Prognozy Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) przewidują, że do 2030 r. odsetek ludności Europy powyżej 65 roku życia wyniesie 23,8 proc. Dodać należy, że jest to dwukrotnie więcej niż w 1990 r. Współcześnie do państw z najwyższym współczynnikiem starości, czyli udziałem ludności w wieku 65 i więcej w ogólnej populacji należą Włochy, Niemcy, Grecja. Chociaż w Polsce osoby w starszym wieku (65+) stanowią ponad 15 proc. ogólnej populacji - podczas gdy średnia dla całej UE wynosi prawie 19 proc. - podkreślić należy, że sytuacja Polski jest „pozornie” korzystna na tle Europy, bowiem sytuacja zmieni się diametralnie w ciągu najbliższych dekad. Już w 2050 r. Polska stanie się jednym z krajów europejskich z najwyższym współczynnikiem starości, który wzrośnie dwukrotnie i wyniesie ponad 30 proc. Należy jeszcze uwzględnić rosnący udział najstarszej grupy osób (80+), który współcześnie wynosi około 4 proc. w ogólnej populacji Polski, a w 2050 (wg Eurostatu) wzrośnie do prawie 10 proc. Jak pokazują badania, osoby 80+ wraz z wiekiem mają coraz więcej jednostek chorobowych, stają coraz bardziej niesamodzielne i zależne od pomocy.

O starości i starzeniu coraz głośniej…

Nie bez powodu tyle mówi się w ostatnich latach o starości, aktywnym starzeniu i koniecznych zmianach w obszarze społeczno–gospodarczym. To właśnie procesy starzenia się ludności w UE stanowią i stanowić będą jedno z najważniejszych wyzwań, które będą warunkować rozwój państw członkowskich. Rewolucja demograficzna mająca swoje początki w XX w., ma swoją kontynuację w XXI w. i nigdy w dziejach ludzkości nie dotyczyła w takiej skali starzenia się społeczeństw. Bez wątpienia jednym z osiągnięć społeczeństw industrialnych, konsumpcyjnych i postkonsumpcyjnych jest wydłużanie się życia ludzkiego, jednak z drugiej strony należy uwzględnić spadek dzietności w poszczególnych krajach, a zwłaszcza wysokorozwiniętych. Jednym ze skutków jest zanikający proces proporcji pomiędzy odsetkiem pracujących zawodowo a emerytów i rencistów. Biorąc pod uwagę to, że większość państw w Europie opiera swoją politykę społeczną na rozwiązaniach welfare state, gdzie podwalinami stały się stworzone pod koniec XIX w. założenia Bismarcka a potem unowocześnione przez Beveridge’a, można założyć tezę, że  bezpieczeństwo socjalne milionów ludzi może zostać zachwiane. Zatem starzenie się społeczeństw niesie ze sobą skutki i wyzwania nie tylko w obszarze społeczno-kulturowym ale i gospodarczym. Korzenie tej sytuacji tkwią w przeszłości bowiem prognozy i analizy demograficzne z XX w. wyraźnie podkreślały zarysowujące się konsekwencje procesów demograficznych.

Sytuacja ta ma również swoje odzwierciedlenie na rynku pracy. Według prognoz Eurostatu do 2050 r. liczba osób w wieku 65+ w krajach Unii wzrośnie o około 70 proc., a liczba osób w wieku produkcyjnym (15–64 lat) spadnie o 12%. Skutkiem będzie to, że na każdego emeryta będą przypadały jedynie dwie osoby aktywne zawodowo, a obecnie są to cztery osoby.

Nie tylko Europa ale i Świat

Nie tylko Europa  ale i Świat stoi przed wyzwaniami starzenia się populacji i problem ten nie dotyczy już tylko państw wysokorozwiniętych ale i rozwijających się. Prognozy wskazują, że do 2050 r. w państwach rozwijających się będzie mieszkało 80 proc. ludności powyżej 65 roku życia. Problem starzenia się społeczeństw w kolejnych dekadach będzie dotyczył również państw słabo rozwiniętych, a tu należy podkreślić, że ich systemy socjalne są bardzo słabo rozwinięte co będzie miało poważne konsekwencje społeczno-gospodarcze. Zrównoważony rozwój społeczny powiązany jest z rozwojem gospodarczym, co w państwach wysokorozwiniętych było podstawą zapewniającą ład społeczno-ekonomiczny i pozwalało kształtować i rozwijać politykę społeczną welfare state. Tymczasem przy zmieniającej się diametralnie strukturze demograficznej większość systemów w obszarze socjalnym będzie niewydolna i powinna ulec przemodelowaniu. Dobrobyt społeczny i bezpieczeństwo socjalne  to jedne z determinantów ładu społecznego. Należy również uwzględnić, że model tradycyjnej rodziny, w tym rodziny wielopokoleniowej ulega znacznemu osłabieniu Czy zatem rosnąca liczba beneficjentów nie tylko świadczeń emerytalnych ale i opieki formalnej może stać się przyczyną zachwiania tych ważnych elementów bezpieczeństwa? Nie dziwi więc fakt, że aktywne starzenie i pomyślne starzenie stało się wyzwaniem w XXI w. i zapisane jest w większości kluczowych dokumentów i strategii europejskich. Zawarte w nich zalecenia przekładają się na politykę społeczną poszczególnych państw wspólnoty. Realizacja przebiega w różnej formie i z różnym skutkiem jednak należy podkreślić, że żadne z państw europejskich nie jest wolne od problemów związanych z demografią i starzeniem się społeczeństw.

