ok. 10 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

autorka: Aleksandra Malczyk

---

Stres jest bez wątpienia jednym z największych zagrożeń współczesności, wpływającym na zdrowie fizyczne i psychiczne wielu ludzi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje stres za jedną z głównych przyczyn chorób i problemów zdrowotnych w dzisiejszym społeczeństwie.

Szukamy sposobów na odstresowanie, wiele osób znajduje je w bogatej ofercie instytucji kultury. Koncerty, eventy, spektakle, wystawy, warsztaty plastyczne, muzyczne, teatralne, zajęcia tanecznie,  gry terenowe, spotkania autorskie, animacje i wiele innych przyjemności… Każdy znajdzie coś dla siebie. Jednak czy samo przygotowanie tej oferty i praca w (jakże rozrywkowym) sektorze kreatywnym jest wolna od stresu?

^{Fot. Pexels / Anna Shvets}

Aby zgłębić te zagadnienia, należy najpierw przyjrzeć się samemu stresowi, potem sprawdzić, jaki wpływ na jego redukcję ma działalność kulturalna, a następnie zajrzeć „od kuchni” do samych instytucji kultury, żeby sprawdzić „jak to u nich bywa z tym stresem”.

Stres i jego rodzaje

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), definiuje stres jako naturalną reakcję człowieka, która skłania nas do stawienia czoła wyzwaniom i zagrożeniom w naszym życiu. To reakcja organizmu na sytuacje lub wydarzenia, które wydają się przekraczać nasze zdolności radzenia sobie z wyzwaniami. WHO definiuje stres jako stan psychologiczny, który może wystąpić, gdy wymagania zewnętrzne przekraczają nasze zdolności adaptacyjne. Każdy w pewnym stopniu doświadcza stresu.

Stres ma charakter fizjologiczny, emocjonalny i behawioralny, wpływa na cały organizm. Może wywoływać napięcie mięśniowe, przyspieszone bicie serca, trudności z koncentracją, problemy ze snem oraz emocjonalne reakcje, takie jak niepokój, frustracja czy irytacja. WHO podkreśla, że nie zawsze stres oznacza coś negatywnego. Mała dawka stresu może być motywująca i pobudzać do działania – mówimy wtedy o eustresie (stresie rozwojowym). To reakcja na wyzwania, które są stymulujące i mobilizują nasze zasoby i umiejętności. Eustres może pomóc w osiąganiu celów, wzmacniać naszą motywację i energię oraz wpływać pozytywnie na naszą wydajność. Przykłady eustresu to zdenerwowanie przed wystąpieniem publicznym, pozytywne emocje związane z nowym projektem czy podjęcie wyzwania nauki nowego utworu muzycznego, czy namalowania obrazu. Ostatecznie eustres pomaga nam się rozwijać i rosnąć.

Jednakże przewlekły lub nadmierny stres może wpływać negatywnie na zdrowie psychiczne i fizyczne, prowadząc do wypalenia, chorób psychicznych czy chorób somatycznych – mamy wtedy do czynienia z distresem. To reakcja na trudne i przytłaczające wyzwania, które mogą przekroczyć nasze zdolności radzenia sobie z nimi. Distres może prowadzić do poczucia niepokoju, lęku, frustracji, wyczerpania i innych negatywnych emocji. Przykłady distresu to przewlekłe problemy w pracy, trudności w relacjach, choroby czy utrata bliskiej osoby. Distres może wpłynąć negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne, dlatego ważne jest skuteczne radzenie sobie z tym rodzajem stresu.

Poza podziałem stresu na eustres i distres, istnieje jeszcze inny istotny podział na:

1. Stres ostry to krótkotrwała reakcja na nagłe i intensywne wydarzenia. Może to być sytuacja kryzysowa, wymagająca szybkiej reakcji i dostosowania się. Ten rodzaj stresu występuje w krótkim okresie, zazwyczaj jest to chwilowa reakcja na wydarzenie, które szybko się kończy. Często wyzwala aktywację mechanizmów „walki lub ucieczki”, które mobilizują organizm do podjęcia działania w obliczu zagrożenia. Przykłady to wypadki, nagłe problemy zdrowotne czy nieoczekiwane zmiany życiowe. Stres ostry zazwyczaj nie ma długotrwałego wpływu na zdrowie, ale może wywołać silne emocje i reakcje fizyczne.

2. Stres epizodyczny to reakcja na stres, która ma charakter nawracający. Osoby doświadczające tego rodzaju stresu często znajdują się w ciągłym napięciu i są narażone na serię intensywnych reakcji stresowych. Często przeżywają sytuacje stresujące, które powtarzają się w życiu codziennym. Stres epizodyczny może prowadzić do problemów zdrowotnych, zarówno psychicznych, jak i fizycznych, takich jak nadciśnienie, problemy sercowo-naczyniowe czy zaburzenia psychiczne.

