ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Istota krytycznego myślenia

Krytyczne myślenie jest ważną umiejętnością życiową, dzięki której możliwa jest poprawa rozumienia świata we wszystkich obszarach. Czy jest ono ważniejsze niż posiadanie dużej ilości wiedzy? Bezsprzecznie wiedza i krytyczne myślenie współdziałają. Krytyczne, czyli jakie?

Krytyczny sposób myślenia obejmuje różne umiejętności, takie jak formułowanie myśli, testowanie hipotez, analizowanie argumentów, wyciąganie wniosków, rozpoznawanie założeń, ocenę informacji, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów (Petress 2004^[1]; Paul & Elder, 2008^[2]). I ma kluczowe znaczenie dla rozwoju zdolności i postaw, które są niezbędne, aby móc zachowywać się jak operatywni członkowie społeczeństwa. Tacy, którzy mogą i chcą wyrażać swoje opinie i obawy, ukierunkowują energię na aktywność celową oraz rozwijają współpracę na poziomie lokalnym.

^{Fot. Pixabay}

W refleksjach Thomasa Kuhna (2009)^[3], uznawanego za klasyka w zakresie filozofii nauki, za zasadniczy komponent krytycznego myślenia można uznać 1) umiejętność zaakceptowania możliwości, że przekonania mogą być fałszywe oraz 2) umiejętność poszukiwania sprzecznych z nim dowodów, czyli próby falsyfikacji. Kluczowa jest więc weryfikacja tego, co można uznać za prawdziwe, w co wierzyć w oparciu o już istniejącą wiedzę. Analiza informacji jest jednym z newralgicznych elementów krytycznego myślenia, pozwala bowiem na rozkładanie wiadomości na czynniki pierwsze, a co za tym idzie – identyfikację przyczynowo skutkową, dzięki której łatwiej zrozumieć treść i kontekst informacji.

Warto zaznaczyć, iż myślenie krytyczne jest procesem/kompetencją wyższego rzędu, nie jest automatyczne, lecz wymaga wysiłku, refleksji i samokontroli. Do jego zaistnienia konieczny jest świadomy i ukierunkowany na cel proces, który obejmuje interpretację i ocenę informacji lub doświadczeń (Valenzuela i in., 2011^[4]). Taka sekwencja uwzględnia wszystkie aspekty sytuacji i pozwala na koncentrację na zdolnościach do zrozumienia problemu i generowaniu przemyślanych jego rozwiązań. Oznacza to, że nie zgadzamy się z bezmyślnymi przekonaniami, dla których nie mamy dostatecznego uzasadnienia.

Poznawczy wymiar krytycznego myślenia kładzie nacisk na rozumowanie i logiczne myślenie, czyli umiejętności powiązane z predyspozycjami intelektualnymi. Koncentruje się na naszych zdolnościach do zrozumienia danego zagadnienia i znalezienia rozsądnych rozwiązań zidentyfikowanego problemu. Można więc uznać je za narzędzie ułatwiające podejmowanie decyzji i/lub rozwiązywania problemów.

Rozwój dyspozycji do krytycznego myślenia

Ten rodzaj myślenia wymaga treningu oraz praktyki i często odnoszony jest do dyspozycji. Badania nad dyspozycjami krytycznego myślenia prowadziło wielu badaczy w ramach różnych dyscyplin naukowych. Można założyć, że dyspozycje to tendencje do robienia czegoś pod pewnymi warunkami.

Dyspozycje krytycznego myślenia zdefiniowano jako zbiór postaw lub nawyków umysłowych, opisujących sposób, dzięki któremu można wnioskować, argumentować i podejmować decyzje (Facione i in., 1995)[5]. Opisując osobę, która jest skłonna do krytycznego myślenia warto zwrócić uwagę na takie cechy (Facione i in., 1994[6]) jak:

• umiejętności analityczne, tj. bycia wrażliwym na potencjalnie skomplikowane sytuacje, przewidywanie możliwych rezultatów oraz konsekwencji,
• systematyczność podchodzenia do konkretnych zagadnień w sposób uporządkowany, zorganizowany i sumienny,
• dociekliwość, docenienie dobrych informacji w celu zdobycia wiedzy, jak coś działa, docenianie uczenia się nawet w sytuacji, gdy korzyści nie są bezpośrednio widoczne,
• otwartość umysłu powiązana z tolerancją wobec odmiennych poglądów, świadomość posiadania uprzedzeń, szacunek dla odmiennych stanowisk,
• pewność siebie, zaufanie do siebie, dokonywanie właściwej oceny,
• poszukiwanie prawdy to dyspozycja, która zachęca do poszukiwania prawdy, odwaga w dążeniu do dociekania,
• dojrzałość rozumiana jako skłonność do dociekania, dopuszczanie więcej niż jednej wiarygodnej opcji i formułowanie sądów opartych na dowodach, które mogą się wykluczać.

