Ostatnie dziesięciolecia to czas niezwykle dynamicznego rozwoju technologicznego, który obserwujemy we wszystkich dziedzinach życia. Zmieniają się sposoby komunikacji, robienia zakupów, czy podróżowania. Postępująca globalizacja i cyfryzacja sprawia, że w łatwy sposób możemy pozyskać informacje, które nas interesują, a także udokumentować ważne momenty w naszym życiu. Ewoluują również narzędzia do zapisywania i przechowywania, dokumentów, wspomnień czy korespondencji. Nośniki popularne jeszcze 20-30 lat temu dziś są reliktem, którego odczytanie nastręcza niejednokrotnie wiele trudności. Przykładem mogą być kasety VHS, kasety audio, czy klisze fotograficzne. Urządzenia, dzięki którym zapisana została historia życia ostatnich pokoleń, dziś są prawie nie do zdobycia, a pamiątki rodzinne leżą w szufladach zapomniane i nieodtwarzane od wielu lat. Są oczywiście miejsca, w których za odpowiednią opłatą można zdigitalizować swoje domowe materiały. Jednak takich miejsc jest niewiele, a opłaty potrafią zniechęcić do powtórnego zajrzenia we wspomnienia. 

Obszar ten związany z digitalizacją i zabezpieczeniem zbiorów prywatnych powinien być jednym z ważnych obszarów edukacji medialnej. Potrzebne jest duże wsparcie i rozbudzanie świadomości na temat tego, jak wielką wartość mają prywatne dziedzictwa zarówno dla historii indywidualnej, lokalnej, jak i globalnej. Kilka lat temu Archiwa Państwowe, zapoczątkowały projekt „Archiwa rodzinne”, mający na celu przywrócenie tradycji porządkowania i przechowywania historii rodzin. Niektóre biblioteki również podejmują się trudu pielęgnowania indywidualnych historii tworząc Archiwa Społeczne.

Instytucje te jednak nie zawsze udostępniają potrzebny sprzęt i narzędzia niezbędne do indywidualnej cyfryzacji.

Inspiracja z USA - Digital Preservation Access and Education through the Public Library

Wychodząc naprzeciw potrzebie cyfryzacji prywatnych dokumentów analogowych DC Public Library z USA, posiadająca w sieci miejskiej 25 filii bibliotecznych, uruchomiła w 2016 roku tzw MemoryLab. Powstał on w ramach projektu Digital Preservation Access and Education through the Public Library, finansowanego przez National Digital Stewardship Residency.

W bibliotece głównej (Martin Luther King Jr. Memorial Library) zostało przygotowane i uruchomione stanowisko multimedialne umożliwiające zabezpieczenie przez użytkowników ich archiwalnych zbiorów. Można dzięki niemu, skanować dokumenty, kopiować dane z dyskietek, kaset VHS/DV/MiniDV czy kaset audio. W ramach projektu przeprowadzono również cykl warsztatów instruktażowych dla zainteresowanych użytkowników. Obecnie MemoryLab został przeniesiony do jednej z filii biblioteki - Northeast Neighborhood Library. Na stronie internetowej DC Public Library są zamieszczone informacje o zasadach korzystania ze stanowiska. Można tam również znaleźć poradnik dotyczący tego, jak samodzielnie przygotować MemoryLab, dlaczego warto i jakie są korzyści z cyfryzacji własnych zasobów.

W USA cyfryzację prywatnych zbiorów silnie wspiera Biblioteka Kongresu. Nie tylko zachęca lokalne instytucje do popularyzowania wiedzy na powyższy temat, ale również udostępnia darmowe materiały edukacyjne dotyczące tworzenia archiwów cyfrowych. 

Laboratorium wspomnień w polskiej bibliotece

Waszyngtoński MemoryLab stał się inspiracją dla wielu bibliotek na świecie, w tym również w Polsce. W zależności od możliwości finansowych instytucje miejskie uruchamiają w swoich siedzibach stanowiska multimedialne działające na podobnych zasadach. Jeden z najlepiej wyposażonych MemoryLab znajduje się w nowej Bibliotece Śródmieście w Gdyni. Umożliwia on przegrywanie różnego rodzaju kaset analogowych, skanowanie fotografii, jak również kopiowanie płyt winylowych. 