3. Stres chroniczny to długotrwały i ciągły stan napięcia reakcji na wyzwania lub problemy w życiu. Może wynikać z przewlekłych sytuacji stresujących, takich jak trudności w pracy, trudności w relacjach czy ciągłe zmagania się z problemami finansowymi. Stres chroniczny może prowadzić do wyczerpania, chorób psychicznych, problemów immunologicznych, zaburzeń snu i innych problemów zdrowotnych, wypalenia zawodowego.

Podsumowując, różnice między stresami: ostrym, epizodycznym a chronicznym polegają na czasie trwania, częstotliwości występowania oraz wpływie na zdrowie. Stres ostry to krótkotrwała reakcja na nagłe wydarzenie, stres epizodyczny to nawracające epizody stresowe, a stres chroniczny to długotrwały stan napięcia wynikający z ciągłego narażenia na sytuacje stresujące.

Mówiąc o stresie, musimy jeszcze wziąć pod uwagę podstawowe potrzeby życiowe człowieka, które Abraham Maslow zebrał w powszechnie znaną piramidę. Gdy podstawowe potrzeby fizjologiczne (jak jedzenie, sen) lub potrzeby bezpieczeństwa (jak stabilność finansowa, stabilność zatrudnienia) nie są spełnione, organizm może reagować poprzez wydzielanie hormonów stresu, takich jak kortyzol. Nadmiar kortyzolu powadzi do napięcia emocjonalnego, lęku i uczucia zagrożenia.

Gdy u danej osoby potrzeby związane z uznaniem i szacunkiem nie są zaspokojone, często następuje u niej obniżenie poczucia własnej wartości, a w konsekwencji również spadek umiejętności. Niespełnione potrzeby związane z samorealizacją i osiągnięciem pełni potencjału prowadzą do braku satysfakcji z życia. Niezadowolenie, zdezorientowanie i pozbawienie celu, generuje stres psychiczny i fizyczny. Brak zaspokojenia potrzeb społecznych i emocjonalnych wpływa na trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, co dodatkowo podnosi poziom stresu. Długotrwałe niespełnienie potrzeb może prowadzić do stresu chronicznego, co oznacza, że organizm jest stale narażony na napięcie i reakcje stresowe. Osłabia to układ odpornościowy, wpływa na zdolność do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami i zwiększa ryzyko chorób psychosomatycznych.

 „Kulturalne” odstresowanie  

Jak widać, pojęcie stresu jest dość złożone i bardzo indywidualne. Jest on niezbędny do rozwoju, może motywować do działania. Nie jesteśmy w stanie go uniknąć, jednak jego nadmiar może mieć opłakane konsekwencje, dlatego musimy nauczyć się nim zarządzać.

Zarządzanie stresem ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia. Obejmuje szereg strategii i praktyk, które pomagają zminimalizować negatywne skutki stresu oraz umożliwiają skuteczne radzenie sobie z wyzwaniami. Przez zarządzanie stresem rozumiemy rozpoznawanie rodzaju i źródeł stresu, umiejętność rozładowania napięcia, stosowanie technik relaksacyjnych, otrzymywanie wsparcia od innych, doświadczenie bycia częścią wspólnoty, dbanie o zdrowy styl życia, budowanie poczucia własnej wartości, niezależnego od zewnętrznych sytuacji oraz zdolności powrotu do stanu równowagi pozwalającego na efektywne działania. To wszystko pozwala na zachowanie dobrej kondycji, czyli coraz popularniejszego wellness.

Przyjrzyjmy się zatem, jak korzystanie z oferty instytucji kultury może wpływać na redukcję stresu, poprawę samopoczucia i zwiększenie poczucia dobrostanu przez tytułowe „kulturalne” odstresowanie:

1. Zabawa, śmiech i emocje związane z kulturą działają jak naturalne środki relaksacyjne.

2. Udział w wydarzeniach kulturalnych jest okazją do poświęcenia czasu sobie i własnym zainteresowaniom. To ważne, aby zyskać oddech i perspektywę.

3. Wyjścia do instytucji kultury mogą być sposobem na nawiązywanie nowych znajomości i interakcje społeczne, co ma znaczenie dla ogólnego pozytywnego samopoczucia.

4. Wspólne uczestnictwo w działaniach kulturalnych, takich jak eventy, koncerty, wernisaże czy warsztaty, tworzy okazje do interakcji społecznych. Kontakt z innymi osobami dzielącymi pasję do kultury, dostarcza wsparcia emocjonalnego oraz poczucia zrozumienia i akceptacji. Możliwość rozmowy o wspólnych zainteresowaniach oraz dzielenie się doświadczeniami działa odstresowująco, buduje więzi społeczne niezbędne do zachowania zdrowia i budowania poczucia własnej wartości.

5. Bycie częścią grupy, która angażuje się w działania kulturalne, buduje poczucie przynależności i wspólnoty. Poczucie związku z innymi osobami, które mają podobne zainteresowania, przyczynia się do zmniejszenia poczucia izolacji i samotności, co ma pozytywny wpływ na nasze ogólne samopoczucie.

6. Działania kulturalne, w których uczestniczy grupa, realizująca wspólny cel lub projekt, często w atmosferze zabawy i wolności twórczej, budują zaufanie, poczucie sprawczości, odpowiedzialności i radości z współpracy w zespole, co przyczynia się do redukcji stresu i poprawy samopoczucia.

7. Skupienie się na dziełach sztuki lub wydarzeniach kulturalnych pozwala na chwilowe oderwanie się od codziennych problemów, trosk i rutyny. Umiejętność przesunięcia uwagi na inne, inspirujące tematy pomaga w uwolnieniu umysłu od nagromadzonego stresu.

8. Obserwowanie dzieł sztuki czy uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych wymaga skupienia na chwili obecnej. To prowadzi do praktykowania uważności (mindfulness) i wychodzenia z trybu myślenia o przeszłości lub przyszłości, co działa uspokajająco.

9. Patrzenie na różnorodne wytwory kultury pobudza kreatywność i wyobraźnię. To przynosi wytchnienie dla zestresowanego umysłu, które przychodzi, gdy mózg jest skoncentrowany na twórczych myślach, a nie na problemach.

10. Przy oglądaniu dzieł sztuki lub słuchaniu muzyki, ludzie często spowalniają tempo i skupiają się na detalach; prowadzi to do kontemplacji, relaksu i odprężenia.

11. Książki, filmy, spektakle teatralne i inne formy narracji przenoszą nas w inne światy i historie. Takie krótkotrwałe oderwanie od rzeczywistości, jest jednocześnie oderwaniem od stresujących myśli.

12. Działalność kulturalna i sztuka wywołują pozytywne emocje, takie jak zachwyt, zdumienie, radość czy zrozumienie, co stanowi kontrast do negatywnych emocji związanych ze stresem i napięciem.

13. Wydarzenia kulturalne często prezentują różnorodne punkty widzenia i konteksty społeczne. Poszerzenie w ten sposób horyzontów myślowych pomaga w zrozumieniu, że nasze osobiste problemy nie są jedynymi ważnymi sprawami, co może zmienić perspektywę postrzegania rzeczywistości i zmniejszyć stres.

14. Wspólne uczestniczenie w wydarzeniach kulturalnych, takich jak koncerty, eventy czy wystawy, przynosi radość, przyjemność i tworzy pozytywne wspomnienia, co wpływa na dobre relacje społeczne, które mają istotny wpływ na odporność i zdrowie psychiczne.

15. Wystawy, koncerty czy spektakle teatralne mogą dostarczyć intelektualnej stymulacji i nowych perspektyw. Wprowadzają nas w świat kreatywności i inspirują do myślenia poza schematami, co działa odstresowująco.

16. Fizyczna aktywność, która towarzyszy warsztatom, eventom, koncertom czy inny wydarzeniom, prowadzi do uwalniania endorfin – hormonów szczęścia, które poprawiają nastrój i zmniejszają uczucie stresu.

17. Uczestnictwo w działaniach kulturalnych jako część wspólnoty może działać jako swoista „terapia społeczna”, której celem jest redukcja stresu, budowanie relacji i poprawa samopoczucia poprzez wzajemne wsparcie i wspólne doświadczenia.

Korzystanie z kultury jako narzędzia do redukcji stresu może być efektywne, gdy jesteśmy świadomi i zaangażowani w to, co robimy. To świadome zaangażowanie daje nam okazję do odpoczynku, regeneracji i wyjścia poza codzienne wyzwania, co wpływa na ogólne samopoczucie i dobrostan.

Instytucje kultury często angażują społeczność w tworzenie dzieł artystycznych, instalacji czy wystaw, w których uczestnicy mają wpływ na treść i formę. Tworzone są projekty interdyscyplinarne łączące różne dziedziny sztuki, jak np. literatura, muzyka i wizualizacje, prowadzące do tworzenia oryginalnych i innowacyjnych form. Uczestnicy tych działań są zaangażowani w procesy twórcze, które wpływają pozytywnie na rozwijanie kompetencji zarządzania stresem. Rozwijać je można również przez wejście w rolę twórcy, korzystając z oferowanych przez instytucje kultury warsztatów artystycznych, takich jak malowanie, rzeźbienie, rysunek, kaligrafia czy ceramika, warsztaty teatralne, zajęcia taneczne czy muzyczne, które mogą dotyczyć grania na instrumentach, śpiewu, komponowania muzyki czy tworzenia własnych utworów. Twórcze procesy mogą obejmować także prace w dziedzinach wizualnych, takich jak fotografia, grafika komputerowa czy tworzenie wideo.

W każdym z tych działań realizowany jest indywidualny proces twórczy, który ma pozytywny wpływ na redukcję codziennego stresu poprzez:

• możliwość wyrażenia emocji w bezpieczny i twórczy sposób → pozwala na uwalnianie napięcia emocjonalnego;
• oderwanie się od codziennych obowiązków i rutyny → rodzaj odprężenia i odskoczni od życia codziennego;
• wprowadzenie w stan flow, czyli stan głębokiego skupienia i zaangażowania → działa odprężająco i uspokajająco;
• praktykowanie i doskonalenie umiejętności → buduje pewność siebie i poczucie osiągnięć;
• wyrażenie siebie w unikalny sposób → działa jak wypuszczenie myśli i uczuć na światło dzienne;
• rodzaj medytacji → skupienie na zadaniu i odcięcie od zewnętrznych bodźców przyczynia się do spokoju umysłu;
• podzielenie celu na etapy, może być małymi celami do osiągnięcia → sukcesywnie osiągane cele przynoszą satysfakcję;
• odczucie radości i satysfakcji → obserwowanie, jak coś nabiera kształtu i życia działa jak źródło radości;
• uwalnianie endorfin – hormonów szczęścia, przy aktywności fizycznej oraz osiąganiu kolejnych celów → poprawia nastrój i zmniejsza uczucie stresu;
• eksperymentowanie z różnymi pomysłami, technikami i stylami → daje poczucie wolności i nowości.

„Kulturalne” odstresowanie podkreśla moc kultury jako źródła pozytywnych emocji, inspiracji i relaksu, które może być dostępne dla każdego, kto poszukuje chwil wytchnienia od codziennego życia. Korzystanie z oferty instytucji kultury może mieć pozytywny wpływ na redukcję stresu, poprawę samopoczucia i zwiększenie poczucia dobrostanu. „Kulturalne” odstresowanie może stanowić istotny element radzenia sobie ze stresem i tworzenia równowagi między pracą a życiem osobistym. Jak widać, wkład sektora kultury w dbałość o zdrowie psychiczne i redukcje stresu, jest olbrzymi.

Tekst powstał w ramach projektu projektu realizowanego przez Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego ( 2021-1-PL01-KA121-ADU-000006366). Instytut jest instytucją akredytowaną na lata 2021-2027, która otrzymała dofinansowanie z programu Erasmus+ w sektorze Edukacji dorosłych.

---

Aleksandra Malczyk – wolontariuszka Instytutu Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego. Trenerka, projektantka, pasjonatka etnodesingu. Od 13 lat dyrektorka ARTerii Centrum Kultury i Promocji w Ornontowicach, gdzie wraz ze swoim zespołem pracowników z powodzeniem buduje kulturalną markę niewielkich Ornontowic, które coraz więcej znaczą na Śląsku. Wspólnie tworzą „Miejsce dla ludzi z pasją", wspierając wszystkich pasjonatów kultury, zmieniając wizerunek instytucji kultury w małych miejscowościach. Absolwentka Politechniki Śląskiej, Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej. Studentka Uniweridade da Minho w Portugalii. Absolwentka Szkoły Trenerów Meritum, Szkoły Tutoringu Fundacji Szkoła Liderów oraz XI Edycji Programu Liderzy Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności. Jej hobby to rysunek i fotografia, jednak największą pasją jest kreatywne krawiectwo, które zaowocowało stworzeniem projektu Silesia Folk Design, propagującego dawne śląskie wzornictwo w nowej formie, ale przede promującego śląskie jakle jako elegancki element dawnego stroju kobiecego, który śmiało można nosić również dzisiaj. Dzięki tym działaniom została Stypendystką Marszałka woj. Śląskiego w Dziedzinie Kultury.

---

Interesujesz się edukacją kulturową dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form w obszarze edukacji muzealnej?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!  

---

Zobacz także:

Most Sztuki

Pedagogika ekspresji – to jest to!

Złap balans