ok. 8 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

---

Edukacja dla aktywności

W polskiej tradycji andragogicznej duże znaczenie dla zrozumienia kwestii jakości życia i jakości starości mają prace A.Kamińskiego, który podkreślał, że: „wychowanie do starości polega właśnie na pomaganiu ludziom w nabywaniu zainteresowań i aspiracji oraz umiejętności i przyzwyczajeń, które – gdy nadejdzie czas emerytury – dopomogą w realizowaniu trybu życia sprzyjającego wydłużaniu młodości i dających satysfakcję aktywności.”[1] Koncepcja ta znajduje również potwierdzenie między innymi we współczesnej gerontologicznej teorii aktywności[2] oraz w koncepcji proaktywnej starości[3]. Istotną w tej koncepcji jest osobowe, a w konsekwencji również indywidualne podejście do każdego człowieka i każdego życia. Obraz konkretnej osobowej starości w dużej mierze zależy od indywidualnych życiorysów oraz wynikających z nich kompetencji i zasobów. Dlatego też w różnych momentach mogą być potrzebne różne formy wsparcia lub pomocy. Indywidualne koncepcje życia w podeszłym wieku związane są nie tylko z własną biografią, lecz również z socjalnym, kulturowym i społecznym otoczeniem, do których można nawiązywać, aby mieć subiektywne poczucie zadowolenia i sensu życia[4]. Edukacja jako droga nabywania nowych kompetencji, realizacji nowych lub na nowo odkrytych aspiracji, odkrywania nowych perspektyw samorealizacji jest kluczowym czynnikiem zmiany. Pozwala ona przełamać krzywą sytuacji prowadzących do wykluczenia społeczno-cyfrowego, opierających się na zewnętrznej stymulacji i wewnętrznych procesach samowykluczenia (rys.1).

 

	Rysunek 1 zewnętrzno-wewnętrzny mechanizm wykluczenia Opracowanie własne na podstawie: J.J. Czarkowski „Geruzja czy dom starców, seniorzy w społeczeństwie cyfrowym, w A. Janowski, K. Bocheńska, J.J. Czarkowski (red.), Kręgi na wodzie, Warszawa 2015 s. 175.

W sytuacji zmieniających się technologii i związanych z nimi sposobów oraz procedur działania łatwo o niejasne dla niektórych oczekiwania, niezrozumiałe komunikaty, nieczytelne informacje zwrotne, co prowadzi do braku sprawnej komunikacji. Seniorzy z wielu względów łatwo padają ofiarą takich sytuacji. Prowadzi to do negatywnego etykietowania mającego cechy stygmatyzacji. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest  zanikanie ofert działania np. propozycji realizacji ciekawych lub odpowiedzialnych zadań zawodowych brak zaproszeń do projektów itp. w efekcie powoduje to utratę kompetencji i umiejętności.

W wyniku pojawiania się i nasilania tych zjawisk zewnętrznych, osoba ulega samoetykietowaniu (sama zaczyna negatywnie się oceniać, najczęściej w sposób uogólniony) uznając się za niekompetentną, a co gorsza za niezdolną do nabycia kompetencji co w efekcie powoduje obniżenie samooceny i rzeczywistą utratę własnych kompetencji. Bojąc się o swoją pozycję, opinię. miejsce w grupie społecznej (lub organizacji) staje się podejrzliwa, nieufna wobec innych  i ich intencji. W efekcie coraz trudniej jej pomóc i trudno z nią współpracować. Staje się ona uzależniona od zewnętrznych ocen, a  ponieważ o pozytywne oceny w tym stanie rzeczy trudno, konsekwencją tej sytuacji jest samowykluczenie.

Odpowiednio zaproponowana i prowadzona edukacja dorosłych jest sposobem przeciwdziałania temu zjawisku. Należy ją organizować, udostępniać i prowadzić w sposób zróżnicowany tak, by była dostępna dla osób o różnych predyspozycjach poznawczych, różnych możliwościach i zróżnicowanych potrzebach.

