Kursy komputerowe dedykowane seniorom na stałe zagościły w ofercie edukacyjnej wielu bibliotek. Trend ten podyktowany jest ogromnym zapotrzebowaniem na szkolenia dla osób starszych zagrożonych wykluczeniem cyfrowym - czyli nie umiejących korzystać z nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Inicjatywy podejmowane w bibliotekach polegają na udostępnianiu sprzętu, prowadzeniu warsztatów grupowych, bądź też indywidualnych konsultacji. Większość działań ma na celu przybliżenie uczestnikom podstaw korzystania z komputera, tabletu lub smartfonu. Podczas zajęć poznają oni popularne programy biurowe, zasady pisania, możliwości wyszukiwania informacji w przeglądarkach internetowych. Odkrywają również sposoby komunikacji za pomocą poczty elektronicznej, aplikacji głosowych czy też mediów społecznościowych.

Kurs komputerowy - trudne zadanie na początek

Prowadzenie kursu dla osób starszych wymaga dużo cierpliwości i empatii. Wielu seniorów zagrożonych wykluczeniem cyfrowym ma obawy przed korzystaniem z nowych technologii, często zdarza się, że robią to tylko podczas zajęć. Po powrocie do domu odkładają komputer/tablet w bezpiecznym miejscu i ani razu go nie włączają. Dlatego niezwykle ważne jest, aby po przekazaniu najważniejszych informacji zachęcać do samodzielnego pogłębiania nabytych umiejętności. Bardzo dobrze sprawdza się wprowadzenie do oferty biblioteki, obok kursów grupowych, również konsultacji indywidualnych. Umożliwiają one utrwalenie z uczestnikami czynności, które nastręczają im największych trudności.

W pewnym momencie pojawia się jednak pytanie czy można zrobić coś więcej? Kursanci potrafią już wyszukiwać informacje, piszą maile, ci którzy chcą korzystają z facebooka i skype'a lub płacą rachunki i robią zakupy przez internet. Pojawia się wtedy możliwość pokazania innych sposobów wykorzystania komputera.

Domowe archiwum cyfrowe – łączymy przeszłość z przyszłością

Jedną z propozycji aktywizacji seniorów może być rozpoczęcie pracy nad porządkowaniem i zdigitalizowaniem domowych zasobów dotyczących historii rodzinnych. Wielu uczestników kursów komputerowych, które prowadziłam to osoby urodzone w latach 40-stych ubiegłego stulecia. Mają za sobą ogrom doświadczeń, przeżyć i pięknych wspomnień. Są świadkami historii i strażnikami rodzinnych archiwów. Posiadają wiedzę o minionych pokoleniach, której często nie mają komu przekazać, ponieważ młodszym członkom rodziny wydaje się to nieatrakcyjne, bądź nie mają oni czasu, aby słuchać opowieści starego człowieka.

Tymczasem historie rodzinne są niezwykle cennym elementem budowania obrazu dziejów lokalnych społeczności. Materiały, które przechowujemy w domach zamknięte w szufladach, pudłach skrzyniach mają bardzo dużą wartość nie tylko sentymentalną, ale również historyczną. Na ich znaczenie zwróciły uwagę kilka lat temu Archiwa Państwowe, które zapoczątkowały projekt „Archiwa rodzinne”, mający na celu przywrócenie tradycji porządkowania i przechowywania historii rodzin. Niektóre biblioteki również podejmują się trudu pielęgnowania indywidualnych historii tworząc Archiwa Społeczne.

Prowadząc zajęcia komputerowe z seniorami (również zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym) także można zwrócić uwagę na fakt, jak ważne jest pielęgnowanie historii rodzinnej i zachęcić ich, aby podzielili się swoją. Wędrówkę w przeszłość i porządkowanie zgromadzonych materiałów możemy zacząć od zaproponowania wspólnego stworzenia opowieści w formie cyfrowej na wybrany przez nich temat.

Digital Storytelling – co to jest?

Tradycja opowiadania sięga zamierzchłych czasów. Właściwie odkąd ludzie opanowali sposób komunikowania się za pomocą języka przekazywali sobie różne historie i legendy. Równocześnie z opowieściami mówionymi pojawiały się te, utrwalane za pomocą obrazów i słowa pisanego. Tak od wieków rozwijała się sztuka opowiadania nazywana przez amerykanów Storytelling.

Współcześnie do snucia opowieści idealnie nadają się również narzędzia cyfrowe stąd pojawiło się określenie Digital Storytelling – czyli opowieść cyfrowa. Kreuje się ją przy użyciu multimediów takich jak zdjęcia, grafiki, pliki audio i video i może przybierać rożne formy:

•  strony www, bloga, fanpage’a,

•  publikacji cyfrowej,

•  interaktywnej prezentacji,

•  filmu wideo (również interaktywnego),

•  fotokastu,

•  wirtualnej (cyfrowej) wystawy np. z rozszerzoną rzeczywistością,

•  wycieczki w wirtualnej rzeczywistości (VR 360),

•  aplikacji, gry mobilnej lub webowej.

