ok. 8 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Przestrzeń wpływa na skuteczność i inkluzywność edukacji. Kluczowe staje się zapewnienie dostępności przestrzeni edukacyjnych wszystkim użytkownikom, niezależnie od ich możliwości czy ograniczeń. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi, jakie są cechy przestrzeni dostępnej oraz wskazanie, jak zweryfikować poprawność rozwiązań, aby poprawić jakość przestrzeni.

Ocena przestrzeni obejmuje jej analizę pod kątem dostępności architektonicznej, uwzględniając użytkowników ze szczególnymi potrzebami, w tym osoby z niepełnosprawnościami fizycznymi, osoby Głuche i niedosłyszące, niewidome i niedowidzące, a także osoby w spektrum autyzmu, z ADHD czy innymi szczególnymi potrzebami. Artykuł odnosi się do przestrzeni wewnątrz budynku, którą należy przejść w drodze do sali dydaktycznej. W osobnym artykule poruszone zostały kwestie dojścia do budynku.

^{Fot. Shutterstock}

Strefa wejścia

• Recepcja i portiernia

Ważne jest, aby lada recepcyjna lub portiernia była dostępna dla wszystkich użytkowników, w tym osób poruszających się na wózkach. Powinna posiadać obniżoną część na wysokości 70–90 cm, z przestrzenią pod blatem o minimalnej szerokości 90 cm i wysokości 60–70 cm, umożliwiającą swobodne podjechanie. Dla osób niedosłyszących należy zainstalować system wspomagania słuchu, taki jak np. pętle indukcyjne.

• Tablica informacyjna

W strefie wejście należy umieścić tablicę informującą o rozkładzie pomieszczeń w formie minimum wizualnej oraz głosowej lub dotykowej. Powinna być czytelna, kontrastowa i dostępna w różnych formatach – alfabet Braille'a, powiększona czcionka czy informacja dźwiękowa. Należy zadbać o brak elementów odbijających światło, prostą bezszeryfową czcionkę oraz umieszczenie tablicy na wysokości pola widzenia (1,4–1,6 m). Dobrą praktyką jest zastosowanie tyflomap lub kodów QR ułatwiających nawigację.

• Oświetlenie i akustyka

Neutralne światło oraz dobrze zaprojektowana akustyka, redukująca hałas, to kluczowe elementy. Oświetlenie powinno być równomierne, z minimalnym poziomem 150 lx. Źródła światła należy montować powyżej 200 cm, aby unikać olśnienia.

Informacje kierunkowe: Jak dotrzeć do sal?

• Oznakowanie dróg

Oznakowanie powinno być czytelne i dostępne dla wszystkich użytkowników, z uwzględnieniem różnorodnych potrzeb:

- strzałki i oznaczenia: czytelne piktogramy i kontrastowe kolory, wspomagane oznaczeniami na podłodze lub dźwiękowym systemem informacyjnym;

- dla osób niewidomych i niedowidzących: linie naprowadzające oraz tabliczki w alfabecie Braille’a i z wypukłymi literami;

- dla osób Głuchych i niedosłyszących: interaktywne mapy z funkcją tekstową lub wideo;

- dla osób w spektrum: proste, spójne oznaczenia wizualne, unikające nadmiaru bodźców.

• System tyflograficzny

Dobrą praktyką jest instalacja tyflomap przedstawiających układ pomieszczeń w budynku. Powinny być umieszczone pod kątem 20–30° na wysokości min. 90 cm, aby były dostępne dla osób z niepełnosprawnością wzroku.

• Oznaczenia kondygnacji

W obiekcie wielokondygnacyjnym kondygnacje powinny być oznaczone numerem umieszczonym w widocznym miejscu. Informację z podanym numerem kondygnacji należy umieszczać przy windach oraz przy wejściach na klatki schodowe.

Przestrzenie komunikacyjne wewnątrz budynku

Przestrzenie komunikacyjne wewnątrz budynku powinny być zorganizowane w taki sposób, aby użytkownicy nie mieli trudności z odnajdywaniem właściwej drogi (np. osoba wchodząca do holu wejściowego powinna być w stanie bez problemu zlokalizować recepcję, windy, toalety).

• Korytarze i przejścia

- Szerokość korytarzy: minimalna szerokość umożliwiająca swobodne mijanie się dwóch wózków. Na odcinkach powyżej 25 m należy uwzględnić miejsca do odpoczynku, np. ławki.

- Oznaczenia: kontrastowe kolory dla ścian i podłóg. W miejscach kluczowych – tłoczone tabliczki, ścieżki naprowadzające i ostrzegawcze.

