Jak w Polsce wspieramy ekonomię społeczną? Część 1
ok. 6 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!
Początki ekonomii społecznej w Polsce
Prekursorzy ekonomii społecznej w Polsce pojawili się w XIX wieku: Stanisław Staszic, ks. Piotr Wawrzyniak, Edward Abramowski, ks. Wacław Bliziński, Franciszek Stefczyk i inni. Tworzone były pierwsze spółdzielnie, towarzystwa rolnicze i wzajemnościowe, banki spółdzielcze, stowarzyszenia budowlane itp. Duży wkład w tą sferę wniósł Kościół Katolicki (szkoły, ochronki, szpitale, przytułki itp.). Warto zwrócić uwagę, że odbywało się to w sytuacji zaboru Polski przez trzy kraje: Rosję, Austrię i Niemcy. Po odzyskaniu niepodległości (1918) konieczny był wysiłek stworzenia jednolitej administracji (były trzy różne) i odbudowy spójnego państwa (tu wielką rolę odegrały Komitety Obywatelskie). Przed drugą wojną światową (1939) ówczesny sektor ekonomii społecznej był stosunkowo dobrze rozwinięty i nieźle rokował na przyszłość. Wojna zatrzymała ten rozwój. Po jej zakończeniu (1945) rządzone przez partię komunistyczną państwo całkowicie zawłaszczyło sferę społeczną: dokonało konfiskaty majątku spółdzielni, stowarzyszeń, fundacji, i zaczęło tworzyć swoje państwowe „spółdzielnie” pracy, mieszkaniowe, mleczarskie, rolne itp. Organizacje społeczne były koncesjonowane i całkowicie kontrolowane przez państwo. Niezależna ekonomia społeczna nie istniała. Po roku 1989 trzeba było odtwarzać ją praktycznie od zera.
Spontaniczna reaktywacja
Po przemianach demokratycznych w roku 1989 nastąpił w Polsce gwałtowny wysyp organizacji społecznych. Zaczęły powstawać także ośrodki wsparcia działające w odpowiedzi na potrzeby tych organizacji. Potrzebne były działania informacyjne (zwłaszcza - skąd wziąć pieniądze na działalność), szkoleniowe (jak napisać projekt, jak współpracować z samorządem, z mediami), integracyjne (jak rozmawiać z innymi organizacjami, jak tworzyć partnerstwa, reprezentacje), rzecznicze (jak wpływać na prawo lokalne, regionalne, krajowe) itp. To był trudny okres, ponieważ administracja publiczna nie miała schematów współpracy z niezależnymi organizacjami, bo takich przez kilkadziesiąt lat nie było. Brakowało pieniędzy, wsparcia, docenienia pracy społecznej i uznania etosu sfery społecznej. Początkowy entuzjazm osłabł. Jednak pozostała grupa organizacji (tworzyły się też nieustannie nowe), która zdołała utrzymać się, rozwinąć i świadczyć usługi, zwłaszcza dla osób z niepełnosprawnością, i zaczęła myśleć o prowadzeniu działalności gospodarczej. To była trudna i powolna reaktywacja ekonomii społecznej.
Photo by Andrew Moca on Unsplash
Pierwsze regulacje prawne
Pierwszym dokumentem (oprócz ustawy dotyczącej zakładania fundacji i stowarzyszeń), który kształtował działalność organizacji społecznych, była ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przyjęta przez rząd w roku 2003. W sektorze pozarządowym ustawa zwana była czasami małą konstytucją organizacji. Ustawa podjęła szereg porządkujących kwestii:
wprowadziła istotne definicje (np. czym jest działalność pożytku publicznego organizacji),
określała zakres współpracy samorządu z organizacjami
wprowadzała zasady tej współpracy (pomocniczość, suwerenność, partnerstwo, efektywność, uczciwa konkurencja i jawność),
określała 39 zadań publicznych, które samorząd może zlecać organizacjom,
opisywała sposób zlecanie zadań organizacjom przez samorząd oraz sposób kontroli,
określała tryb nadawania organizacjom statusu organizacji pożytku publicznego, który uprawnia m.in. do pozyskiwania 1,5 % od podatników,
nakazywała tworzenie rocznych programów współpracy samorządów wszystkich szczebli z organizacjami pozarządowymi,
ustanawiała ciało dialogu – rady działalności pożytku publicznego oraz regulowała kwestie związane z wolontariatem.
Ustawa w znacznym stopniu uporządkowała funkcjonowanie organizacji i ich współpracę z samorządami. Do dziś jest podstawą tej współpracy.
Konferencja w Tours
W roku 2000, a więc przed wprowadzeniem powyższej ustawy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zorganizowało dla grupy liderów społecznych zainteresowanych ekonomią społeczną wyjazd do Tours we Francji na inspirującą międzynarodową konferencję „Europejskie spotkania podmiotów działających w sferze sektora gospodarki społecznej i gospodarki solidarnej”. Piszący te słowa omawiał w panelu dyskusyjnym sytuację organizacji w Polsce. Uczestnicy panelu, z reguły z krajów zaawansowanych w rozwoju ekonomii społecznej, z niedowierzaniem przyjmowali informację o braku tak podstawowych regulacji i związanych z tym trudności w rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w Polsce. To był naprawdę trudny czas. Ale myśl o przedsiębiorczości społecznej już pojawiała się w wewnętrznych rozmowach sektora.
