ok. 4 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Uniwersytety Ludowe: opowieść o mądrości społeczności

Uniwersytety Ludowe stawiają na kształtowanie rozwoju osobowości człowieka. Ich początki wiążą się z zakładaniem internatowych ludowych szkół rolniczych na Mazowszu^[1]. Możliwość nauki przyciągała głównie dorosłą młodzież, pochodzącą ze środowiska wiejskiego. Celem procesu kształcenia było budzenie poczucia obywatelskości.

Rozwinięcie koncepcji wiejskich uniwersytetów ludowych w Polsce nastąpiło jednak dopiero po uzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Po 1989 roku idea UL wśród osób związanych z edukacją budziła ożywione dyskusje, w wyniku których zdecydowano się na odbudowę uniwersytetów ludowych według koncepcji Ignacego Solarza. Podążając za tą ideą, starano się za pośrednictwem tych placówek wzmocnić budowę społeczeństwa obywatelskiego.

Przemiany życia społecznego na początku lat 90. przyczyniły się jednak do praktycznego rozpadu powstałych UL. Uznano je za „relikty PRL-u”, a nie za skuteczne narzędzie pozwalające budować demokrację^[2]. Mimo iż wśród wielu zagadnień, które były i są omawiane na Uniwersytetach Ludowych, znajduje się problematyka z zakresu edukacji obywatelskiej oraz zagrożeń cywilizacyjnych współczesnego człowieka.

^{Fot. Shutterstock}

Elastycznie i poza rygorystycznymi normami programowymi, czyli rzecz o UL

Współcześnie działające uniwersytety ludowe czerpią z tradycji swoich poprzedników, ale odwołują się do aktualnego kontekstu społeczno-kulturowego i realnych wyzwań współczesnego świata. Można zauważyć, że jednym z ważniejszych celów ich działań jest edukacja obywatelska, odpowiadająca na potrzeby lokalnej i regionalnej społeczności.

Od czasów powstania pierwszych uniwersytetów zmieniała się funkcja, jaką współcześnie pełni ten rodzaj edukacji dorosłych^[3]. Mimo zachodzących zmian nadal można jednak przyjąć, że edukacja na UL stanowi gwarancję jakości transakcji określonych wartości i wzorów zachowań istotnych zwłaszcza w społeczności lokalnej skupiającej ludzi o różnych doświadczeniach i światopoglądach. Można zauważyć, że uniwersytety te stanowią ważne ogniwo w rozwoju społeczności lokalnej, jak również są częścią budowania dojrzałej demokracji.

Warto zaznaczyć, że mimo iż edukacja przyjmuje tu charakter instytucjonalny, nie jest ona związana z tradycyjnym przekazywaniem wiedzy oraz odgórnym narzucaniem znaczeń. Głównym zadaniem uniwersytetów jest tworzenie przestrzeni uczenia się dla osób dorosłych, co jest szczególnie istotne w kontekście edukacji obywatelskiej.

Obywatelski Uniwersytet Ludowy w Nowym Sączu

Obecnie istnieje jednak miejsce dla uniwersytetu ludowego, zwłaszcza w kontekście potrzeby kształtowania zasad demokratycznego funkcjonowania społeczności lokalnych. A w obliczu tego, że instytucje te są w Polsce zjawiskiem rudymentarnym, cieszy fakt, iż powstają nowe tego typu placówki.

Jedną z nich jest Obywatelski Uniwersytet Ludowy (OUL), który w ramach szerokiej oferty zajęć warsztatowych przygotowuje animatorów obywatelskich (szczególnie osoby starsze) do pracy na rzecz społeczności lokalnych z uwzględnieniem lokalnej specyfiki, tradycji i kultury.

Jest to pierwsza tego typu placówka w subregionie sądeckim, stanowiąca jednostkę wyodrębnioną w ramach Fundacji Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego^[4]. Zajęcia na OUL skierowane są do osób, które pragną poszerzyć wiedzę i umiejętności niezbędne do skutecznej realizacji różnorodnych inicjatyw obywatelskich w ich społecznościach lokalnych. A kształtowanie kreatywności, innowacyjności, umiejętności poszukiwania i interpretowania informacji, planowania i zarządzania projektami przy równoczesnym poszanowaniu oraz podtrzymywaniu lokalnej tradycji i kultury to główne wyzwanie, które stawia sobie OUL.

Wypracowany w projekcie model pracy warsztatowo-doradczej dedykowanej osobom dorosłym, które chcą podejmować i realizować inicjatywy obywatelskie w środowisku lokalnym będzie mógł być wykorzystywany – po zakończeniu realizacji przedsięwzięcia – do dalszej pracy w ramach funkcjonowania Obywatelskiego Uniwersytetu Ludowego. Będzie on również mógł stanowić źródło inspiracji dla innych działających już placówek tego typu.

Projekt jest realizowany dzięki Programowi Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020–2030. Jest to pierwszy w Polsce program, którego głównym celem jest rozwój edukacji dorosłych w formie grundtvigiańskich szkół ludowych. Wpisuje się to w kierunki strategiczne w zakresie rozwoju edukacji dorosłych – zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym – tj. poszerzenie procesu uczenia się poza ramy edukacji formalnej.

Krótko mówiąc

Z perspektywy dotychczasowej działalności UL można wnioskować, że ich koncepcja może okazać się przydatna w przyszłości, szczególnie w obszarze działań na rzecz najbliższych społeczności lokalnych. UL oferują nieograniczone możliwości rozwoju, umożliwiając naukę w elastycznych warunkach i tempie dostosowanym do indywidualnych potrzeb uczących się.

Ponadto, edukacja w ramach UL sprzyja budowaniu społeczności, umożliwiając wymianę wiedzy i doświadczeń między uczestnikami oraz wzmacniając poczucie wspólnoty i solidarności. Wartością tej formy nauki jest także jej otwartość, która umożliwia uczestnictwo różnorodnym grupom społecznym, tworząc inkluzywną przestrzeń edukacyjną.

dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.