ok. 7 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

---

Postmodernizm to jest z nurtów kulturowych, którego występowanie określa się w drugiej połowie XX wieku. Jest to nurt, który przeciwstawiał się innemu – modernizmowi. Aktualnie wiele jego źródeł można odnaleźć w licznych koncepcjach – w tym wypadku w strukturalizmie autorstwa C. Lévi-Straussa czy dekonstrukcjonizmie J. Derridy, a także w obszernych założeniach mechaniki kwantowej, które to zostały rozwinięte przez R. Rorty’ego i J.F. Lyotarda. W latach osiemdziesiątych zaś stał się tematem debat i dyskusji na całym świecie – najprawdopodobniej na skutek oryginalności swoich założeń na gruncie nie tylko estetyki i filozofii, ale i również nauki, teologii, prawa, etyki czy pedagogiki. Sam termin jest niewątpliwie równie niejasny, jak sytuacja, którą opisuje. Powoduje więcej pytań niż odpowiedzi – również w w obszarze samej pedagogiki postmodernistycznej, której nie da się jednoznacznie zdefiniować ani w kwestii stylu wychowania, celu czy planu kształcenia, czy też wartościowej formy interakcji.

^{Photo by Hannes Richter on Unsplash}

W koncepcji tej założono, że społeczeństwo, w przeciwieństwie do pojmowania go w przeszłości, nie jest już jednolitą i zwartą strukturą. To wszystko sprawia, że tradycyjne kategorie pojęć progresywny czy konserwatywny tracą swoje znaczenie, a każdy krok czy zachowanie może być interpretowane na różne sposoby. Wobec tego termin ten służy dla jednych głównie do opisania kryzysu cywilizacyjnego w kulturze, a dla innych jest to sposób myślenia o świecie, który jednocześnie obejmuje wiele dziedzin – w tym np. filozofię, sztukę, naukę czy zjawiska społeczne generowane przez kulturę masową. Równocześnie stwierdza się, że termin ten charakteryzuje przede wszystkim wielowymiarowość, schyłkowość czy związek z postindustrializmem. 

W skutek tak przedstawionych informacji można wówczas przyjąć, że do obszaru rozważań postmodernistycznych zaliczają się wszystkie teorie, zespoły przekonań i poglądy, które towarzyszyły wcześniejszemu procesowi modernizacji Zachodu i jednocześnie dostarczały mu legitymizacji, uzasadnienia zarówno filozoficznego, jak i światopoglądowego  oraz stymulowały jego dynamikę i wyznaczały kierunki działania.

Wobec uprzednio przedstawionego zarysu definicji pojęcia postmodernizmu nasuwa się pytanie – mianowicie w jakim stopniu ingeruje on w obszar samej pedagogiki i jakie znaczące zmiany, spostrzeżenia w nim wprowadza. Mimo, że sam posmodernizm postulował przesilenie i odrzucenie chaosu w pedagogice, to jego wpływ na wiele nauk społeczno-humanistycznych pozostaje widoczny w myśleniu o procesach edukacyjnych.

Chociaż spór między zwolennikami modernizmu i postmodernizmu znacząco osłabł zarówno w samej pedagogice jak i naukach społecznych  - w tym wypadku w publicznych debatach i konfliktach to obie te grupy nadal utrzymują swoje stanowiska. Sam postmodernizm pojawił się w dziedzinie pedagogiki na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, a jego wpływ na nią wciąż jest badany i rozwijany.

Według przedstawicieli tej szkoły myślowej, pedagogika jako część społeczeństwa również wpłynęła na zmiany w kulturze i nauce. W samych badaniach nad wpływem postmodermizmu na dziedzinę pedagogiki warto zwrócić uwagę na takie pojęcia jak indywidualizacja, kontekstualizacja, dekonstrukcja czy pluralizm. Według właśnie tego założenia edukacja powinna skupiać się na unikalnych potrzebach i zainteresowaniach każdego ucznia – czyli kierować według niego działania o jedynie zindywidualizowanym charakterze. Taka postawa zaś jest często sprzeczna z ideą jednostajnej edukacji i ściśle mówiąc problematyczna i czasochłonna w realizacji. 

Według przedstawicieli postmodernizmu, kształcenie powinno uwzględniać nie tylko kontekst kulturowym, ale i społeczny czy historyczny uczniów. Teoria ta koncentruje się przede wszystkim na pierwotnych doświadczeniach uczniów i ludzi z ich otoczenia, którzy nieustannie przejawiają wpływ na ich rozwój. Sam zaś postmodernizm kładzie duży nacisk na dekonstrukcję, czyli krytycznie analizuje tradycyjne uprzedzenia i dogmaty. Dodatkowo podkreśla, że zarówno różne podejścia, jak i teorie edukacji są jak najbardziej dozwolone i dodatkowo powinny cechować się jak największą różnorodnością, aby uwzględnić oczywistą odmienność wśród wszystkich uczniów.

Z pluralistycznego punktu widzenia postmodernistów, idea jedynie jednej prawdziwej wiedzy jest jednostronna i kompletnie deprawuje uczniów od sposobności poznawania odmiennych perspektyw. Niektóre badania zaś odnoszące się do postmodernistycznych teorii edukacyjnych koncentrują się na roli nauczycieli w stymulowaniu rozwoju intelektualnego uczniów.

