania będzie w dłuższej perspektywie ograniczał popyt na usługi placówek całodobowych. Niezbędna do tego jest jednak diagnoza potrzeb w obszarze usług społecznych oraz zaplanowanie procesu deinstytucjonalizacji w oparciu o płynące z niej wnioski. Znajduje to wyraz w lokalnych planach deinstytucjonalizacji usług społecznych, które samorządy powinny opracować, a których celem jest wyznaczenie kierunków rozwoju usług społecznych na poziomie lokalnym, zarówno w obszarze interwencji, jak i prewencji oraz profilaktyki. 

Z powyższego wynika, że coraz częściej w gminach i powiatach powstaje przestrzeń do dialogu, współpracy i kontraktowania oraz realizacji usług społecznych przez PES-y. W tym procesie kluczowy jest jednak człowiek, który powinien być w centrum działań podejmowanych zarówno przez samorządy, jak i przez PES-y. W zlecaniu i realizacji usług społecznych chodzi przecież o to, by odpowiadać na potrzeby mieszkańców, dbać o jakość ich życia w obszarach, w których nie mogą sami tego zrobić, wspierać ich w radzeniu sobie z trudnościami, a także wzmacniać przeciwdziałając problemom społecznym, zanim jeszcze wystąpią. 

A jak to wygląda we Francji?

We Francji jest rozróżnienie pomiędzy usługami publicznymi, realizowanym przez samorządy a usługami na rzecz społeczeństwa, realizowanymi przez organizacje pozarządowe. Definicja usług społecznych jest węższa niż w Polsce, gdyż obejmuje ona wyłącznie usługi wpisujące się w dziedzinę socjalną: zdrowie, reintegracja zawodowa, niepełnosprawność, usługi opiekuńcze itp. Natomiast, podobnie jak w Polsce, usługi społeczne rozwinęły się na podstawie „decentralizacji”, którą w Polsce określa się „deinstytunalizacją”. We Francji w latach 1980. wprowadzono ustawę o decentralizacji, która nadała nowe kompetencje samorządom: Regionom, Departamentom i Aglomeracjom. 

W skutek tego nastąpił rozwój organizacji pozarządowych, które powstawały, aby wspierać proces decentralizacji poprzez tworzenie nowych usług przeznaczonych dla mieszkańców, w szczególności w dziedzinie społecznej. Usługi te były realizowane albo na rzecz samorządów, albo na ich zlecenie samorządów. We Francji wiele usług społecznych jest realizowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, najczęściej stowarzyszenia. Mechanizm ten nazywany jest Akcją Społeczną.  

Francuskie ośrodki społeczne można porównać do polskiego modelu Centrum Usług Społecznych. Istnieją w całej Francji, są to placówki blisko ludzi, których zadaniem jest kreowanie więzi społecznych, animowanie dialogu demokratycznego, wspieranie mieszkańców w inicjowaniu i realizacji własnych projektów oraz tworzenie lepszych warunków życia na dziś i na przyszłość. Ośrodki proponują różnorodne działania społeczne, edukacyjne, kulturalne i rodzinne, odpowiadające na potrzeby i życzenia mieszkańców danego obszaru. Istnieje kilka modeli ośrodków społecznych: prowadzone przez stowarzyszenia, samorządy oraz ośrodki społeczne pod nadzorem Kasy Zasiłków Rodzinnych (CAF).

Dziś o wiele bardziej niż wcześniej widać, że ośrodki społeczne to przestrzeń solidarności i gościnności, to miejsce działań lokalnych otwartych na wszelkie codzienne problemy, które umożliwia zarazem zaangażowanie pojedynczych mieszkańców, jak i większej społeczności. Każdy ośrodek społeczny daje możliwość wielostronnej, partnerskiej współpracy: państwo, region, departament, gminy, lokalne stowarzyszenia, przedsiębiorstwa, mieszkańcy i właśnie to stanowi o jego sile. Często ośrodki są przestrzenią do testowania różnych rozwiązań, które mogą następnie wzbogacić różne dziedziny polityki publicznej.  

Maciej Bielawski - ekspert w obszarze włączenia społecznego oraz ekonomii społecznej. Wiceprezes Stowarzyszenia ESWIP, które od 25 lat wspiera aktywność społeczną i obywatelską. Jeden z inicjatorów utworzenia pierwszego w Polsce Forum Animatorów Społecznych. Animator wielu inicjatyw, rozwiązań, partnerstw lokalnych. Członek grup roboczych tworzących polityki publiczne i planujących wykorzystanie funduszy europejskich w obszarze włączenia społecznego. Ambasador EPALE.

Zajmujesz się animacją społeczną? A może koordynujesz działania wolontariuszy? 

Planujesz działania na rzecz osób o niskich kwalifikacjach? 

Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form? 

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE! 

Zobacz także:

Nie wyrzucaj - wykorzystaj

Ogrody społeczne – przestrzeń do integracji, budowania relacji, edukacji przyrodniczej

Tworzenie wioski tematycznej - część 1

Wioski tematyczne pomysłem dla wsi