Drogi do celu

A. Kamiński tak to opisywał:  „przejawy życiodajnej dla osób starszych aktywności grupują się wokół dwóch tendencji: wykonywania pracy cenionej i użytecznej oraz zaspokajania różnego rodzaju zainteresowań. Obydwie tendencje są ze sobą sprzężone, obydwie sprzyjają zachowaniu sprawności ciała i duszy, pozytywnej samooceny, zapobiegają poczuciu pustki, czczego życia i udrękom osamotnienia...”.[5]  Propozycje zróżnicowanych form aktywności niosą między innymi uniwersytety trzeciego wieku. Mają one różny charakter. Najczęściej uniwersytet trzeciego wieku (w skrócie UTW) określa się jako placówkę dydaktyczną dla osób w wieku poprodukcyjnym. A za cel ich działania stawia się poprawę jakości życia osób starszych[6]. Takie postrzeganie ich roli wydaje się jednak spłaszczeniem ważnego społecznego znaczenia jakie mają te placówki, nie tylko dla samych seniorów, ale również dla społeczeństwa i jego kultury.

Dobrze organizowane formy edukacji mogą również odpowiadać na istotne potrzeby. Seniorzy, zwłaszcza ci, którzy są daleko od swoich bliskich potrzebują kontaktu z nimi a również z innymi osobami. Jednym ze sposobów pobudzania ich aktywności powinno być wprowadzanie w świat cyfrowych technologii, zwłaszcza komunikacyjnych. Niewymuszone formy edukacji pozwalające seniorom rozwijać kompetencje komunikacyjne wydają się bardzo pożądane.

Ciekawymi formami działania seniorów jest podejmowanie różnych form wolontariatu. Tę formę nazywa się niekiedy srebrnym wolontariatem. Według badań GUS osoby po 65 roku życia w roku 2016 stanowiły 25% ogółu wolontariuszy[7]. Praca nad zaangażowaniem seniorów i seniorek w wolontariat wymaga niekiedy długotrwałych działań oraz wymaga cierpliwości, jednak osoby te nadają tym działaniom głęboki sens[8].  Z badań lokalnych i krajowych wynika, iż optymalnym sposobem zachęcania do wolontariatu w grupie seniorów, jest pozytywny przykład. Najlepsza kampania promocyjna nie jest w stanie tak zachęcić seniora do aktywności społecznej jak jego sąsiadka lub zaprzyjaźniona sprzedawczyni, która przełamała barierę bierności i swoje zaangażowanie oceni jako dobre doświadczenie.

Należy również zauważyć, że ekonomiści coraz częściej zadają pytanie, jak utrzymać wzrost gospodarczy w nowych realiach demograficznych, coraz większą uwagę zwraca się na tzw. srebrną gospodarkę, leżącą u podstaw pozytywnego podejścia do starzenia się społeczeństwa. Warto traktować tę sytuację jako szansę i zauważyć, że starzejące się społeczeństwa stworzy nowe możliwości rozwoju nie tylko poprzez kreowanie popytu na nowe produkty i usługi lub ich dostosowanie do potrzeb osób starszych, a przede wszystkim dzięki zwiększonej aktywność tej grupy osób. Srebrna gospodarka to stosunkowo nowa wizja Europy. Pierwsze europejskie doświadczenia z wdrażaniem srebrnej gospodarki sugerują, że wzrost liczby osób starszych w populacji może stać się początkiem nowej ścieżki rozwoju przedsiębiorstw. W świetle badań umożliwienie osobom starszym adekwatnej dla ich potrzeb i możliwości pracy, sprzyja poprawie jakości życia nie tylko osób starszych, ale także innych członków społeczeństwa. Oczywistym jest, że możliwości wzrostu wynikające ze starzenia się społeczeństwa nie zostaną osiągnięte automatycznie. Ważnym jest tu promowanie idei, że osoby starsze stanowią cenną część społeczeństwa[9]. Wydaje się, że srebrna gospodarka jest dobrym przykładem systemu gospodarczego, który umożliwia zarządzanie siłą roboczą osób starszych. Z drugiej strony tworzy innowacyjne podejście, wychodząc naprzeciw potrzebom nie tylko seniorów, ale także innych grup społecznych.

