ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Uniwersytety ludowe wyróżniają się unikalnym, holistycznym podejściem do edukacji, które koncentruje się na całościowym rozwoju uczących się. Tworzą inspirujące środowisko, w którym uczestnicy są zachęcani do stawiania sobie ambitnych wyzwań, które sprzyjają ich indywidualnemu i społecznemu rozwojowi. Dzięki temu każdy ma szansę nie tylko poszerzać swoją wiedzę, ale także nawiązywać nowe przyjaźnie, odkrywać swoje zainteresowania i uczyć się umiejętności niezbędnych w dzisiejszym świecie. Nauka przez działanie to kluczowa zasada uniwersytetów ludowych, a główne metody opierają się na dialogu i doświadczeniu, co umożliwia uczenie się w indywidualny sposób. 

Historia uniwersytetów ludowych 

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozwój uniwersytetów ludowych w Polsce stał się impulsem, który znacząco wpłynął na kształtowanie społecznej i obywatelskiej świadomości na terenach wiejskich. Stało się to za sprawą najpierw ks. Antoniego Ludwiczaka, a następnie inż. Ignacego Solarza, którzy utworzyli pierwsze UL-e w odrodzonej Polsce. Te wyjątkowe ośrodki edukacyjne powstały z potrzeby odrodzenia narodowego ducha, stawiając na wspólnotowy rozwój i budowanie silnej tożsamości wśród ludzi, którzy dotychczas często byli pozbawieni szansy na edukację. Od samego początku uniwersytety ludowe były ośrodkami, które promowały aktywność społeczną i rozwijały umiejętności potrzebne do pełnienia świadomej roli obywatela w odrodzonej Polsce. Odegrały więc nieocenioną rolę w procesie budowania nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego w naszym kraju. 

Restrukturyzacja życia społecznego na początku lat 90. oraz wstrzymanie dotacji finansowych dla stowarzyszeń, w tym dla Stowarzyszenia Polskich Uniwersytetów Ludowych, przyczyniło się w latach 1993–1994 do praktycznego rozpadu powstałych uniwersytetów ludowych. Część z nich przestała istnieć, inne zupełnie zmieniły swój status. Nadzieje na szeroki rozwój uniwersytetów ludowych w społeczeństwie nie spełniły się. Zamiast postrzegać je jako skuteczne narzędzie do budowania demokracji, zaczęto je traktować jako „relikty PRL-u” i nie doceniono ich potencjału w budowaniu demokracji.

Współczesność uniwersytetów ludowych

W roku 2020 przyjęto w Polsce nowy program wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego pod nazwą „Program Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020–2030”, którego głównym celem jest rozwój edukacji dorosłych w formie grundtvigiańskich uniwersytetów ludowych. Program ten przyczynił się do ekspansji zarówno ilościowej, jak i terytorialnej tych ośrodków edukacji w Polsce. Jednocześnie również wywarł pozytywny wpływ na społeczne postrzeganie koncepcji pracy. 

Od czasów powstania pierwszych uniwersytetów zmieniała się funkcja, jaką współcześnie pełni ten rodzaj edukacji dorosłych. Mimo zmian, edukacja na uniwersytetach ludowych wciąż zapewnia przekazywanie wartości i wzorów zachowań istotnych dla społeczności lokalnych, które łączą ludzi o różnych doświadczeniach i poglądach. Uniwersytety te pozostają ważnym elementem rozwoju lokalnego oraz budowania dojrzałej demokracji^[1].

Tomasz Maliszewski twierdzi, że w obecnej sytuacji istnieje miejsce dla uniwersytetu ludowego, zwłaszcza w kontekście potrzeby kształtowania zasad demokratycznego funkcjonowania społeczności lokalnych, jak i całego państwa^[2]. I trudno się z tym nie zgodzić. Z pewnością jednym z zadań, które uniwersytety ludowe mogłyby realizować w szerszym zakresie, jest promowanie edukacji obywatelskiej. Szkoda tylko, że instytucje te w Polsce wciąż wymagają większej uwagi i wsparcia, aby mogły efektywnie przyczyniać się do rozwoju lokalnych społeczności i promowania aktywności obywatelskiej.

Osoby odpowiedzialne za organizację edukacji dorosłych zaczynają dostrzegać potrzebę przemyślenia i reinterpretacji pojęcia „uniwersytet ludowy”. Zmieniające się realia społeczne, technologiczne i kulturowe skłaniają do refleksji nad tym, jak uniwersytety ludowe mogą dostosować swoje znaczenie, aby skuteczniej odpowiadać na potrzeby dzisiejszych społeczności, tworząc nowe ścieżki rozwoju osobistego i obywatelskiego w zmieniającym się świecie.

Między innymi te wątki zostały poruszone podczas międzynarodowej konferencji pt. „Uniwersytet ludowy jako szkoła świadomego obywatelstwa”, która odbyła się w dniach 25–26 października w Szczecinie. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Zachodniopomorski Uniwersytet Ludowy w Mierzynie, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Szczecińskiego, Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Ogólnopolską Sieć Uniwersytetów Ludowych. Konferencja stanowiła międzynarodową platformę wymiany poglądów pomiędzy naukowcami i praktykami zaangażowanymi w działalność edukacyjną uniwersytetów ludowych. Warto podkreślić, że środowisko skupione wokół tych instytucji dynamicznie działa, żywo dyskutując o przyszłości i roli uniwersytetów ludowych w kształtowaniu świadomego społeczeństwa obywatelskiego. Dzięki temu osoby uczestniczące w działaniach UL zyskują narzędzia do świadomego uczestnictwa w życiu publicznym, co jest nieocenione w budowaniu silnej, demokratycznej wspólnoty.

Choć uniwersytety ludowe wciąż koncentrują się na edukacji i rozwoju społeczności, ich dostosowanie do współczesnych realiów prowadzi do tworzenia nowej jakości w przestrzeni edukacyjnej. Przestrzeń ta jest pełna potencjału. Czy te zmiany są pozytywne? To pokaże czas. Warto więc obserwować, jak te instytucje dostosowują się do nowych wyzwań.

Uniwersytety ludowe to niezwykle ważne instytucje, dlatego gorąco zachęcam do zaprezentowania na EPALE swoich placówek. To wyjątkowa okazja, by pokazać innym efekty swojej pracy, podzielić się osiągnięciami i zainspirować nowe inicjatywy. Zachęcam liderów do przedstawienia działalności i osiągnięć swoich uniwersytetów ludowych.

dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Uczenie się dla demokracji – sekret kreowania lepszej przyszłości

Odkrywając świat – edukacja pozaformalna dorosłych w Uniwersytetach Ludowych

Budżet obywatelski jako narzędzie edukacji o samorządności

Poligon rozwoju kompetencji obywatelskich

Działam, więc jestem. Kontekstualny charakter uczenia się partycypacji społecznej

Nieformalne przestrzenie uczenia się obywatelskości

Źródła:

[1] Gierszewski, D. (2017). Edukacja obywatelska w przestrzeni lokalnej. WUJ: Kraków.

[2] Maliszewski, T. (2002). Uniwersytety ludowe wobec wyzwań współczesności – czyli rzecz o pewnej pomorskiej inicjatywie, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” Nr 3.

---

Chcesz zaprezentować działalność uniwersytetu ludowego w ramach cyklu EPALE „Uniwersytety ludowe w Polsce”? Napisz do nas: epale@frse.org.pl 

---

UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE: Uniwersytet Ludowy w Grzybowie

UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE: Nadgoplański Uniwersytet Ludowy

UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE: Stowarzyszenie Uniwersytet Ludowy Rzemiosła Artystycznego

UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE: Uniwersytet Ludowy Twórczych Inicjatyw

UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE: Uniwersytet Ludowy Naturoterapii w Krainie Vesny