Nieco mniej rozbudowane stanowisko funkcjonujące pod nazwą Laboratorium Wspomnień mieści się w Filii nr 38 MBP w Lublinie. Powstało ono w 2018 roku w ramach projektu “Kto Ty jesteś? Rozmowy o wolności i patriotyzmie” zrealizowanego dzięki wsparciu finansowemu Fundacji BGK. Lubelskie Laboratorium Wspomnień to multimedialne stanowisko składające się z komputera, urządzenia wielofunkcyjnego (skaner, drukarka kolorowa) oraz odtwarzacza VHS. Umożliwia ono digitalizację i cyfryzację materiałów przechowywanych w rodzinnych archiwach (skanowanie analogowych fotografii, wykonywanie cyfrowych odbitek z klisz fotograficznych, przegrywanie materiałów video z kaset VHS itp.). Uruchomieniu punktu podobnie jak w bibliotece waszyngtońskiej towarzyszył cykl warsztatów (otwartych oraz dla grup zorganizowanych) podczas, których zaprezentowany został sposób i zasady korzystania z poszczególnych urządzeń, a także znaczenie i wartość poznawania oraz pielęgnowania historii rodzinnych. Uczestnicy warsztatu dowiedzieli się, w jaki sposób tworzyć własne archiwa domowe, jak przechowywać i porządkować dokumenty zarówno w formach analogowych, jak i cyfrowych. Spotkanie stało się pretekstem i motywacją do rozmów ze starszymi członkami rodziny i odkrywania rodzinnej historii. Po roku działalności można powiedzieć, że Laboratorium wspomnień, zaktywizowało dorosłych użytkowników biblioteki do zwrócenia uwagi na wartość domowych pamiątek i ich znaczenie dla historii lokalnej społeczności. Poszukiwanie, porządkowanie, a następnie digitalizacja materiałów archiwalnych zachęciła do rozmów, dzielenia się wspomnieniami i ciekawymi opowieściami.

Dla dzieci była to natomiast doskonała możliwość poznania historii własnej rodziny, odkrycia dziedzictwa i poznania swojej tożsamości.

MemoryLab wersja podstawowa - jak przygotować?

Przygotowanie stanowiska do digitalizacji może wydawać się trudnym i kosztownym przedsięwzięciem. W rzeczywistości do uruchomienia podstawowej wersji potrzebujemy sprzętu oraz oprogramowania, które bardzo często można znaleźć w bibliotekach (komputer, skaner), lub otrzymać od czytelników (np. stary odtwarzacz VHS). Do przygotowania stanowiska niezbędny będzie:

• komputer stacjonarny

• skaner płaski A4 lub większy

• odtwarzacz VHS

• video grabber (służy do podłączenia odtwarzacza VHS do komputera)

• program do przechwytywania obrazu i dźwięku (np. darmowy OBS Studio)

Oczywiście potrzebujemy również odrobiny przestrzeni, która umożliwi użytkownikom pracę w spokojnych warunkach. Taki zestaw pozwoli utworzyć miejsce w ramach, którego będzie można skanować rodzinne pamiątki oraz przegrywać kasety VHS. 

Monika Schmeichel-Zarzeczna – historyk sztuki, animatorka kultury, bibliotekarka, grafik i kurator wystaw. Obecnie pracuje w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie gdzie prowadzi warsztaty i spotkania dla różnych grup wiekowych. Członkini Ogólnopolskiej Sieci Bibliotekarzy LABiB. Ambasadorka EPALE.               

Zobacz także:

Bookcrossing – uwolnij książkę!

BiblioLAB – biblioteczny transfer wiedzy

Biblioteka to ludzie!

„Dziel się wiedzą, mnóż pomysły” - sieciowanie w bibliotekarskim wydaniu

Co może dać Ci biblioteka XXI wieku?

Skąd czerpiemy inspiracje? - czyli bibliotekarskie wyzwania

5 Korzyści płynących z wykorzystania memów internetowych w działaniach edukacyjnych