Nie tylko aktywność

Warto za E. Dubas dodać, że „aktywność jest niewątpliwie istotnym czynnikiem afirmacji starości i utrzymania organizmu w sprawności psychofizycznej. Jednak nadmierna aktywność, aktywizm, aktywność bez czasu wolnego, aktywność głównie manifestowana zewnętrznie, bez wewnętrznej perspektywy, utrudnia w szczególności wewnętrzny rozwój człowieka starszego, który wspiera jego proces dojrzałego starzenia się. Nakaz bycia koniecznie i zawsze aktywnym to często kamuflaż rzeczywistej trudności – trudności osobistej konfrontacji ze starością. Bywa to także kamuflaż głębokiego osamotnienia…”[10]  Człowiek jest ze swej natury istotą refleksyjną, chociaż zapewne nie każdy w ten sam sposób. Postrzegana jako kompetencja umysłowa, zdolność człowieka do bycia dla siebie zarówno przedmiotem, jak również podmiotem poznania, jest zaproszeniem do wewnętrznego dialogu, który przejawia się w konkretnych działaniach podejmowanych przez osobę również wobec siebie. Wymaga jednak czasu na podejmowanie i prowadzenie tych refleksji. Czas późnej dorosłości, gdy zmniejsza się wymuszona zabiegami o codzienność i przyszłość aktywność, wydaje się dobrym momentem na refleksję. Ta zdolność do refleksji zwiększająca się również z nabytym doświadczeniem była przesłanką do uznawania ludzi starszych za mądrych, co miało swój szczególny wyraz w starożytności i wiekach średnich.

---

Interesujesz się edukacją seniorów? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form aktywizacji seniorów? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!

---

Zobacz także:

Seniorzy w społeczeństwie cyfrowym

Geruzja czy dom starców

---

Źródła:

Brzezińska M., Proaktywna starość, Difin, Warszawa 2011.

Dubas E., Starość w perspektywie rozwoju, duchowości i edukacji. Geragogiczny przyczynek do refleksji nad starością i starzeniem się człowieka, (w:) A.E. Wesołowska (red.) Człowiek i edukacja, Płock 2004.

Dubas E., Starość znana i nieznana – wybrane refleksje nad współczesną starością, Rocznik Andragogiczny 2013.

Górecki M. (2013), Wolontariat – blaski i cienie, w: Zagrożenia człowieka i idei spraw społecznych, red. T. Pilch i T. Sosnowski, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie ŻAK.

Halicki J. Społeczne teorie starzenia się, w: M. Halicka, J. Halicki (red.) Zostawić ślad na ziemi, Białystok 2006.

Kamiński A., Aktywność jako wzmacnianie żywotności osób starszych, Encyklopedia Seniora, Warszawa 1986.

Kamiński A., Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego środowiska [w:] Kamiński A., Studia i szkice pedagogiczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 1978.

Niewiadomska A., Sobolewska-Poniedziałek E., Srebrna gospodarka – nowy paradygmat rozwoju starzejącej się Europy,  „Ekonomia XXI Wieku”, 2015, 3 (7).

Partyka B., Piasecka A. (2011), Profesjonalny senior - wolontariusz w organizacji pozarządowej. Podręcznik procedur, Fundacja Aktywny Senior, Wrocław.

Schweppe C., , Alter und Sozialpädagogik — Überlegungen zu einem anschlussfähigen Verhältnis, w: C. Schweppe, , Alter und Soziale Arbeit. Theoretische Zusammen-hänge, Aufgaben- und Arbeitsfelder, Hohengehren 2005.

Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Uniwersytet_trzeciego_wieku (dost. 12.09.2023).

Wolontariat w 2016 roku (2017), Warszawa, GUS.