- Dla osób w spektrum autyzmu: wyznaczenie stref ciszy pozwalających na chwilę odpoczynku od nadmiaru bodźców.

• Drzwi wewnętrzne

Drzwi muszą mieć szerokość min. 90 cm w świetle przejścia, a ich stolarka powinna kontrastować z kolorem ścian. Dla osób niewidomych należy stosować oznaczenia w Braille’u.

Sale edukacyjne

• Drzwi wejściowe do sal: powinny być możliwe do otwarcie bez użycia znacznej siły. Szerokość drzwi powinna wynosić co najmniej 90 cm w świetle przejścia (w najwęższym miejscu po otwarciu drzwi). Progi, jeśli występują, powinny być na wysokości maksimum 2 cm (najlepiej zniwelowane do 0 cm), przy czym krawędzie są ścięte lub zaoblone. Zmiana poziomu wzdłuż progu powinna być kontrastowo oznaczona na całej długości. Drzwi powinny posiadać klamkę zapewniającą pewny chwyt, o zaoblonym kształcie (najlepiej w formie litery „C”) i zamontowaną na wysokości 90-110 cm od posadzki.
• Klamka powinna być łatwa do zlokalizowania na tle skrzydła drzwiowego – być kontrastowa kolorystycznie w stosunku do drzwi.
• Dodatkowo, jeżeli drzwi są przeszklone, powinny mieć oznakowanie pasami w kontrastowych kolorach, aby były widoczne dla osób niedowidzących. Pasy kontrastujące o szerokości 10 cm powinny być umieszczone na wysokości 90-100 cm oraz od 130-140 cm. Dodatkowo zastosowano pas dolny (cokół) do wysokoścí minimum 40 cm.
• Oznakowanie: kontrastowe tabliczki przy każdych drzwiach informacyjne z drukiem wypukłym i w alfabecie Braille’a, zgodnie z zasadą spójności w całym budynku.
• Stonowana kolorystyka: minimalizm wizualny, redukujący nadmiar bodźców dla osób w spektrum autyzmu.

Przestrzeń wewnątrz sal edukacyjnych

W miejscach kluczowych (takich jak drzwi wejściowe do sali i na zaplecze, przestrzeń przy tablicy, miejsca przechowywania zasobów, a także stanowiska pracy osoby z niepełnosprawnością i nauczyciela) powinna być zapewniona przestrzeń manewrowa o wymiarach 150 x 150 cm. Aranżacja sal umożliwia wprowadzanie zmian i dostosowywanie przestrzeni do potrzeb użytkowników. Elastyczność aranżacji sal osiągana jest dzięki lekkim meblom z regulacją wysokości, co pozwala dostosować przestrzeń do różnorodnych potrzeb. 

Rozplanowanie przestrzeni

• dla osób na wózkach: stoły o regulowanej wysokości i swobodne przestrzenie manewrowe;
• dla osób niedosłyszących: systemy wspomagania słuchu i odpowiednie oświetlenie umożliwiające czytanie z ruchu warg;
• dla osób niewidomych: dostęp do materiałów edukacyjnych w formatach dotykowych lub cyfrowych;
• dla osób w spektrum autyzmu: strefy o ograniczonej liczbie bodźców wizualnych i akustycznych;
• oświetlenie i akustyka: oświetlenie dzienne i sztuczne oraz dobrze zaprojektowana akustyka sprzyjająca redukcji pogłosu i wyciszeniu stanowią składowe dobrze przygotowanej sali. Oświetlenie powinno być równomierne, z minimalnym poziomem natężenia światła wynoszącym 300 lx, aby zapewnić komfort pracy i nauki. Źródła światła należy instalować na wysokości co najmniej 200 cm, co pozwala uniknąć olśnienia i zapewnić równomierne rozproszenie światła w całej przestrzeni.

Komunikacja pionowa: Winda i schody

Winda

Dla zapewnienia dostępności na wszystkie kondygnacje wszystkich grupom użytkowników w budynku powinna znajdować się winda. Minimalne wymiary kabiny dostępnej to 110×140 cm, z wizualnym i udźwiękowionym panelem sterowania oraz oznaczeniami w Braille’u. Przed wejściem do windy należy zapewnić przestrzeń manewrową min. 150×150 cm.

Schody

- Bezpieczeństwo: oznaczenia kontrastowe na krawędziach stopni (szerokość pasa 5 cm) oraz powierzchnie antypoślizgowe.

- Poręcze: powinny znajdować się po obu stronach schodów na dwóch wysokościach (90 cm i 110 cm), oddalone o min. 5 cm od ściany.

