ok. 5 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Outdoor education to popularny nurt rozwojowy, przeznaczony głównie do pracy z młodzieżą i dorosłymi. Po raz pierwszy to pojęcie zaczęło pojawiać się w literaturze specjalistycznej w latach 40. XX wieku.

W Polsce moda na outdoor education pojawiała się w różnych formach już od lat 60. XX wieku^[1], a we współczesnym rozumieniu obecna jest w edukacyjnym dyskursie od pierwszej dekady XXI wieku. Mimo iż doczekaliśmy się licznych publikacji, artykułów, kursów, szkoleń, a nawet kształcenia akademickiego zahaczającego o tę dziedzinę – nie ma wspólnej definicji outdoor education, co do której panowałaby zgoda w środowisku edukacyjnym w Polsce – zresztą podobnie jest w innych krajach.

O składowych outdoor education i możliwościach jego zastosowania opowiadam więcej w filmie^[2]:

Mi najbliższa jest definicja przytaczana w książce „Adventure Education”^[3], mówiąca, że outdoor education to zaprojektowanie, przeniesienie i realizowanie procesu rozwojowego w środowisku naturalnym. Takie ujęcie zakłada, że wykorzystanie środowiska przyrodniczego jest celowe (w miejsce „po prostu” np. wycieczki do lasu), a w samym procesie uczestnicy trener/lider/facylitator, który wykorzystuje współczesną wiedzę z zakresu prowadzenia procesu rozwojowego (najczęściej w metodyce experiential education, czyli nauczania przez doświadczenie).

Metody najczęściej stosowane w nurcie outdoor education to wyprawy (rzadziej ekspedycje), biwaki, gry i aktywności plenerowe (w tym z wykorzystaniem niskiego parku linowego), elementy wspinaczki i sportów wodnych. Działania realizowane są w grupie, choć ich celem jest najczęściej rozwój poszczególnych jednostek poprzez uczestnictwo w procesie grupowym oraz teambuilding. W innych nurtach, np. adventure education wzmacnia się proces rozwojowy poprzez korzystanie z bardziej intensywnych, czasem ekstremalnych form rekreacyjnych (np. rafting, wysokie parki linowe, ekspedycje), a w wilderness/adventure therapy akcent postawiony jest na dłuższy proces grupowy, często o charakterze socjo- i terapeutycznym.  

Skomplikowane zależności pomiędzy aktywnością rozwojową w plenerze czy edukacją przyrodniczą ukazuje jeden z przyjętych modeli składowych outdoor education^[4]:

Warto jednak zaznaczyć, że nie jest to jedyne podejście i trwa definicyjny spór o składowe i wzajemne zależności adventure, outdoor, experiential education.

Dlaczego nie dla dzieci?

Wraz ze wzrostem zainteresowania formami kształcenia dzieci w środowisku naturalnym, pojęcie outdoor education zaczęto w Polsce rozumieć dosłownie „edukacja na zewnątrz” i łączyć z edukacją plenerową. Jest to duże uproszczenie. Choć pod pojęciem outdoor education rozumieć można wiele form rozwojowych (stosowanych głównie w edukacji nieformalnej), od projektów lokalnej edukacji ekologicznej, przez wycieczki krajoznawcze po rozwojowe wyprawy^[5], w pedagogice europejskiej przyjęło się rozróżnienie dwóch nurtów: learning outside the classroom lub enviromental education (rozumiane jako uzupełnienie edukacji w systemie formalnym np. edukację przyrodniczą, ukierunkowaną na lepsze poznanie i rozumienie środowiska naturalnego) i outdoor education rozumiane jako programy rozwoju umiejętności miękkich dzięki aktywności i podejmowaniu ryzyka w przyrodzie.

Dla zachowania tego rozróżnienia, ja stosuję w języku polskim rozróżnienie terminologiczne na edukację przyrodniczą i pedagogikę przygody (jako odpowiednik outdoor/adventure education).

Tak rozumiane podejście outdoor education nie jest rekomendowane dla młodszych dzieci, dlatego że kluczowym elementem programu jest analiza, refleksja i transfer doświadczeń z „przygody” outdoorowej do codziennego życia (zgodnie z koncepcją Cyklu Kolba i teorią transferu wiedzy). Nie oznacza to oczywiście założenia, że młodsze dzieci nie są w stanie wyciągać wniosków i refleksji z odbytych doświadczeń. Jednak w ich przypadku, stosując metody outdoor education możemy pracować nad ich emocjami, interpretacją wydarzeń, w mniejszym stopniu nad refleksją i analizą – wynika to wprost z psychologii rozwojowej. Inaczej przebiega również praca nad procesem grupowym, która jest ważną częścią aktywności outdoor education. Dlatego dla młodszych dzieci, aktywności outdoorowe są, w większym stopniu, wartościową zabawą niż procesem rozwojowym czy szkoleniowym, a samo podejście polecane jest w edukacji osób dorosłych.

Gdzie dowiedzieć się więcej?

Współczesną dyskusje o outdoor education w Polsce zainicjowano na konferencji „Edukacja Przygodą” w 2011 roku, która miała swoje kolejne edycje w latach późniejszych. W ramach wydawnictw pokonferencyjnych ukazały się trzy publikacje eksplorujące tę tematykę w języku polskim:

• Leśny, Agnieszka;  Palamer-Kabacińska, Ewa. (red.) (2012 ) Edukacja Przygodą. Outdoor i Adventure Education w Polsce: teoria, przykłady, konteksty, Pracownia Nauki i Przygody, Warszawa

• Bąk, Agnieszka; Leśny, Agnieszka;  Palamer-Kabacińska, Ewa. (red.) (2014): Przygoda w edukacji i edukacja w przygodzie. Outdoor i adventure education w Polsce. Warszawa: Fundacja Pracownia Nauki i Przygody

• Dudek, Mateusz; Kida, Paulina (red.) (2016), Przewodnik po edukacji przygodą w Polsce, Pracownia Nauki i Przygody, Warszawa

Wartymi uwagi są również publikacje dotyczące pedagogiki przeżyć:

• Michl W., Pedagogika przeżyć, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011

• Ryszka R. (2016), Pedagogika przeżyć praktycznie, Wydawnictwo IMPULS

Oraz wilderness therapy:

• Magdalena Szeniawska; Michal Vičar Jak prowadzić proces wilderness therapy

Fundacja Pracownia Nauki i Przygody, której jednym celów jest rozwój, adaptacja i monitoring outdoor education w Polsce, prowadzi internetową bibliografię, którą polecam osobom o zacięciu akademickim.

Uczestnicy konferencji założyli również grupę na Facebooku „Edukacja Przygodą”, na której wymieniają się inspiracjami i poleceniami szkoleń i warsztatów.

Serdecznie polecam również Rozmowę EPALE: Edukacja w plenerze jako metoda wspierania rozwoju, w której, wraz z moją gościnią Magdaleną Szeniawską, rozmawiamy o różnych formach wykorzystania działań plenerowych, w tym wilderness therapy w pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem. 

Zachęcam do dyskusji w komentarzach, nad zastosowaniem outdoor education jako metody edukacji dorosłych.