Ekonomia społeczna u progu
Trudnością było określenie czym jest ekonomia społeczna. Pojawiały się różne definicje – rodzime, i te proponowane przez prawodawstwo Unii Europejskiej. W odpowiedzi na potrzebę sprecyzowania pojęć w tym zakresie pojawił się w roku 2005 ciekawy projekt kilku kluczowych polskich organizacji, osadzony w Inicjatywie Wspólnotowej EQUAL, pod nazwą: „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”. Zwieńczeniem szeregu działań, debat i badań przeprowadzonych w okresie 3 lat było powstanie swoistego raportu pod tytułem: „Polski model ekonomii społecznej. Rekomendacje dla rozwoju”, z podtytułem: „Zaproszenie do dyskusji”. W rekomendacjach czytamy:
„Ekonomia społeczna jest ideą, która choć rozmaicie rozumiana, budzi wielkie, czasem znacząco różne, oczekiwania. Jedni widzą w niej ideę naprawy świata, inni mechanizm reformy polityki społecznej, czy też skuteczny sposób na budowanie spójności społecznej, jeszcze inni postrzegają ją jako metodę rozwiązania problemów konkretnych osób czy grup społecznych. (…) Wierzymy, że ekonomia społeczna ma przyszłość, i że może ona spełnić, choć pewnie nie zawsze jednocześnie, wszystkie pokładane w niej nadzieje.”
Ośrodki Wspierania Ekonomii Społecznej
Od roku 2007 pojawiły się pierwsze programy grantowe dedykowane rozwojowi ekonomii społecznej w Polsce. Pojawił się pomysł na tworzenie Ośrodków Wspierania Ekonomii Społecznej (OWES) finansowanych z programów regionalnych Europejskiego Funduszu Europejskiego. Było to poprzedzone uchwaleniem Ustawy o spółdzielniach socjalnych (2006), co przełożyło się na to, że w pierwszych latach wspierano rozwój i tworzenie miejsc pracy w spółdzielniach socjalnych osób fizycznych i prawnych. Dopiero po 2014 roku rozszerzono katalog wsparcia o wszystkie formy prawne organizacji pozarządowych, a także spółki non-profit. Pierwszymi usługami OWESów były:
promocja idei ekonomii społecznej wśród samorządów i w sektorze pozarządowym,
animacja w środowiskach potencjalnie zainteresowanych tworzeniem przedsiębiorstw społecznych,
edukacja i doradztwo w zakresie tworzenia przedsiębiorstw itp., nieco później pojawiła się możliwość finansowania miejsc pracy w przedsiębiorstwach.
Akredytacja OWES
W Polsce działa ponad 50 Ośrodków Wspierania Ekonomii Społecznej, po kilka na terenie każdego województwa. Od 2015 roku, organizacja, która ubiega się o prowadzenie Ośrodka, musi otrzymać akredytację Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Oznacza to, że musi spełniać standardy funkcjonowania Ośrodków Wspierania Ekonomii Społecznej.
Jak stwierdza ministerstwo:
„Ekonomia społeczna jest jednym z istotnych narzędzi aktywnej polityki społecznej, wymaga zatem zbudowania instytucjonalnego zaplecza, celem którego będzie zapewnienie wysokiej jakości wsparcia udzielanego podmiotom ekonomii społecznej i przedsiębiorstwom społecznym”.
Zakres standardów obejmuje dwa obszary: formalno-organizacyjny i merytoryczny. W części dotyczącej standardów formalno-organizacyjnych zawarto wymogi związane z doświadczeniem wnioskodawcy, organizacją OWES oraz jego kadrą. Natomiast standardy merytoryczne obejmują:
animację lokalną,
tworzenie podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych, w tym wsparcie prowadzonej przez nie działalności i powstawania miejsc pracy,
wsparcie działań reintegracyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwo społeczne oraz ich finansowanie,
wsparcie podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego,
wzmacniania potencjału przedsiębiorstw społecznych oraz udzielania im wsparcia biznesowego.
Wyłącznie organizacje spełniające standardy i posiadające akredytację ministerstwa mogą ubiegać się o prowadzenie OWES.
Maciej Bielawski - ekspert w obszarze włączenia społecznego oraz ekonomii społecznej. Wiceprezes Stowarzyszenia ESWIP, które od 25 lat wspiera aktywność społeczną i obywatelską. Jeden z inicjatorów utworzenia pierwszego w Polsce Forum Animatorów Społecznych. Animator wielu inicjatyw, rozwiązań, partnerstw lokalnych. Członek grup roboczych tworzących polityki publiczne i planujących wykorzystanie funduszy europejskich w obszarze włączenia społecznego. Ambasador EPALE.
Zajmujesz się animacją społeczną? A może koordynujesz działania wolontariuszy?
Planujesz działania na rzecz osób o niskich kwalifikacjach?
Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Ogrody społeczne – przestrzeń do integracji, budowania relacji, edukacji przyrodniczej
