ok. 5 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Współczesne biblioteki coraz częściej pełnią rolę miejsc, w których seniorzy i seniorki nie tylko rozwijają swoje pasje literackie, ale także dbają o zdrowie psychiczne i fizyczne. Jednym z narzędzi wspierających ich w utrzymaniu sprawności umysłowej są treningi poznawcze, które stają się ważnym elementem działań profilaktycznych. Z mojego doświadczenia jako trenerki Stowarzyszenia CREO oraz wieloletniej koordynatorki klubu seniora "Starszaki" wynika, że odpowiednio zaplanowane zajęcia mogą być niezwykle skuteczne i inspirujące zarówno dla uczestników, jak i prowadzących. (Nie zapominajmy także o nas samych, drodzy edukatorzy i edukatorki!)

Biblioteki, szczególnie w mniejszych miejscowościach, mają unikalną możliwość wspierania lokalnych społeczności senioralnych. Kluby seniora, które często działają w bibliotekach, stają się miejscami spotkań, wymiany doświadczeń i wspólnego rozwoju. Wprowadzenie treningów poznawczych jako stałego elementu programu aktywizacji seniorów wspomaga pracę umysłu i przeciwdziała izolacji społecznej.

^{fot. shutterstock}

Czym jest trening poznawczy?

Trening poznawczy to systematyczne ćwiczenia, które mają na celu stymulowanie funkcji umysłowych, takich jak pamięć, koncentracja, uwaga czy zdolności językowe. Warto jednak zaznaczyć, że te zajęcia mogą przybierać różnorodne formy i nie ograniczają się wyłącznie do krzyżówek czy łamigłówek. Ważne, aby trening angażował wiele zmysłów jednocześnie oraz wykorzystywał narzędzia sprzyjające holistycznemu podejściu do zdrowia mózgu. Ćwiczenia, które angażują ruch, muzykę czy rozpoznawanie zapachów, mogą znacząco poprawić zdolności poznawcze seniorów i wpłynąć na ich ogólne samopoczucie.

Kluczowe jest dostosowanie poziomu trudności do indywidualnych potrzeb uczestników. Seniorzy to zróżnicowana grupa, w której tempo pracy, stan zdrowia oraz poziom wcześniejszej aktywności intelektualnej mogą się znacząco różnić. Programy treningowe muszą uwzględniać te różnice, a intensywność ćwiczeń powinna być dostosowana do możliwości i samopoczucia grupy. Takie podejście pozwala uniknąć zniechęcenia i frustracji.

Dla i do kogo z treningiem pamięci?

Choć tekst koncentruje się na seniorach, trening poznawczy jest przydatny dla osób w każdym wieku. Każdy z nas miewa sytuacje, w których trudniej nam zapamiętać terminy, numery telefonów czy imiona dawno niewidzianych znajomych. Na szczęście, treningi pamięci mogą być skierowane do różnych grup – od dzieci po osoby starsze, zależnie od sprawności poznawczej i oczekiwanych efektów.

Kluczowe zasady skutecznego treningu poznawczego

Aby trening poznawczy przynosił oczekiwane efekty, musi spełniać kilka kluczowych warunków. 

• SYSTEMATYCZNOŚĆ

Przede wszystkim – systematyczność. Badania oraz doświadczenia praktyków wskazują, że regularne ćwiczenia (co najmniej dwa razy w tygodniu, przez około 60 minut) mogą znacząco poprawić funkcje poznawcze u seniorów. Nieregularność lub krótsze sesje nie przyniosą takich samych korzyści.

• POCZUCIE SATYSFAKCJI

 Ważne jest również, aby uczestnicy kończyli trening z poczuciem satysfakcji, nawet jeśli zadania były trudne. Motywacja płynąca z udanych ćwiczeń intelektualnych zwiększa chęć do dalszej aktywności.

