ok. 3 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Edukacja obywatelska często jest kojarzona z polityką. Czy to dobrze? Moim zdaniem nie do końca. Nie chodzi tutaj jedynie o przekazywanie wiedzy o procedurach demokratycznych, lecz przede wszystkim o praktyczne uczestnictwo i aktywne działanie w życiu publicznym. Zdecydowanie nastąpiła tu zmiana i skupienie się na kompetencjach. Tego rodzaju edukacja promuje wartości demokratyczne i zachęca do zaangażowania się w lokalne sprawy społeczne, co ma realny wpływ na nasze codzienne życie. Demokracja działa dobrze wówczas, gdy uczestniczą w niej ludzie. Dobrze realizowana edukacja obywatelska jest więc filarem demokracji. 

^{Fot. Gerd Altmann z Pixabay}

W kontekście andragogiki korzystniejsze jest mówienie o uczeniu się obywatelskości. Podkreśla to proces ciągłego zdobywania wiedzy i umiejętności przez dorosłych w różnych kontekstach życia osobistego, zawodowego i społecznego, podczas gdy „edukacja dorosłych” może być bardziej skojarzona z formalnymi, instytucjonalnymi działaniami edukacyjnymi.

Dorośli uczą się poza instytucjami edukacyjnymi, obejmuje to niezliczone doświadczenia, w których efekt uczenia się nie jest zaplanowany z góry. Uczenie się obywatelskości w ramach edukacji nieformalnej często odbywa się poprzez media, w organizacjach pozarządowych, podczas wolontariatu lub w ramach różnorodnych lokalnych inicjatyw społecznych (więcej na ten temat można znaleźć w innych moich tekstach na blogu EPALE). Takie miejsca stwarzają wręcz idealną przestrzeń do rozwijania świadomości obywatelskiej. 

Świadomość

Uczenie się stwarza szansę poznania zasad demokracji, praw i obowiązków jako obywatel/obywatelka, poczucia sprawstwa. Świadomość obywatelska i poczucie sprawstwa wydają się być silnie powiązane. Może to naturalnie prowadzić od poczucia odpowiedzialności za wspólnotę i zaangażowania w jej sprawy. Stwarza więc możliwość zwiększonego uczestnictwa w życiu społecznym. Można by pokusić się o stwierdzenie, że świadomość obywatelska jest fundamentem dla poczucia sprawstwa, ponieważ ludzie świadomi swoich praw i obowiązków są bardziej skłonni do podejmowania aktywnych działań na rzecz zmian społecznych i poprawy warunków codziennego życia. W czasach, gdy w społeczeństwie brakuje wspólnotowości, rozwinięta świadomość obywatelska jest niezwykle potrzebna. Może budować, tak potrzebne dziś, silniejsze więzi społeczne.

Nieformalne uczenie się obywatelskości obejmuje również rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia.

Wspieranie umiejętności krytycznego myślenia i analizowania informacji, rozpoznawanie manipulacji to podstawy dobrego funkcjonowania we współczesnym świecie. Często pozwala wygrać to z dezinformacją, której rozpowszechnianie stało się łatwiejsze niż kiedykolwiek. Krytycznego myślenia nie sposób przecenić. Umiejętność ta jest kluczowa zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym, umożliwiając efektywne rozwiązywanie problemów, podejmowanie racjonalnych decyzji – opartych na faktach i logicznym rozumowaniu – oraz rozwijanie innowacyjności. Umiejętność krytycznego myślenia wspiera także rozwój osobisty, umożliwiając pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym. Rozwinięcie tych umiejętności może przyczynić się do poczucia pewności w formułowaniu opinii i podejmowaniu decyzji.

Rozwijanie kompetencji społecznych

Uczenie się obywatelskości wiąże się z rozwojem m.in. umiejętności współpracy, empatii oraz zdolności do skutecznego komunikowania się. Ma bezpośrednie przełożenie na codzienne życie. Sprzyja budowaniu zrównoważonych społeczności, gdzie ludzie potrafią efektywnie współpracować, okazywać sobie zrozumienie i wyrażać własne potrzeby oraz opinie w sposób konstruktywny. A to już fundament dla dobrostanu psychicznego i społecznego.

Badania naukowe potwierdzają, że rozwój kompetencji społecznych jest kluczowy dla dobrostanu społecznego z wielu perspektyw. Są one istotnym czynnikiem zaangażowania obywatelskiego w różnych grupach wiekowych i kontekstach społecznych.

Obywatelskość przygotowuje do wyzwań przyszłości 

Jakie wyzwania przed nami? Zmiany klimatyczne, degradacja ekosystemów, migracje, nierówności społeczne, szybki rozwój technologii, problemy społeczne. Rozwiązanie tych wyzwań wymaga współpracy i zaangażowania obywateli. 

Czego nam potrzeba? Zrównoważonej i inkluzywnej przyszłości, gdzie każdy człowiek ma szansę na rozwój i aktywny udział w kształtowaniu wspólnego losu.

Kończysz czytać i nagle dochodzisz do wniosku, że to mrzonka… Nie, to nie jest mrzonka. Uczenie obywatelskości rzeczywiście przygotowuje ludzi do przyszłości, rozwijając ich  świadomość, umiejętności współpracy, empatii oraz zdolności do skutecznego komunikowania się. Te umiejętności są nie tylko kluczowe dla budowania relacji społecznych, ale także niezbędne w dynamicznie zmieniającym się świecie. 

Sprawdź, zachęcam do poszukiwania nieformalnych form edukacji obywatelskiej w Twoim otoczeniu. Doświadczenie zdobyte w ramach takich inicjatyw może być satysfakcjonujące i inspirujące. A potem podziel się swoim doświadczeniem. Niech Twoja aktywność zainspiruje innych do podjęcia działania. 

dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.