Z kolei inne badania mają na celu zobrazowanie wpływu globalizacji i zmian kulturowych na kształcenie doświadczeń uczniów. W jednym z badań opublikowanych przez Profesora Edukacji Jacka L. Bulcha, dotyczącym innowacji w kształceniu indywidualnym, autor zasugerował właśnie postmodernistyczne podejście do analizy kolejności kryteriów i strategii dołączania do indywidualnego procesu kształcenia. Badanie to miało na celu określenie sposobu, w jaki działa edukacja ukierunkowana na jednostkę.

Inne badania zaś odnoszące się do postmodernizmu i kształcenia, prowadzone w ostatnich latach skupiają się na wykorzystaniu narzędzi audiowizualnych w nauczaniu przedmiotów humanistycznych – w badaniach tych zwraca się dużą uwagę na rozwój technologii cyfrowych i ich wpływ na nowoczesne metody nauczania.

Oprócz tego postmodernizm zarysował niejako kryzys tradycyjnej metody naukowej. Postawił tezę, że jedynie obiektywna nauka dąży do osiągnięcia jednoznacznych rezultatów i nie jest ona w stanie funkcjonować we współczesnym świecie. Dodatkowo pojawia się twierdzenie, że wiedza w niektórych przypadkach nie jest wystarczająco dobrym i wyczerpującym sposobem na poznanie całej otaczającej nas rzeczywistości. Warto także wspomnieć o istotnej roli wielości narracji. Według postmodernistów to właśnie ona leży u podstaw wszelkiej wymiany myśli i kultury i niejednokrotnie przyczynia się do powstawania licznych zmienności, a czasem i sprzeczności w obrębie społecznych wartości i światopoglądów. To, co interpretowane jest jako obiektywne fakty, jest w rzeczywistości uwarunkowane przez język, kulturę, symbolikę i kontekst społeczny.

Oznacza to, że nie istnieje jedna jedyna i uniwersalna narracja, która zawsze będzie odpowiadać rzeczywistości. To wszystko prowadzi do przyjęcia myślenia o tym, że istnieje wiele różnych podejść do przekazywania wiedzy czy jej przyswajania. 

Warto jednak zwrócić uwagę na potencjalne zagrożenia, jakie może ze sobą nieść wykorzystanie tego nurtu w pedagogice. Z pewnością na przestrzeni ostatnich kilku lat wpisuje się on w grono jednych z najbardziej kontrowersyjnych tematów w dziedzinie pedagogiki. Może być za sprawą kwestii dezorientacji pojęciowej, gdyż właśnie w tym nurcie często obserwuje się pewnego rodzaju pominięcia podstawowych pojęc i kategorii np. czym jest prawda, rzeczywistość czy etyka. W rezultacie pojęcia te stają się arbitralne i ciężko jest się z nimi porozumieć. Taki właśnie brak klarowności pojęciowej może prowadzić do chaosu i dezorientacji w procenie nauczania i uczenia się. Kolejnym zagrożeniem wydaje się być brak jasno określonej perspektywy historyczno-filozoficznej.

Postmodernizm niejako odrzuca tradycyjne podejście do historii oraz pojęcia tj. ciągłość, rozwój czy postęp. W tym wypadku takie nastawienie może prowadzić do wielu myśli mających na celu rezygnację z uczenia się wydarzeń z przeszłości oraz oderwania się od dziedzictwa kulturowego. Sam brak perspektywy historyczno-filozoficznej może prowadzić do degradacji kultury oraz utraty wartości.

Warto też zwrócić uwagę na problematykę powiązania postmodernizmu z neopozytywizmem, który zakłada odejście od refleksji filozoficznej i skupieniu się na empirycznych wynikach badań naukowych. W podejściu neopozytywistycznym zaniedbuje się możliwość nauki o filozofii, etyce czy humanistyce. Taki brak podejścia integracyjnego do nauki może prowadzić w skrajnych przypadkach do myślenia instrumentalnego i technicznego, które w sposób znaczący zaniedbuje aspekty moralne, etyczne i kulturowe. 

Z powyższej analizy wynika, że nurt postmodernizmu, także w ujęciu pedagogicznym cechuje się zarówno wieloma pozytywnymi cechami – wprowadza bowiem wiele innowacyjnych pomysłów i spojrzeń na otaczającą nas rzeczywistość, ale i tymi nacechowanymi negatywnie i mogącymi nieść za sobą potencjalne zagrożenia. Wobec tego rozsądnym wydaje się być podejście do zagadnienia z wykorzystaniem metody złotego środka.  

---

Źródła:

Szyszko-Bohusz, A. "Trendy postmodernizmu w wychowaniu i edukacji doby globalizacji a pedagogika holistyczna." Konteksty wychowania i edukacji, s 55 

Śliwerski, B. "Nauki o wychowaniu wobec wyzwań postmodernizmu." Chowanna 1 (2003): s 9-18. 

Bulch, J.L. The Postmodern Challenge and the Context of Individual Development: Towards and Individual-Contextualistic Approach to Curriculum Planning, Journal of Curriculum and Supervision, 1996, Vol. 11, No. 3, s 188-203. 

McLaren, P. Postmodernism and eduaction: Politics, culture and social criticism. Routledge, 1994 

Popkewitz, T.S, The social construction of educational research and the need of dialogue. 2007, Educational Reseacher, 36(1), s22-27. 

Szahaj, A. Co to jest postmodernizm?. 1996.