Educatie is een groot goed
leestijd 16 minuten – like, deel, laat een comment achter!
„Educatie is een groot goed”
(Petronius)
De educatie van gevangenen is een ondergeschoven kindje in maatschappelijk opzicht, maar is van belang bij het voorbereiden van gevangenen op goed burgerschap als ze hun straf eenmaal hebben uitgezeten. Algemene en beroepseducatie van gevangenen leidt niet alleen tot een betere gevangenisomgeving, maar voorkomt mogelijk ook dat ze na vrijlating weer op het slechte pad raken. Bovendien heeft maatschappelijke re-integratie door educatie niet alleen een positieve invloed op de directe betrokkenen, maar ook een belangrijke rol in het opbouwen van een gezonde gemeenschap.
De maatschappij staat echter per definitie kritisch tegenover het gevangeniswezen en de gevangenen zelf. Door het stereotype van de gevangene die de meest vreselijke misdaden heeft begaan, neigt de publieke opinie ernaar alle veroordeelden over één kam te scheren en geen onderscheid te maken tussen hen die een tweede kans verdienen en hen die daadwerkelijk van de buitenwereld afgeschermd moeten worden. Negatieve publieke perceptie wordt onder andere ook gecreëerd door de massamedia. Het belang van het scholen van gevangenen wordt duidelijk onderschat in de maatschappij. We moeten er echter allemaal van doordrongen zijn dat educatie een groot goed is, ongeacht het niveau en wie en hoe oud de leerling is. Dit geldt dus ook voor educatie in de gevangenis. Vroeg of laat komt de meerderheid van de gevangenen immers terug in de maatschappij en het is in het belang van die maatschappij dat ex-gevangenen voorbereid worden op een zo goed mogelijke re-integratie.
Laten we eens kijken naar de educatie van gevangenen in Polen.
Fot. David Bartus / Pexels
Zdjęcie dodane przez David Bartus: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/swiatlo-w-klatce-piersiowej-366791/
Zdjęcie dodane przez David Bartus: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/swiatlo-w-klatce-piersiowej-366791/Poolse gevangenissysteem
Het Poolse gevangenissysteem valt onder het ministerie van justitie, waarbij de leiding van de penitentiaire inrichtingen is ondergebracht bij een centraal orgaan gevangenissen (dat zetelt in Warschau, de hoofdstad van Polen). Dit orgaan gaat over alle activiteiten binnen het gevangenissysteem.
Zoals in elk geciviliseerd land is het aan de overheid om misdadigers af te schermen van de rest van de maatschappij. Afhankelijk van de persoon die de misdaad heeft begaan, kan deze in de volgende soorten gevangenissen terechtkomen (waarbij de hoofdletters tussen haakjes staan voor het Poolse woord dat de desbetreffende categorie aanduidt):
- adolescenten (M)
- eerste veroordeling (P)
- recidivisten (R)
- veroordeeld voor militaire misdaden (W) (dit type gevangenis staat vaak leeg)
Bovenstaande categorieën staan beschreven in het wetboek van strafrecht. Daarnaast kan elk van deze penitentiaire inrichtingen functioneren als:
- gesloten gevangenis (1)
- semi-open (2)
- open (3)
Deze classificatie van gevangenissen leidt automatisch tot de classificatie van gevangenen. Soms worden zij nog verder onderverdeeld, afhankelijk van waar ze hun straf uitzitten. Als John Smith bijvoorbeeld de classificatie R-2 heeft, betekent dat dat hij een recidivist is en dat hij in een semi-open gevangenis zit, terwijl Tom Brown met zijn classificatie P-3 voor de eerste keer veroordeeld is en in een open gevangenis zit. Ten slotte wordt de straf van elke veroordeelde onderverdeeld in verschillende categorieën:
- regulier (z), als de gevangene niet heeft ingestemd met deelname aan het individuele impactprogramma (IIP)
- programma (p), als de gevangene wel deelneemt aan het IIP
- therapie (t), als de gevangene tijdens de straf therapie ondergaat, bijvoorbeeld anti-alcoholtherapie of anti-drugstherapie
Bijgevolg kunnen de volledige aanduidingen van de categorie waar een gevangene toe behoort er als volgt uitzien: R-1/p, M-2/z, P-3/t, enz.