• WIELOZMYSŁOWOŚĆ 

Wielozmysłowość jest kolejnym istotnym elementem. Angażowanie w trening różnych zmysłów – wzroku, słuchu, dotyku, a nawet węchu – wspiera procesy pamięciowe i koncentrację. Przykłady ćwiczeń obejmują nie tylko tradycyjne zadania, jak rozwiązywanie zagadek słownych czy liczbowych, ale także bardziej kreatywne działania, takie jak tworzenie historii na podstawie obrazków czy odgadywanie zapachów. Różnorodność bodźców nie tylko stymuluje mózg (obie półkule), ale także sprawia, że uczestnicy z większym entuzjazmem podchodzą do zajęć.

Z perspektywy wiedzy warto uświadomić seniorów, że treningi pomagają nie tylko w odzyskiwaniu utraconych zdolności, ale przede wszystkim w utrzymaniu tych, które są na dobrym poziomie. Takie podejście zmniejsza obawy przed uczestnictwem i pozwala postrzegać te zajęcia jako element troski o siebie, co może być powodem do dumy i rozmów z innymi, a nie ukrywania tego fakty czy poczucia wstydu. 

Jak wprowadzić treningi poznawcze do bibliotek?

Jeśli jesteś bibliotekarzem lub animatorem kultury i chcesz rozpocząć pracę z seniorami w zakresie treningów poznawczych, nie musisz od razu organizować dużych programów. Ważne jest, aby zacząć od małych kroków – na przykład od prostych ćwiczeń, które można realizować podczas regularnych spotkań. Krzyżówki, gry pamięciowe, wspólne czytanie i omawianie książek mogą być pierwszym krokiem do wprowadzenia bardziej zaawansowanych form treningów.

Warto korzystać z dostępnych materiałów, takich jak te opracowane przez "Siłownię Pamięci” Fundacji Stocznia[1], które oferują gotowe scenariusze zajęć dostosowane do możliwości seniorów. Te narzędzia są niezwykle wartościowe i z całego serca je polecam. Warte uwagi są także materiały z projektu „Proste i pomocne,[2]” które oferują ćwiczenia dedykowane osobom z chorobami neurodegeneracyjnymi, a które mogą być przydatne również w pracy z seniorami.

Biblioteki mają także dostęp do wielu publikacji dotyczących treningu poznawczego – zarówno w formie książkowej, jak i cyfrowej. Niektóre z nich, dostępne na wolnej licencji, mogą być łatwo drukowane i wykorzystywane w trakcie zajęć. Przykładem może być publikacja Ewy Osóbki-Zielińskiej pt. "Neurobik, czyli trening dla mózgu."[3]

Seniorzy biorący udział w treningach poznawczych integrują się w grupach, co wzmacnia poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Wspólna praca nad ćwiczeniami sprzyja współpracy, dzieleniu się wspomnieniami i odkrywaniu nowych zainteresowań. Z mojej perspektywy, takie spotkania mają ogromny potencjał w budowaniu silnych więzi społecznych oraz przeciwdziałaniu poczuciu osamotnienia.

Jestem także bardzo ciekawa Waszych doświadczeń związanych z uczestnictwem lub prowadzeniem takich zajęć. Co się u Was sprawdza? Czego unikacie? Czy zauważyliście, jak wiele można napisać w komentarzu na Platformie EPALE pod tym tekstem?! Zachęcam do przekonania się o tym osobiście.:)

dr Nina Woderska – z wykształcenia pedagog, wykładowca na studiach podyplomowych z psychogerontologii na Uniwersytecie Wrocławskim i w Wyższej Szkole Nauk o Zdrowiu, pracownik Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu oraz trener w Stowarzyszeniu Centrum Rozwoju Edukacji Obywatelskiej CREO. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Wolontariat na rzecz seniorów w DPS-ach? Tak, ale jak? Rekomendacje jak zacząć i o czym warto pamiętać

Uważność i wdzięczność. Work-life balance w praktyce

Spotkajmy się w piątek o dziesiątej. Inspiracje i pomysły na zajęcia z seniorami

6 wskazówek, o których warto pamiętać podczas nawiązywania relacji z seniorkami i seniorami

Jak wypełnić powszechną lukę kompetencyjną w środowisku pracy? O aktywizacji seniorów

Źródła: