European Commission logo
Zaloguj Utwórz konto
Można wpisać wiele słów, odzielając je przecinkami.

EPALE - Elektroniczna platforma na rzecz uczenia się dorosłych w Europie

Blog

Siła krytycznego myślenia. Umiejętności ważniejsze niż wiedza?

W świecie, który charakteryzuje się szybkimi zmianami i złożonością, umiejętność krytycznego myślenia staje się coraz ważniejsza.

Profile picture for user Dorota Gierszewski.
Dorota Gierszewski
Community Hero (Gold Member).
EPALE Ambassador.

ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!


Istota krytycznego myślenia

Krytyczne myślenie jest ważną umiejętnością życiową, dzięki której możliwa jest poprawa rozumienia świata we wszystkich obszarach. Czy jest ono ważniejsze niż posiadanie dużej ilości wiedzy? Bezsprzecznie wiedza i krytyczne myślenie współdziałają. Krytyczne, czyli jakie?

Krytyczny sposób myślenia obejmuje różne umiejętności, takie jak formułowanie myśli, testowanie hipotez, analizowanie argumentów, wyciąganie wniosków, rozpoznawanie założeń, ocenę informacji, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów (Petress 2004[1]; Paul & Elder, 2008[2]). I ma kluczowe znaczenie dla rozwoju zdolności i postaw, które są niezbędne, aby móc zachowywać się jak operatywni członkowie społeczeństwa. Tacy, którzy mogą i chcą wyrażać swoje opinie i obawy, ukierunkowują energię na aktywność celową oraz rozwijają współpracę na poziomie lokalnym.

Człowiek za stosem książek leżących na stole

Fot. Pixabay

W refleksjach Thomasa Kuhna (2009)[3], uznawanego za klasyka w zakresie filozofii nauki, za zasadniczy komponent krytycznego myślenia można uznać 1) umiejętność zaakceptowania możliwości, że przekonania mogą być fałszywe oraz 2) umiejętność poszukiwania sprzecznych z nim dowodów, czyli próby falsyfikacji. Kluczowa jest więc weryfikacja tego, co można uznać za prawdziwe, w co wierzyć w oparciu o już istniejącą wiedzę. Analiza informacji jest jednym z newralgicznych elementów krytycznego myślenia, pozwala bowiem na rozkładanie wiadomości na czynniki pierwsze, a co za tym idzie identyfikację przyczynowo skutkową, dzięki której łatwiej zrozumieć treść i kontekst informacji.

Warto zaznaczyć, iż myślenie krytyczne jest procesem/kompetencją wyższego rzędu, nie jest automatyczne, lecz wymaga wysiłku, refleksji i samokontroli. Do jego zaistnienia konieczny jest świadomy i ukierunkowany na cel proces, który obejmuje interpretację i ocenę informacji lub doświadczeń (Valenzuela i in., 2011[4]). Taka sekwencja uwzględnia wszystkie aspekty sytuacji i pozwala na koncentrację na zdolnościach do zrozumienia problemu i generowaniu przemyślanych jego rozwiązań. Oznacza to, że nie zgadzamy się z bezmyślnymi przekonaniami, dla których nie mamy dostatecznego uzasadnienia.

Poznawczy wymiar krytycznego myślenia kładzie nacisk na rozumowanie i logiczne myślenie, czyli umiejętności powiązane z predyspozycjami intelektualnymi. Koncentruje się na naszych zdolnościach do zrozumienia danego zagadnienia i znalezienia rozsądnych rozwiązań zidentyfikowanego problemu. Można więc uznać je za narzędzie ułatwiające podejmowanie decyzji i/lub rozwiązywania problemów.

Rozwój dyspozycji do krytycznego myślenia

Ten rodzaj myślenia wymaga treningu oraz praktyki i często odnoszony jest do dyspozycji. Badania nad dyspozycjami krytycznego myślenia prowadziło wielu badaczy w ramach różnych dyscyplin naukowych. Można założyć, że dyspozycje to tendencje do robienia czegoś pod pewnymi warunkami.

Dyspozycje krytycznego myślenia zdefiniowano jako zbiór postaw lub nawyków umysłowych, opisujących sposób, dzięki któremu można wnioskować, argumentować i podejmować decyzje (Facione i in., 1995)[5]. Opisując osobę, która jest skłonna do krytycznego myślenia warto zwrócić uwagę na takie cechy (Facione i in., 1994[6]) jak:

  • umiejętności analityczne, tj. bycia wrażliwym na potencjalnie skomplikowane sytuacje, przewidywanie możliwych rezultatów oraz konsekwencji,
  • systematyczność podchodzenia do konkretnych zagadnień w sposób uporządkowany, zorganizowany i sumienny,
  • dociekliwość, docenienie dobrych informacji w celu zdobycia wiedzy, jak coś działa, docenianie uczenia się nawet w sytuacji, gdy korzyści nie są bezpośrednio widoczne,
  • otwartość umysłu powiązana z tolerancją wobec odmiennych poglądów, świadomość posiadania uprzedzeń, szacunek dla odmiennych stanowisk,
  • pewność siebie, zaufanie do siebie, dokonywanie właściwej oceny,
  • poszukiwanie prawdy to dyspozycja, która zachęca do poszukiwania prawdy, odwaga w dążeniu do dociekania,
  • dojrzałość rozumiana jako skłonność do dociekania, dopuszczanie więcej niż jednej wiarygodnej opcji i formułowanie sądów opartych na dowodach, które mogą się wykluczać.

W rozwijaniu dyspozycji krytycznego myślenia nie można wskazać jednego najważniejszego czynnika. Dzieje się tak dlatego, iż proces ten opiera się na współdziałaniu wielu elementów. W rozwijaniu dyspozycji z pewnością pomaga edukacja i praktyka.

Bariery w uczeniu się krytycznego myślenia

Istnieje kilka potencjalnych blokad, które utrudniają uczenie się krytycznego myślenia. Z całą pewnością należy do nich brak motywacji, czyli niedostrzeganie wartości z posiadania tego rodzaju umiejętności. Istotne jest także utrwalenie pewnych przekonań, utrudnia to otwieranie się na nowe perspektywy, jak również kwestionowanie własnych punktów widzenia. Zadawanie nieadekwatnych pytań, które w związku z tym nie prowadzą do głębszej analizy, może stanowić kolejne ograniczenie. I oczywiście także brak czasu może być przeszkodą, z racji tego, iż rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia jest czasochłonne.

Warto być świadomym tych prawdopodobnych barier i starać się je przezwyciężać, podejmując kroki mające na celu rozwój krytycznego myślenia, poprzez tworzenie efektywnej strategii uczenia się.

Krytyczne myślenie jako motor całożyciowego uczenia się

Edukacja może pomagać w zmierzaniu do indywidualnego oświecania. Dlatego warto wspierać i wzmacniać rozwój krytycznego myślenia od najmłodszych lat i przez całe życie. Pozwala ono bowiem na efektywne wykorzystanie wiedzy, którą dysponujemy. Nawet gdy posiada się dużą ilość informacji, bez zdolności krytycznego myślenia może być trudno zrozumieć, jak te informacje łączą się ze sobą oraz jakie mają implikacje. W rzeczywistości wiedza bez umiejętności krytycznego myślenia może być niewłaściwie wykorzystywana.

Ponadto krytyczne myślenie, wspierane odpowiednią wiedzą, znacząco przyczynia się do analizy i rozwiązywania problemów. Biorąc zaś pod uwagę, że wiedza szybko się starzeje, to krytyczny sposób myślenia pozwala na przyswojenie nowej wiedzy w bieżących kontekstach i tym samym umożliwia lepszą adaptację do zmian. Stąd też promowanie kultury uczenia się przez całe życie może zaradzić skutkom szybkiego starzenia się wiedzy.

W dzisiejszym świecie, w którym na każdym kroku jesteśmy bombardowani informacjami, umiejętność krytycznego myślenia pozwala na rozróżnienie wiarygodnych źródeł od fake newsów. To ważne, gdyż wspomaga w rozpoznawaniu manipulacji czy dezinformacji. Co równie ważne, krytyczne myślenie umożliwia myślenie, bez opierania się na autorytetach i bezkrytycznym przyjmowaniu opinii innych, dzięki czemu sprzyja samodzielności oraz podejmowaniu świadomych wyborów. Co więcej ten rodzaj myślenia animuje do rozwoju skutecznej komunikacji, takiej, która pozwala na logiczne argumentowanie i przekonywanie innych. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, iż krytyczne myślenie przyczynia się do ograniczania uprzedzeń, poprzez to, jak rozpoznajemy własne błędy, co prowadzi nas do bardziej obiektywnego myślenia. Last but not least, krytyczne myślenie należy do umiejętności, które można stale rozwijać, idealnie wpisuje się w ideę całożyciowego uczenia się. Dlatego też jest ono uważane za umiejętność kluczową we współczesnym świecie, który obfituje w informacje, ale wymaga także umiejętności ich rozumienia, oceny i skutecznego wykorzystania.


dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.


Zobacz także:

Poligon rozwoju kompetencji obywatelskich

Działam, więc jestem. Kontekstualny charakter uczenia się partycypacji społecznej

Nieformalne przestrzenie uczenia się obywatelskości

Budżet obywatelski jako narzędzie edukacji o samorządności

Seniorzy współczesnej Europy. Problemy i wyzwania

Krytycznego myślenia nigdy za wiele…


Źródła:

[1] Petress, K. (2004). Critical Thinking: An extended definition, Education, Vol.124, Nr 3.

[2] Paul R., Elder L. (2008). The Miniature Guide to Critical Thinking: Concepts & Tools. Foundation for Critical Thinking. Edited by L. Elder.

[3] Kuhn T. S. (2009). Struktura rewolucji naukowych. Tłum. H. Ostromęcka. Warszawa: Aletheia.

[4] Valenzuela, J., Ma Nieto, A., Saiz, C. (2011). Critical Thinking Motivational Scale: a contri- bution to the study of relationship between critical thinking and motivation, Electronic Journal of Research in Educational Psychology, Nr 24, s. 826.

[5] Facione, P., Sánchez, (Gittens) C., Facione, N., & Gainen, J., (1995). California critical thinking disposition inventory. Journal of General Education. Volume 44, Nr 1, ss. 1-25.

[6] Facione, P., Facione, N., & Sanchez, C. (1994). Critical thinking disposition as a measure of competent clinical judgment: The development of the California Critical Thinking Disposition Inventory. Journal of Nursing Education, 33(8), 345–350.

 

Login (3)

Komentarz

Profile picture for user ritchie81.
Maciej Bielawski
Community Hero (Gold Member).
EPALE Ambassador.
ndz., 01/21/2024 - 20:07

Dla mnie najważniejszą kompetencją jest uczenia się. To znaczy umieć nabywać wiedzę i umiejętności, a następnie je przetwarzać. To poszukiwać i umieć korzystać ze wskazówek. Umiejętność uczenia się pozwala uczniom nabyć umiejętność korzystania z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach. Wymaga to efektywnego zarządzania własnymi wzorcami uczenia się, kształtowania kariery i pracy, a szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się.

Login (0)
Profile picture for user slais.
Sławomir Łais
Community Hero (Gold Member).
EPALE Ambassador.
wt., 10/31/2023 - 20:02

Krytyczne myślenie to jedna z kompetencji poznawczych, czyli coś co wydaje się wydaje się kluczowe dla pojmowania dzisiejszego natłoku informacji. Kilka lat temu Udemy na konferencji pokazywało popularność różnych tematów szkoleń i okazało się, że właśnie tego typu tematy, na przykład growth mindset, znajdują rzesze zainteresowanych. Bardzo ciekawy post. 

Login (1)
Profile picture for user Krzysztof Jarymowicz.
Krzysztof Jarymowicz
pt., 10/27/2023 - 12:07

W punkt. Tekst bardzo skondensowany, ale zgadzam się w całości. Podkreśliłbym, że krytyczne myślenie to kluczowa umiejętność homo sapiens, bez której biegalibyśmy dalej po sawannie. Bardzo ważny wniosek, który wynika z tekstu, jest taki, że na krytyczne myślenie składa się cały wachlarz kompetencji, każdą można rozwinąć w różnym stopniu, a każdy kolejny krok wymaga pracy, przy czy wysiłek temu poświęcony, wysiłek rozumiany nawet czysto fizjologicznie, bywa większy niż przy intensywnych ćwiczeniach fizycznych.

Login (1)
Profile picture for user Urszula Rudzka-Stankiewicz.
Urszula Rudzka-Stankiewicz
Community Hero (Gold Member).
EPALE Ambassador.
czw., 10/05/2023 - 12:43

Super, że na nowo odkrywamy jak krytyczne myślenie jest ważne. Szczególnie, że na prawdę trudno je rozwijać i wzmacniać w okresie szkolnym, a zyskuje niezwykłe znaczenie w codziennym dorosłym życiu. Ze swojej strony bardzo polecam metodę pracy pytaniami sokratejskimi. Uwielbiam. Pisałam o niej jakiś czas temu tu na portalu. No i klasyka gatunku "Pułapki myślenia" Kahnemana, które pozwalają nam lepiej zrozumieć jak te procesy myślowe przebiegają i od czego zależą. :)

Login (1)

Ulu, podpinam się pod Twój komentarz - pytania sokratejskie to jedno z lepszych narzędzi myślenia krytycznego, które zapobiega barierze, o której pisze Dorota: Zadawanie nieadekwatnych pytań, które w związku z tym nie prowadzą do głębszej analizy.

Pozwolę sobie wkleić link do Twojego artykułu: Zadawaj lepsze pytania: metoda sokratejska i bonus

https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/zadawaj-lepsze-pytania-metoda-sokrat…

Myślenie krytyczne niełatwo jest rozwijać samodzielnie. Świetnie sprawdza się tu tutoring - tutorzy są wyposażeni w narzędzia, umiejętność zadawania pytań, poszerzają perspektywę. 
Jeśli nie mamy tutora, można spróbować wykorzystać, któryś z modeli językowych AI, np. czat gpt. Możemy wkleić swój tekst, np. esej i poprosić o pytania kwestionujące przyjęte założenia czy zlecić czatowi wejście w rolę osoby o odmiennych poglądach i podjęcie dyskusji z postawioną tezą. 

Login (2)

dziękuję, że dzielicie się swoją wiedzą i praktyką w tym zakresie. Krytyczne myślenie jest działaniem społecznym. W rozmowach z innymi pojawiają się nowe pytania, rozwiązania problemów i spostrzeżenia. Zadawanie właściwych pytań jest punktem wyjścia rozwoju nauki. Z jednej strony ważne są pytania rozumiejące, które otwierają wiedzę i precyzują ją, a z drugiej strony pytania krytyczne, które pozwalają badać argumenty, wskazują luki, skupiają się na mocnych i słabych stronach rozwiązania. 

Login (3)

Users have already commented on this article

Chcesz zamieścić komentarz? Zaloguj się lub Zarejestruj się.