Afscherming van gevangenen van de rest van de maatschappij dient in de eerste plaats de veiligheid van die maatschappij, maar is ook bedoeld om de gevangene te dwingen aan zichzelf te werken en gewoontes en gedragingen te ontwikkelen die een terugkeer naar de gevangenis voorkomen. Met andere woorden, het werken met mensen die in hechtenis zijn genomen – maatschappelijke re-integratie – is erop gericht om deze slecht in de maatschappij passende personen te leren om beter dan voorheen te functioneren in de gebruikelijke levensdomeinen.
Gevangenisscholen in Polen
Op het moment zijn er 18 gevangenisscholen in Polen (waaronder een voor vrouwen). Helaas zijn dat er, vergeleken bij West-Europa, niet zo veel. Wel hebben gevangenen in ons land toegang tot bijna alle niveaus van educatie. Natuurlijk heeft niet iedereen die achter tralies zit de mogelijkheid om les te krijgen op een gevangenisschool, maar iedereen heeft in principe wel een grondwettelijk recht op educatie. Hier moet vermeld worden dat educatie niet verplicht is en dat het afhangt van de bereidwilligheid van de gevangene of deze daadwerkelijk plaatsvindt.
In vergelijking met andere landen vindt er in de Poolse gevangenissen weinig educatie plaats. Voor alle schooltypes samen werden er in 2020/2021 4.913 gevangenen geschoold. Een jaar later was dat 5.053 gevangenen (zie onderstaande tabel). Dezelfde statistieken wijzen uit dat er op 31 december 2022 in totaal 71.228 mensen in een penitentiaire inrichting zaten. De rekensom is makkelijk te maken: ongeveer 7% van de gevangenispopulatie maakt gebruik van het recht op scholing.
Al moeten we wel onthouden dat educatie een ruimer begrip is dan scholing. Onder educatie vallen namelijk ook culturele en educatieve activiteiten, ook als die buiten het curriculum om en in de informele sfeer plaatsvinden. Voorbeelden zijn sportactiviteiten, cursussen, kunstactiviteiten, deelname aan projecten (met name EU-projecten) en gebruik van de bibliotheek.
Gevangenen in het Poolse strafsysteem
Het aantal gevangenen schommelt logischerwijs, maar officiële cijfers van het centraal orgaan gevangenissen wijzen uit dat er op 31 augustus 2023 76.798 gevangenen waren, waarvan 3.868 vrouw. 8.557 mensen zaten in voorarrest, in afwachting van de uitspraak van de rechter. Overigens heeft het Poolse gevangenissysteem niet te maken met overbevolking. Op het moment van schrijven bedraagt de bezettingsgraad in het land volgens de officiële cijfers ongeveer 92%. Dit kan echter veranderen. Als de Europese Unie strenger gaat toezien op de wet waarin staat dat elke gevangene in een cel recht heeft op een eigen ruimte van minimaal 4 m2, zou dat een drastische verandering betekenen. Op dit moment heeft elke gevangene namelijk de beschikking over 3 m2. Het goede nieuws is dat er op het moment verschillende penitentiaire inrichtingen in aanbouw zijn in het land. Dit zou een gunstige invloed op de situatie moeten hebben.
Aangezien gevangenen uit verschillende milieus komen en verschillende achtergronden hebben, lopen hun kwalificaties zeer uiteen. Er zijn geen specifieke officiële cijfers over de kwalificaties van gevangenen in Polen. Wat in dezen echter belangrijk is om te vermelden, is dat de educatie van gevangenen niet wordt bemoeilijkt door analfabetisme. Analfabetisme is in elk geval niet het belangrijkste probleem binnen deze groep. Functioneel alfabetisme en een relatief laag niveau van soft skills zijn wel grote problemen. Er zijn mij geen onderzoeken op dit gebied bekend, dus ik kan hier geen specifieke cijfers aanvoeren. Ik ben echter van mening dat er vooral op dit gebied ondersteuning en hulp nodig is voor gevangenen.