Co z tą starością zrobić?

Oprócz wielu rozwiązań konieczne staje się propagowanie aktywnego modelu starzenia i aktywnej starości. W 2060 r. ponad połowa Europejczyków przekroczy 50 rok życia zatem koniecznym staje się adresowanie programów zdrowotnych, aktywizujących i kreujących pomyślną starość do ludzi bardzo młodych, a pierwsza edukacja powinna dotyczyć nawet przedszkolaków. W świadomości trzeba zmieniać negatywne stereotypy dotyczące starości oraz zwiększać świadomość własnego wpływu na jakość późnej dorosłości.

Człowiek na swoją starość pracuje całe życie. Na zasoby związane ze zdrowiem, otoczeniem (relacje rodzinne, towarzyskie, sąsiedzkie, pozycję w społeczeństwie), sytuację materialną. Życie jednak często jest nieprzewidywalne i nie zawsze osoby, które dbały o zapewnienie sobie starości mogą w pełni z niej korzystać i cieszyć się nią. Są też osoby, które żyją z przysłowiowego „dnia na dzień” i nie starają zapewnić sobie bytu w ostatnim okresie życia. W cyklu życia (life cycle) każdej jednostki występują różne zdarzenia i przewidywalne i takie, które są całkowicie od nas niezależne. Niezwykle ważnym elementem w dochodzeniu do wieku podeszłego jest zdrowie, które najczęściej determinuje wybory życiowe. Niezależnie od sytuacji z humanitarnego punku widzenia należy pochylić się nad każdym człowiekiem i pomóc mu godnie przeżyć ostatni etap życia.

Osoby starsze są grupą bardzo niejednorodną pod wieloma względami, a najbardziej je różnicuje wiek (wkraczanie w każdą dekadę niesie kolejne obciążenia zdrowotne), kondycja życiowa i zdrowotna w tym dynamika starzenia.

Uwzględniając szybko zmieniającą się rzeczywistość, postęp technologiczny, z pewnością metody i technologie szczególnie w obszarze e-medycyny i teleopieki będą odgrywać znaczącą rolę w usprawnianiu życia i opiece nad seniorami. Zwłaszcza, że z wiekiem a szczególnie po 80 roku życia taka pomoc w zdecydowanej większości staje się koniecznością.

Niezależnie od tego…

Zdrowie i zdrowy styl życia należy promować, a tym samych inicjować działania, które przekonują i będą motywować zarówno jednostki jak i grupy ludności do zwiększenia kontroli nad własnych życiem i zdrowiem. Należy również tworzyć sprzyjające warunki dla promocji zdrowia czyli do podejmowania działań prozdrowotnych przez jednostki i zbiorowości. Edukacja jest najtańszą formą profilaktyki.

Chociaż w Polsce wiele się robi w zakresie promocji zdrowia to jednak muszą to być działania bardziej skoordynowane i długofalowe. Tu muszę dodać, że województwo śląskie należy do liderów i może być wzorem dla tworzenia przyjaznej i aktywnej polityki senioralnej. Ważne jest aby dostarczać wiedzy, wskazywać na prozdrowotne zachowania i wpływ stylu życia na nasze zdrowie, zwłaszcza w dłuższym horyzoncie czasowym. Działania prozdrowotne powinny być wspierane i promowane tak aby trafiały do jak największej grupy odbiorców. Jeśli oferta edukacyjna będzie odpowiadać potrzebom społeczności to z pewnością spotka się z zainteresowaniem. Dodać muszę, że w niektórych obszarach potrzebne są nowe regulacje prawne oraz wsparcie instytucjonalne w tym rządowe ale przede wszystkim samorządowe. Lokalne społeczności najlepiej znają swoje potrzeby, problemy i możliwości ich zaspokojenia. Jeśli nie będzie woli decydentów lokalnych niewiele da się osiągnąć. Podkreślić muszę, że wiele do zrobienia mają tutaj profesjonalne media, dzięki którym promocja,  a tym samym odbiór może być bardzo szeroki. Takie podejście z pewnością przełoży się nie tylko na korzyści dla jednostek, zbiorowości ale również na zyski społeczno-gospodarcze.