Dostępne toalety

W budynku powinny znajdować się toalety dostępne dla osób z różnymi potrzebami. Muszą być odpowiednio oznaczone i znajdować się w bliskiej odległości od głównych stref użytkowych. Wymiary toalety powinny zapewniać możliwość swobodnego manewrowania wózkiem, z minimalną przestrzenią manewrową 150x150 cm. Pomieszczenie powinno być wyposażone w poręcze przy misce ustępowej i umywalce. Umywalka powinna posiadać przestrzeń pod blatem umożliwiającą podjechanie wózkiem, a bateria powinna być łatwa w obsłudze, najlepiej z czujnikiem dotykowym lub bezdotykowym.

Dodatkowe warto zadbać o oznaczenia w Braille’u oraz wypukłe przyciski w miejscach wymagających dotyku (np. przy suszarce czy przyciskach alarmowych). Lustro odpowiedniej wielkości lub nachylone pod kątem umożliwiające korzystanie osobom siedzącym. Przyciski alarmowe w zasięgu osoby na wózku.

Toalety powinny być również odpowiednio oświetlone, z jasnym, neutralnym światłem, a ich lokalizacja wyraźnie oznaczona na mapach budynku oraz w systemie oznakowań kierunkowych. W jednej z dostępnych toalet zaleca się instalację komfortki, która zwiększy funkcjonalność i komfort użytkowania, szczególnie dla osób z ograniczoną mobilnością oraz opiekunów osób potrzebujących wsparcia. 

Elementy wykończeniowe wnętrz

We wnętrzach obiektu należy zapewnić odpowiedni kontrast kolorystyczny ścian, podłóg i drzwi. Faktura i kolorystyka tras nie powinna sprawiać wrażenia różnic wysokości (ani innych złudzeń optycznych). Należy zlikwidować wzory poprzeczne do kierunku poruszania się. Rekomenduje się, by kolorystyka i zróżnicowanie materiałowe nawierzchni podkreślały główne kierunki poruszania się i zaznaczały różne obszary funkcjonalne. Kontrast kolorystyczny oraz fakturowy powinien zostać zastosowany tam, gdzie należy użytkownika nakierować, zwrócić jego uwagę. 

Zaleca się, aby posadzki zostały wykończone w odcieniach ciemniejszych od ścian. Widoczne powinno być wizualne oddzielenie posadzek od ścian. Kontrast kolorystyczny należy osiągnąć także poprzez wyróżnienie samych cokołów przypodłogowych lub za pomocą kontrastowego pasa wydzielonego na posadzce przy krawędziach. Przy cokołach można również zastosować wykończenie podłogi. 

Rekomenduje się jasne oraz gładkie wykończenie ścian. Stolarka drzwiowa powinna się wyróżniać kolorystycznie na tle ścian, tak aby drzwi były łatwo dostrzegalne (drzwi nie mogą „się zlewać” z wykończeniem ścian). Klamka powinna wyróżniać się kolorystycznie na tle drzwi. Kontrast kolorystyczny powinien również zostać zachowany dla pochwytów przy schodach oraz pochylniach, paneli sterujących windą, przycisków przywołujących pomoc oraz tablic/znaków informacyjnych, a także przy pierwszym oraz ostatnim stopniu biegu schodów. Kontrast powinien wynosić minimum 

- 30 stopni w skali LRV dla ścian i podłóg, pochwytów, przycisków

- 60 stopni w skali LRV dla oznaczeń stopni schodów, przycisków paneli windy, innych systemów informacji wizualnej, a także wszędzie tam, gdzie może występować zagrożenie (gdzie należy ostrzec użytkownika). 

Nie należy stosować nieuzasadnionych z punktu widzenia funkcji pomieszczenia oraz bezpieczeństwa użytkowników bodźców wizualnych czy dźwiękowych np. reklamy, świecące ozdoby itp. Należy ograniczyć reklamy oraz wzorzyste faktury/wzory/ozdoby mogące wprowadzać chaos wizualny.

Podsumowanie

Dostępność przestrzeni edukacyjnej to fundament równości i inkluzji. Projektowanie uniwersalne umożliwia stworzenie miejsc dostosowanych do potrzeb wszystkich użytkowników. Realizacja tych wytycznych wymaga współpracy z ekspertami ds. dostępności oraz uwzględnienia opinii osób z niepełnosprawnościami. Poprawiając dostępność, tworzymy przestrzeń przyjazną i funkcjonalną dla każdego.

Pracujesz z osobami zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym? Działasz na rzecz włączenia społecznegolub aktywizacji osób z niepełnosprawnościami? Zajmujesz się edukacją migrantów i uchodźców?

Szukasz sprawdzonych metod i narzędzi, które możesz wykorzystać w pracy w zakładach karnych lub domach pomocy społecznej?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!