Mogelijkheden tot educatie voor gevangenen in Polen
Gevangenen in Poolse penitentiaire inrichtingen kunnen gebruikmaken van een educatief aanbod waarmee ze hun gemis aan kennis van voor hun veroordeling kunnen aanvullen, maar waarmee ze ook nieuwe kennis en professionele kwalificaties kunnen verwerven. Er zijn talloze mogelijkheden om competenties te verbeteren en kwalificaties te verwerven, en wel op twee niveaus: formeel en informeel. Onder formele educatie valt onder andere het bezoeken van een gevangenisschool. Zo zijn er momenteel 18 scholingscentra (CKU’s) in Polen waar gevangenen algemene kennis en vaardigheden kunnen verwerven (basisschool en algemene middelbare school) of een beroepsopleiding kunnen doen. Voorbeelden van beroepen waarvoor gevangenen kwalificaties kunnen verwerven of verbeteren zijn (banket)bakker, elektricien, kapper, IT-specialist, kleermaker, kok, installateur en afbouwspecialist, metselaar-stukadoor en sleutelmaker. In totaal zijn er 18 verschillende soorten kwalificaties beschikbaar. Na afronding van een beroepsopleiding, inclusief het bijbehorende examen, ontvangen gevangenen een diploma dat in de hele Europese Unie erkend wordt. Bij de educatie ligt de nadruk op beroepen waarin gevangenen na vrijlating zoveel mogelijk direct aan de slag kunnen.
Als het gaat om informele educatie zijn met name projecten die extern bekostigd worden interessant. Het Operational Programme Knowledge Education Development 2014-2020 financierde bijvoorbeeld een project waarbij de professionele kwalificaties van gevangenen werden verbeterd zodat ze na het uitzitten van een straf weer deel konden nemen aan de arbeidsmarkt. Activiteiten op dit gebied werden uitgevoerd in vele penitentiaire inrichtingen in Polen. Binnen dit project waren ongeveer 4.000 trainingstrajecten voor ongeveer 45.000 gevangenen voorzien. Het ging daarbij om korte beroepsgeoriënteerde cursussen (van maximaal enkele weken) om gevangenen de mogelijkheid te geven passende professionele kwalificaties te behalen (dus de noodzakelijke kennis en vaardigheden om een specifiek beroep uit te oefenen) en zo na het uitzitten van hun straf een passende baan te vinden. Het doel hiervan was ook om recidive terug te dringen.
Validatie van educatie in gevangenissen
Formele volwasseneneducatie in Polen is altijd gebonden aan dezelfde regelgeving, of deze nu in of buiten de gevangenis plaatsvindt. Dit betekent dat elke school (dus ook gevangenisscholen) de nationale curricula moeten volgen. In deze curricula staat ook beschreven hoeveel studie- en lesuren er nodig zijn om het scholingstraject geldig te laten zijn. Als het gaat om algemene educatie (op middelbareschoolniveau) moeten leerlingen 18 lessen per week krijgen. Bij beroepsopleidingen hangt het af van het beroep waartoe wordt opgeleid. Het aantal lessen per week loopt hier uiteen van 12 tot 24. Dit kunnen zowel theoretische als praktische lessen zijn.
De effectiviteit van de door scholingscentra geboden ondersteuning kan worden afgelezen aan het aantal leerlingen dat slaagt voor externe examens. Het centraal orgaan gevangenissen maakt elk jaar een analyse van de cijfers die het van de verschillende scholen ontvangt, waaronder ook de slagingspercentages. Dit is een interne analyse die niet openbaar wordt gemaakt. Voor het afgelopen schooljaar was het slagingspercentage bij alle scholingscentra in Poolse gevangenissen 54,11%. Van de 85 leerlingen die het Matura-examen (het afsluitende examen van de middelbare school) deden, slaagden er 46.
Het slagingspercentage voor examens behorende bij de beroepsopleidingen (voor alle beroepen) was 72,39%. Van de 547 kandidaten slaagden er 396, waarmee zij dus hun beroepskwalificaties officieel bevestigd zagen.
