November 2022.
J.M. begint een nieuw leven, woont in een nieuw huis en heeft een nieuwe baan. Hij is 41 en heeft nog vele jaren voor de boeg. Het is eigenlijk een heel gewoon verhaal. Maar het leven dat hij achter zich laat, is allesbehalve gewoon. Toen hij 21 was, werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van twintig jaar. Nu zit zijn straf er bijna op en heeft hij de kans om met een schone lei te beginnen.
We spraken hem over hoe hij zijn halve leven tot nu toe in de gevangenis heeft doorgebracht en hoe belangrijk het daarbij is geweest om te kunnen leren.

Kun je jezelf even voorstellen?
J.M., 41 jaar. Ik ben in de provincie Antwerpen geboren en opgegroeid. Ik heb een moeilijke jeugd gehad, met ouders die niet genoeg om me gaven. Ik heb verschillende verkeerde beslissingen genomen en ben door een daarvan in de gevangenis beland. In november 2022 kom ik na twintig jaar vrij. Ik ging de gevangenis in toen ik 21 was en ben nu 41. Tussendoor heb ik twee jaar buiten de gevangenis doorgebracht, maar ik hield me niet aan de afspraken en moest weer de cel in. Het is niet makkelijk om een voorwaardelijke vrijlating te respecteren als je geen professionele ondersteuning in de buurt hebt. Hierbinnen ben ik een man geworden. En ik kan je zeggen: het is allemaal niet makkelijk.

Welke opleiding heb je gedaan?
Ik heb eerst de basisschool afgemaakt en heb toen een beroepsopleiding gedaan in de bouw en elektra. Daar is altijd werk in te vinden. Helaas moest ik op mijn 21e naar de gevangenis.
In de gevangenis van Hoogstraten ben ik opgeleid tot stukadoor. Toen ik in 2007 voorwaardelijk vrijkwam, heb ik een jaar stage gelopen met een opleidingscontract.

Je hebt een aanzienlijk deel van je tijd in de gevangenis besteed aan leren. Kun je uitleggen waarom?
Op het moment volg ik een opleiding tot schilder en interieurinrichter, elke dag van 08:00 tot 11:30. Zo heb ik aan het eind van het schooljaar nog een specialisatie en een officieel, door de staat erkend diploma.

Ik heb hier verschillende opleidingen gedaan. Je krijgt dan les van docenten die ook verbonden zijn aan een officieel instituut voor volwasseneneducatie. We ontvangen hetzelfde diploma als de leerlingen op CVO EduKempen, de grootste school voor volwasseneneducatie in de regio. Op het diploma staat niet dat ik de opleiding in de gevangenis heb doorlopen, enkel mijn naam en geboortedatum en -plaats.
Veel gevangenen doen nooit een opleiding, omdat ze lui zijn of omdat ze niet genoeg informatie krijgen. Soms spreken ze de taal niet eens.

Ik wist dat mij een lange straf te wachten stond en dat ik moest nadenken over wat het beste voor mij zou zijn en hoe ik mezelf kon voorbereiden om zowel hier als in de buitenwereld te overleven. Dat kun je het beste doen door middel van een opleiding en hierbinnen heb je genoeg tijd.
In België laat de ondersteuning van gevangenen na hun vrijlating te wensen over. Er zijn te weinig middelen om iedereen te helpen, dus je moet je eigen weg vinden. Je moet je voorbereiden op je vrijlating, maar dat is nog niet zo makkelijk als je twintig jaar vast hebt gezeten.
Ik zou iedereen willen aanraden een opleiding te doen als je in de gevangenis zit, want dat is nodig om je leven naderhand weer op te bouwen.

De wereld is ook zoveel veranderd... Je regelt nu alles online vanaf je smartphone. In 2002 hadden we een Nokia 6610 in onze zak... Hoe kijk je aan tegen je leven vanaf november?
Na twintig jaar zijn mijn verwachtingen laag, omdat ik niet meteen teleurgesteld wil worden. Ik wil een normaal leven leiden en van mijn twee jonge kinderen genieten. Iets drinken op het terras, verliefd worden en met de kleine naar het park gaan. Mensen realiseren zich niet hoeveel het leven waard is, hoeveel hun vrijheid waard is.
Je moet sterk zijn om je tijd als gevangene goed te verwerken. Niet iedereen kan dat. Hierbinnen mis je naast je vrijheid twee dingen: rust en liefde. Je kan wel een vriendin buiten de gevangenismuren hebben, maar het is onmogelijk om die relatie goed te onderhouden. Hetzelfde geldt voor de band met je kinderen.

Twintig jaar lang is alles voor mij geregeld. Het gevangenisregime bepaalt hoe laat ik opsta en naar bed ga, wat ik ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds eet, en op welke dagen ik mag douchen en voor hoeveel minuten. Hoe langer je opgesloten zit, hoe moeilijker het is om met mensen te communiceren door het gebrek aan menselijk contact. Hierbinnen behandelen ze je niet als burger; je bent gewoon een nummer. Maar als ik de gevangenis straks verlaat, ben ik weer een zelfstandige burger die niet of nauwelijks hulp ontvangt van de overheid. Er zijn rehabilitatiecentra, maar zo weinig dat bijna niemand ervoor in aanmerking komt. Gelukkig kan ik op mijn broers en zussen rekenen.

J., bedankt voor dit interview. Ik wens je veel succes vanaf november en ik hoop dat dit de laatste keer is dat we elkaar in de gevangenis treffen.
Heel erg bedankt, ik hoop het ook. Het zal niet makkelijk worden, maar ik ga ervoor.