ok. 5 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Starzenie się społeczeństwa

Wraz z tym, jak nasza populacja starzeje się w coraz szybszym tempie, system opieki zdrowotnej oraz wsparcia edukacyjnego staje przed nowymi, poważnymi wyzwaniami. Jednym z zadań staje się dziś nie tylko leczenie chorób, ale przede wszystkim pomaganie seniorom w zachowaniu sprawności i samodzielności jak najdłużej. To właśnie na tym skupiają się nowoczesne podejścia do opieki nad osobami starszymi, chodzi o jakość życia, a nie tylko jego długość. Analogiczne zmiany obserwujemy w obszarze edukacji seniorów, gdzie kluczowe staje się wspieranie ich aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Fizyczne i poznawcze zmiany towarzyszące starzeniu się, takie jak sztywniejące stawy, spowolnione reakcje, problemy z pamięcią czy trudności z koncentracją, pojawiają się wraz z upływem lat. Wszystko to może sprawiać, że codzienne czynności, które kiedyś były oczywiste, stają się coraz większym wyzwaniem. 

^{Fot. Pexels / Kampus Production}

Wykorzystanie VR oferuje liczne korzyści^[1]. Osoby, które posługują się okularami VR, często - koncentrując się na grze (czy wykonywaniu zadań) - zapominają o deficytach fizycznych i tworzą przyjemne doświadczenia. VR nie tylko wspiera leczenie schorzeń neurodegeneracyjnych, ale również umożliwia seniorom udział w edukacji i rozrywce w sposób, który wcześniej był dla nich niedostępny.

Funkcje poznawcze u osób starszych

Spadek funkcji poznawczych jest naturalnym elementem procesu starzenia się organizmu, jednak jego tempo i nasilenie mogą być bardzo zróżnicowane. Problemy z pamięcią to jedna z najczęstszych trudności poznawczych u osób starszych, która znacząco wpływa na zdolność do samodzielnego funkcjonowania. 

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się temu, jak zapobiegać demencji i jak skutecznie ją leczyć. Interwencje niefarmakologiczne zyskuję na znaczeniu. Chodzi o to, by jak najdłużej zachować sprawność umysłową albo pomóc mózgowi „nadrobić” to, co już zostało utracone. Dzięki temu można złagodzić trudne objawy, takie jak przygnębienie, apatię, obojętność czy gubienie się w znanym otoczeniu, a tym samym realnie poprawić komfort życia. 

W tym kontekście nowoczesne technologie, takie jak rzeczywistość wirtualna (VR), otwierają zupełnie nowe możliwości w obszarze edukacji seniorów. Nadal brakuje jednak wystarczającej wiedzy i doświadczenia w zakresie wykorzystania środowisk VR w treningu poznawczym. 

Uczyć inaczej - technologia, która zmienia granice naszej rzeczywistości

Wirtualna rzeczywistość przestaje być tylko rozrywką i coraz częściej wykorzystywana jest jako nowoczesne narzędzie wspierające trening pamięci i koncentracji u seniorów. Systemy VR pozwalają tworzyć realistyczne scenariusze, które angażują zmysły i dają użytkownikom poczucie, jakby naprawdę znajdowali się w danym miejscu, stwarza to efekt „bycia tam”. Dzięki temu osoby starsze mogą nie tylko angażować się w stymulujące umysłowo aktywności, ale również doświadczać świata w sposób, który wspiera neuroplastyczność mózgu.

Jednym z innowacyjnych przedsięwzięć, które wspiera osoby starsze w zachowaniu sprawności poznawczej i motoryczne jest polski projekt GRYDSEN^[2], który koncentruje się na normalnie starzejących się dorosłych. W ramach tego projektu opracowano moduły służące treningowi funkcji poznawczych, motorycznych i poznawczo-motorycznych, co stanowi o jego innowacyjności. Dzięki zastosowaniu technologii VR, GRYDSEN oferuje seniorom bezpieczne i komfortowe środowisko do ćwiczeń, co przyczynia się do spowolnienia procesu starzenia się oraz poprawy ogólnej sprawności fizycznej i psychicznej. Szczegółowe badania pokazały istotną poprawę w zakresie takich funkcji poznawczych, jak: pamięć werbalna krótkotrwała, selektywność uwagi czy ciągłość uwagi. Istotna poprawa w zakresie sprawności fizycznej dotyczyła siły uścisku dłoni oraz równowagi. Badania pilotażowe pokazują, że VR jest dobrze tolerowane przez osoby starsze. 

W projekcie pojawiają się np. zadania związane z analogiami, które angażują przede wszystkim funkcje wykonawcze, uwagę i różne rodzaje pamięci. Tego typu zadania wymagają umiejętności dostrzegania relacji między różnymi obiektami oraz stosowania tych samych schematów wnioskowania i rozwiązywania problemów w odmiennych kontekstach. Wśród zadań znalazły się takie, które angażowały uczestników w rozpoznawanie przeciwieństw i podobieństw, a także łączenie słów na podstawie nietypowych cech np. podobnej pisowni czy rymu. Część ćwiczeń polegała też na grupowaniu obiektów, które należą do tej samej kategorii lub mają wspólne właściwości, co pomagało trenować logiczne myślenie i zdolność dostrzegania związków między elementami.

Wniosek - VR jako skuteczne narzędzie w edukacji i aktywizacji seniorów

Wydaje się, że technologie wirtualnej rzeczywistości stanowią obiecującą opcję, która może zostać z powodzeniem zastosowana w edukacji i terapii ukierunkowanej na poprawę funkcji poznawczych i motorycznych u osób w starszym wieku. Pozwala to na angażowanie ich w interaktywne doświadczenia. A to może wspierać utrzymanie sprawności umysłowej i spowalniać spadek funkcji poznawczych, który naturalnie postępuje wraz z wiekiem.

dr hab. Dorota Gierszewski – andragog, wykładowca akademicki, badaczka, trenerka, organizatorka społecznościowa. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowana problematyką nieformalnej edukacji dorosłych, obywatelskości, migracji, międzykulturowości. Ambasadorka EPALE.

Interesujesz się edukacją seniorów? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form aktywizacji seniorów?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE! 

Zobacz także:

Odkrywając nowe horyzonty w edukacji dojrzałych

Seniorzy współczesnej Europy. Problemy i wyzwania

Cohousing. Nowoczesne mieszkalnictwo odpowiedzią na osamotnienie?

Odkrywając świat – edukacja pozaformalna dorosłych w Uniwersytetach Ludowych

Siła krytycznego myślenia. Umiejętności ważniejsze niż wiedza?