Uit deze cijfers wordt duidelijk dat gevangenen het goed doen als het om beroepsopleidingen gaat, maar dat er grote problemen zijn met de algemene educatie. Deze problemen gaan bijgevolg een grotere groep gevangenen aan. De voornoemde examenuitslagen hebben slechts betrekking op het kleine deel van alle gevangenen in Polen dat het tot het einde van de middelbare school heeft gehaald, met alle moeite van dien, en zich ook nog eens heeft ingeschreven voor het eindexamen.
Helaas krijgen de geslaagden verder geen beloning, waarbij de redenering binnen het systeem is dat educatie al beloning genoeg is. Met andere woorden: als gevangenen aan educatie doen, doen ze dat vooral vanuit een intrinsieke motivatie. Wellicht is dit een van de redenen waarom er zo weinig gevangenen zijn die daadwerkelijk eindexamen doen en er nog minder zijn die aan het einde van hun educatieavontuur een formeel diploma in ontvangst mogen nemen. Als je bedenkt dat er ongeveer 76.000 gevangenen in Polen zijn en er ongeveer 630 eindexamen doen, gaat het om minder dan 1% van de totale gevangenispopulatie die officiële validering ontvangen voor hun educatieve inspanningen.
Voor zover de schrijver van dit stuk bekend is, is de effectiviteit van de bestaande vormen van ondersteuning niet gemeten of onderzocht. Het is daarom moeilijk om hier uitspraak over te doen. De enige bekende meting, die wordt verricht door het centraal orgaan gevangenissen, is die van de deelname van gevangenen aan verschillende soorten maatschappelijke re-integratie en/of educatieve activiteiten. Dit zijn enkel kwantitatieve indicatoren, die niets zeggen over de effectiviteit. Cijfers over de deelname aan formele educatie staan in een van de tabellen hierboven.
Docenten op Poolse gevangenisscholen
Alle docenten die in gevangenissen actief zijn, zijn in dienst van het ministerie van justitie (alhoewel de educatieprocedures zelf worden voorgeschreven door het ministerie van onderwijs). Het ministerie van justitie heeft 219 docentbetrekkingen, die telkens over de 18 scholingscentra worden herverdeeld naargelang de vraag in de gevangenissen. Het is misschien goed om te weten dat de gevangenisscholen werken met semesters (september t/m januari en februari t/m augustus). Dat betekent dat de hoofddocenten op elke gevangenisschool elk schooljaar twee aparte educatiesemesters voorbereiden.
Afgelopen schooljaar waren de 219 docentbetrekkingen verdeeld over 379 docenten. Hiervan hadden er slechts 72 een voltijds aanstelling. Als we hier nog de 18 betrekkingen als hoofddocent van aftrekken, komen we uit op slechts 54 fulltime docenten binnen de gevangenisscholen. De rest van de docenten, 81%, werkt in deeltijd, wat aansluit bij de specifieke aard en dynamiek van deze scholen. Als het gaat om hun professionele ervaring en positie, was het overgrote deel van de docenten gediplomeerd (59,63%, oftewel 226 docenten). Negentig docenten hadden een speciale aanstelling, wat neerkomt op 23,75% van het totaal. De rest van de docenten (16,62%, oftewel 63 personen) zijn stagiaires.
Afgezet tegen het aantal docenten in het land dat in educatieve instellingen buiten de gevangenis werkt, maken de 379 docenten die in gevangenissen en detentiecentra actief zijn slechts 0,73 promille van het totaal uit. Deze specifieke beroepsgroep is derhalve zeer klein. Wat interessant is, is dat 62% van deze docenten man is, terwijl dat buiten de gevangenis compleet anders is. Daar gaat het namelijk slechts om 26%.
Helaas is er nauwelijks training voorhanden voor docenten die in het Poolse gevangenissysteem actief zijn. De enige training die zij krijgen, is interne training van de hoofddocent die aan de gevangenisschool in kwestie verbonden is. Er is geen landelijk aanbod voor docenten of hoofddocenten. Wat daarom van groot belang lijkt, is aansluiting bij het Erasmus+-programma waarin specifieke en maatwerkcursussen en meeloopsessies worden georganiseerd. Op het moment is slechts een van de gevangenisscholen aangesloten. Het gaat om de school van de schrijver van dit artikel.
Omstandigheden in gevangenisscholen
Wat positief is, is dat alle gevangenisscholen in Polen de beschikking hebben over meer dan voldoende apparatuur en hulpmiddelen. Dit is met name te danken aan de grote investeringen die in de periode 2016-2022 in de educatie binnen gevangenissen zijn gedaan. In veel gevallen lijkt het erop dat de omstandigheden in Poolse gevangenisscholen veel beter zijn dan in andere scholen. Het gaan dan niet alleen om algemene educatie, maar ook om beroepseducatie (die van groter belang lijkt te zijn voor gevangenen). Alle scholen hebben toegang tot het internet, een belangrijk hulpmiddel binnen het opleidingsproces. Voor zover de schrijver van dit artikel weet, beschikt het overgrote merendeel van de klaslokalen in gevangenisscholen over computer- en audiovisuele apparatuur. Voorbeelden zijn smartboards, visualizers, touchscreens/monitors, tv’s, dvd-spelers en beamers. Alle klaslokalen voor beroepsopleidingen zijn ook uitgerust met de benodigde apparatuur/hulpmiddelen/gereedschappen die nodig zijn voor de lessen en voor de voorbereiding van leerlingen op de eindexamens (de landelijke examencommissie vaardigt richtlijnen uit voor de inrichting van deze klaslokalen en als een school zich hier niet aan houdt, mag deze geen eindexamens aanbieden).
Tijdens de coronacrisis kon er logischerwijs een tijdlang geen les gegeven worden. Er waren helaas geen hulpmiddelen voorhanden binnen het Poolse gevangenissysteem waarmee het opleidingsproces ‘normaal’ kon worden voorgezet. Alles was gebaseerd op door de docenten gemaakte kopietjes, wat erg ouderwets en inefficiënt is. De gevangenisschool waar de schrijver van dit artikel werkt heeft echter de beschikking over een hulpmiddel van onschatbare waarde, een eigen tv-kanaal (dus een soort school-tv). Hiermee konden we op gezette tijden educatieve programma’s voor alle gevangenen uitzenden. De mogelijkheden waren eindeloos: sommige docenten bereidden presentaties voor die vervolgens op tv werden getoond, sommigen namen zichzelf op alsof ze voor de klas stonden, weer anderen downloadden vrijelijk beschikbare kant-en-klare lessen, enz. Je kunt wel zeggen dat dit zeer nuttige hulpmiddel ons door de moeilijke pandemietijd heen heeft geholpen.
Conclusie
Het zou al te naïef zijn om te stellen dat educatie voor gevangenen een wondermiddel is en de enige manier om tot een succesvolle maatschappelijke re-integratie te komen. Daar is het proces veel te ingewikkeld voor. Het is echter wel de moeite waard om het probleem te beschouwen en te kijken of er bepaalde argumenten zijn die ons een bepaalde kant op sturen. Het lijkt mij dat de educatie van gevangenen veel voordelen heeft. Niet alleen levert het beter geschoolde mensen op, maar we geven die mensen ook de kans om deel uit te maken van de maatschappij. We geven ze de middelen om aan hun criminele bestaan te ontsnappen.
Naast het financiële aspect (het is altijd goedkoper om gevangenen op te leiden dan om ze weg te laten kwijnen in hun cel), dat ook erg belangrijk is, zorgen we er door de educatie van gevangenen ook voor dat er minder van hen opnieuw achter de tralies belanden. De positieve effecten van deze activiteit worden praktisch door iedereen gevoeld: de gevangenen zelf (die niet opnieuw in de gevangenis terechtkomen), hun gezinsleden (die het niet zonder hun partner/ouder hoeven te stellen), lokale gemeenschappen waar ze toe behoren (omdat ex-gevangenen bijvoorbeeld weer aan het werk gaan en belasting betalen), de maatschappij in het algemeen (waar het risico op benadeling van andere burgers door ex-gevangenen kleiner wordt) en de staat als institutie, dus wij allemaal (omdat het niet meer nodig zal zijn om de hoge kosten voor gevangenschap van deze mensen te betalen). Het is dan ook geen wonder dat Petronius, een politicus in het oude Rome, heeft gezegd dat educatie een groot goed is. Het is alleen jammer dat we ons dat niet altijd realiseren.
Meer over dit onderwerp:
