Is er recentelijk nog iets in het nieuws gekomen over Europa of daarbuiten dat niet somber en treurig stemde? Jullie zijn het misschien niet met me eens, maar ik vind van wel. NASA heeft recent nog foto's naar buiten gebracht van sterrenstelsels die bijna teruggaan naar de oorsprong van het heelal, en die beelden zijn spectaculair.

Ik heb het natuurlijk over de beelden die zijn gemaakt dankzij de James Webb Space Telescope (JWST), die in december 2021 is gelanceerd en sindsdien volledig operationeel is. De Webb-telescoop kan nieuwe informatie over sterren, exoplaneten en melkwegstelsels aan het licht brengen en de JWST heeft ons nu al de diepste beelden ooit van het heelal gebracht. Toen ik de beelden voor het eerst zag, kon ik niet geloven dat ze niet in de eerste plaats als kunstwerk waren bedoeld. Kijk zelf maar.

Kunst speelt overigens ook een belangrijke rol bij de berichtgeving over de Webb-telescoop, over de missie en, naarmate we verder komen, over de resultaten. Vlak voordat de telescoop in gebruik werd genomen, werden tweeëntwintig kunstenaars uitgenodigd om een kunstwerk te maken op basis van wat het projectteam had verteld. Maar je hoeft niet per se een door NASA geselecteerde kunstenaar te zijn om je kunst te laten zien: iedereen kan zijn of haar werk posten op de door de Webb-telescoop geïnspireerde Flickr-groep.

Ook in Europa zijn de mogelijkheden voor samenwerking tussen kunst en wetenschap niet onopgemerkt gebleven. Het Nieuw Europees Bauhaus nodigt iedereen uit om de toekomst opnieuw vorm te geven en zo een brug te slaan tussen wetenschap en technologie en kunst en cultuur. In het basis- en voortgezet onderwijs bepleiten leraren STEAM- in plaats van STEM-onderwijs en 'Arts' toe te voegen aan het curriculum van Science, Technology, Engineering en Mathematics. In de Education for Climate Coalition van de EU zijn een aantal inspirerende bronnen en initiatieven opgenomen waarin kunst wordt gebruikt in het onderwijs over de klimaatcrisis. Maar als je hier zelf wat aan wilt toevoegen, valt het je al snel op dat 'volwassenenonderwijs' hierin niet wordt genoemd als sector waarvoor art-based learning een optie is.

Dat brengt mij op twee vragen. Allereerst, is er in het volwassenonderwijs ruimte voor een art-based benadering in het lesprogramma over wetenschap? En waarom moeten we het überhaupt over wetenschap hebben?

Waarom kunst gebruiken om wetenschap toegankelijker te maken?

Om maar te beginnen met de meest voor de hand liggende reden: kunst kan de schoonheid van wetenschap illustreren en zo laagdrempeliger maken. De beelden van en geïnspireerd door de Webb-telescoop zijn hier een goed voorbeeld van. Kunst kan ook ruimte bieden voor 'esthetische afstand' en een nieuw licht werpen op bekende thema's. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat kunst mensen beter bij het leerproces betrekt en emoties oproept, waarbij de nadruk meer op het affectieve dan op het cognitieve aspect van leren ligt. Dit kan zeker ook goed werken in het lesprogramma over klimaatwetenschap. Het thema klimaatcrisis kan verschillende, veelal negatieve, emoties oproepen, zoals gevoelens van angst, machteloosheid of onrust. Wanneer kunst in het lesprogramma wordt opgenomen, kan dit mensen er niet alleen toe zetten om zelf in actie te komen, maar het kan hen ook ondersteunen bij het verwerken van deze complexe emoties en bij het nadenken over hun eigen waarden.