W rozwijaniu dyspozycji krytycznego myślenia nie można wskazać jednego najważniejszego czynnika. Dzieje się tak dlatego, iż proces ten opiera się na współdziałaniu wielu elementów. W rozwijaniu dyspozycji z pewnością pomaga edukacja i praktyka.

Bariery w uczeniu się krytycznego myślenia

Istnieje kilka potencjalnych blokad, które utrudniają uczenie się krytycznego myślenia. Z całą pewnością należy do nich brak motywacji, czyli niedostrzeganie wartości z posiadania tego rodzaju umiejętności. Istotne jest także utrwalenie pewnych przekonań, utrudnia to otwieranie się na nowe perspektywy, jak również kwestionowanie własnych punktów widzenia. Zadawanie nieadekwatnych pytań, które w związku z tym nie prowadzą do głębszej analizy, może stanowić kolejne ograniczenie. I oczywiście także brak czasu może być przeszkodą, z racji tego, iż rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia jest czasochłonne.

Warto być świadomym tych prawdopodobnych barier i starać się je przezwyciężać, podejmując kroki mające na celu rozwój krytycznego myślenia, poprzez tworzenie efektywnej strategii uczenia się.

Krytyczne myślenie jako motor całożyciowego uczenia się

Edukacja może pomagać w zmierzaniu do indywidualnego oświecania. Dlatego warto wspierać i wzmacniać rozwój krytycznego myślenia od najmłodszych lat i przez całe życie. Pozwala ono bowiem na efektywne wykorzystanie wiedzy, którą dysponujemy. Nawet gdy posiada się dużą ilość informacji, bez zdolności krytycznego myślenia może być trudno zrozumieć, jak te informacje łączą się ze sobą oraz jakie mają implikacje. W rzeczywistości wiedza bez umiejętności krytycznego myślenia może być niewłaściwie wykorzystywana.

Ponadto krytyczne myślenie, wspierane odpowiednią wiedzą, znacząco przyczynia się do analizy i rozwiązywania problemów. Biorąc zaś pod uwagę, że wiedza szybko się starzeje, to krytyczny sposób myślenia pozwala na przyswojenie nowej wiedzy w bieżących kontekstach i tym samym umożliwia lepszą adaptację do zmian. Stąd też promowanie kultury uczenia się przez całe życie może zaradzić skutkom szybkiego starzenia się wiedzy.

W dzisiejszym świecie, w którym na każdym kroku jesteśmy bombardowani informacjami, umiejętność krytycznego myślenia pozwala na rozróżnienie wiarygodnych źródeł od fake newsów. To ważne, gdyż wspomaga w rozpoznawaniu manipulacji czy dezinformacji. Co równie ważne, krytyczne myślenie umożliwia myślenie, bez opierania się na autorytetach i bezkrytycznym przyjmowaniu opinii innych, dzięki czemu sprzyja samodzielności oraz podejmowaniu świadomych wyborów. Co więcej ten rodzaj myślenia animuje do rozwoju skutecznej komunikacji, takiej, która pozwala na logiczne argumentowanie i przekonywanie innych. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, iż krytyczne myślenie przyczynia się do ograniczania uprzedzeń, poprzez to, jak rozpoznajemy własne błędy, co prowadzi nas do bardziej obiektywnego myślenia. Last but not least, krytyczne myślenie należy do umiejętności, które można stale rozwijać, idealnie wpisuje się w ideę całożyciowego uczenia się. Dlatego też jest ono uważane za umiejętność kluczową we współczesnym świecie, który obfituje w informacje, ale wymaga także umiejętności ich rozumienia, oceny i skutecznego wykorzystania.