Bij degenen onder ons die in de niet-formele volwasseneneducatie werkzaam zijn, zullen de begrippen participatieve en leerlinggerichte benaderingen waarschijnlijk bekend in de oren klinken. Het zal dan ook geen verrassing zijn dat deze ook de basis vormen van art-based learning. Volgens de resultaten van ParCos, een Horizon 2020-project in het kader van “Participatory Communication of Science” kunnen art-based methoden bijdragen aan een beter begrip van wetenschappelijke gegevens. Het door de projectpartners opgestelde handboek gaat in op het toepassen van kunst om deelnemers te stimuleren om zelf gegevens te verzamelen en te interpreteren. Een voorbeeld hiervan is een video-voorstelling waarin deelnemers een gepersonaliseerd weerbericht kregen te zien. Naar aanleiding van deze video, gemaakt door de Belgische omroep VRT in samenwerking met de LUCA School of Arts, gingen deelnemers aan de slag met historische weergegevens en trokken daar conclusies uit. De deelnemers werd ook gevraagd om hun geboortedatum in te vullen om zo vanuit een breder perspectief naar klimaatverandering te kijken.  

Ten slotte wordt steeds meer erkend dat art-based learning belangrijk is om wetenschappers beter te leren communiceren over hun werk met het grote publiek. Zo vertelde een wetenschapper dat zij het basisprincipe van improvisatietheater, het “Ja, én...” nu ook in haar werk toepaste. Zij had in de workshop geleerd om te accepteren wat de andere artiesten zeiden en mee te gaan in hun gedachtegang. Die ervaring kwam haar met name goed van pas bij seminars. Ze vond het minder eng om op het podium te staan en om vragen van het publiek te accepteren.

Art-based lessen over wetenschap: in de klas en in de praktijk

Gelukkig zijn er over de relatie tussen kunst en wetenschap al heel wat inspirerende voorbeelden uit de praktijk van niet-formele volwasseneneducatie. In heel Europa zijn er upcyclingprojecten die de impact van plastic afval laten zien en waarbij afval wordt toegepast in kunstnijverheid. Een voorbeeld hiervan is de Humade Crafts-workshop, georganiseerd door het Mosaik Support Centre op het Griekse Lesbos, waar deelnemers leren om met afgedankte voorwerpen nieuwe dingen te maken. In juni dit jaar waren er tijdens het Great Exhibition Road Festival in Zuid-Kensington in het VK workshops, discussies, tentoonstellingen en performances, waarbij bezoekers ook de mogelijkheid hadden om zelf een muziekinstrument te maken of om oude kleding nieuw leven in te blazen. Musea bieden ook fascinerende mogelijkheden om wetenschap via kunst te ontdekken, zoals we een paar maanden geleden nog bespraken in onze EPALE-podcast. Zelf herinner ik me nog goed een tentoonstelling in het Design Museum in Helsinki, Radical Ocean Futures, waarin een creatieve, maar wetenschappelijk haalbare, blik werd geworpen op de toekomst van onze oceanen.

Maar ik hoor je denken: “Oké, kunst kan dan wel revolutionair en inspirerend zijn en tot nadenken stemmen, maar krijgen volwassenen hierdoor ook daadwerkelijk handvatten om met uitdagingen in de dagelijkse praktijk om te gaan?” Misschien niet, maar daar gaat het ook niet altijd om. Ik geef nog een laatste voorbeeld. Ik ben een fan van immersief theater en ik was benieuwd naar “Space Plague”, een interactief theaterstuk in Londen, waar bezoekers werden uitgenodigd om te reageren op een denkbeeldige pandemie. Als bij toeval ging het stuk in februari 2020 in première, vlak voor de corona-uitbraak in het VK en ook wereldwijd. Hoewel de programmering om ethische redenen al snel werd gestopt, blijkt uit voorlopige onderzoeksresultaten dat de bezoekers de ervaring nuttig hadden gevonden om met de 'echte' pandemie die daarna uitbrak, om te gaan.

Hoe zit het met jou? Heb je zelf goede ervaringen met het integreren van kunst in je lesprogramma over wetenschap? Deel ze met ons!

Fotocredits (op volgorde van vertoning)

Picture by Daniele Levis Pelus, source: Unsplash

Picture by Jeswin Thomas, source: Unsplash

Picture by ephst, source: Shutterstock

Dit bericht is opgenomen op de Themapagina Cultuur en Creativiteit in de volwasseneneducatie | EPALE (europa.eu)