Opowieści seniorów - od czego zacząć?

Opowieści cyfrowe z każdym rokiem zyskują na popularności i stają się doskonałym narzędziem do przekazywania historii kolejnym pokoleniom oraz aktywizacji seniorów. Dostępność bezpłatnych i prostych w obsłudze narzędzi internetowych umożliwia wprowadzenie tego rodzaju działania do programu zajęć dedykowanych osobom starszym, bo nikt nie opowie historii tak dobrze jak jej świadek.

Wybierając rodzaj opowieści cyfrowej musimy uwzględnić możliwości i umiejętności grupy, z którą pracujemy, a także posiadane przez uczestników materiały archiwalne. Dodatkowo trzeba pamiętać, że wielu seniorów wciąż odczuwa lęk przed publikowaniem informacji o sobie w sieci. Z tego względu początkowo można zrezygnować z opowieści w formie bloga, czy publikacji cyfrowej. Z uwagi na poziom zaawansowania uczestników projektu często niemożliwe jest też wykonanie wystawy, wycieczki VR, aplikacji webowej czy gry mobilnej. Wiele starszych osób nie dysponuje wystarczającą ilością materiałów w postaci video co wyklucza film. Pozostaje więc wybór pomiędzy fotokastem a prezentacją.

Prowadząc warsztaty z seniorami zdecydowałam się zacząć od fotokastu. Jest to rodzaj cyfrowego fotoreportażu ukazujący historię za pomocą zdjęć i dźwięków, które można opatrzyć również krótkimi komentarzami. Jego tworzenie nie wymaga nakładów finansowych ani drogiego sprzętu (potrzebujemy jedynie komputerów lub tabletów z dostępem do internetu i skanera płaskiego).

Aby przygotować wraz z seniorami opowieść cyfrową w formie fotokastu musimy podzielić pracę na kilka etapów.

1. Koncepcja

Proponujemy uczestnikom wybranie ważnego dla nich tematu związanego z ich życiem. Mogą to być miejsca, z którymi wiążą ciepłe wspomnienia, pasje, którym się oddawali, historia rodziny w formie drzewa genealogicznego i wiele innych.

2. Poszukiwanie

Kiedy temat zostanie już wybrany seniorzy przeglądają domowe archiwalia w poszukiwaniu materiałów. To doskonały pretekst, aby zajrzeć do często zapomnianych albumów rodzinnych, pudeł z pamiątkami czy od lat nie otwieranych szuflad. Następnie wybrane materiały (których często okazuje się być bardzo dużo) są selekcjonowane i porządkowane podczas zajęć. Przy tej okazji można przeprowadzić warsztat dotyczący przechowywania materiałów archiwalnych w domu. Zwrócić uwagę na rodzaje materiałów w których przechowujemy rodzinne archiwum (np. koszulki z tworzywa sztucznego, które niszczą archiwalia, usunięcie metalowych elementów tj spinacze etc...). Porozmawiać o uporządkowaniu i opisaniu zbiorów.

3. Scenariusz i przygotowanie materiałów

To czas kiedy seniorzy pracują nad chronologią wydarzeń, zapisują komentarze do zdjęć przypominają sobie kiedy i w jakich okolicznościach zostały one zrobione. W ten sposób opracowują scenariusz do swojej historii. Następnie wybrane materiały są w odpowiedniej kolejności skanowane i przygotowywane do stworzenia filmu. Na tym etapie seniorzy uczą się również katalogować zdigitalizowane materiały w komputerze, tworzą foldery porządkują, zmieniają nazwy plików, aby później móc w łatwy sposób dotrzeć do swoich fotografii.

4. Realizacja

To część, której najbardziej obawiają się uczestnicy zajęć. Samodzielne stworzenie filmu w komputerze bardzo często wydaje im się zadaniem ponad siły. Dlatego też, niezwykle ważny jest wybór odpowiedniego narzędzia, które będzie proste, intuicyjne, darmowe i oczywiście pozwoli uzyskać atrakcyjny efekt. W stawianiu pierwszych kroków w tworzeniu fotokastów z seniorami można zrezygnować z nagrywania komentarza i jego obróbki w programach do montażu dźwięku. Zamiast tego mogą oni samodzielnie wybrać odpowiedni dla ich historii podkład muzyczny.

Obecnie można znaleźć wiele darmowych programów do montażu filmów tj. jak Movie Maker, Animoto, Magisto, Bitable, Lumen5.

Do swoich działań z seniorami wybrałam narzędzie Lumen5 z kilku prostych powodów. Po pierwsze jest to program bardzo intuicyjny, za pomocą które możemy importować skany do biblioteki materiałów, a następnie porządkować je z wybranej przez siebie kolejności na slajdach. Dodatkowo do każdej fotografii można w prosty sposób dodać komentarz za pomocą tekstu. Lumen5 posiada również własną bibliotekę utworów muzycznych, które wprowadzają nastrój do historii.

Wspólne tworzenie opowieści cyfrowych nie tylko pomaga seniorom utrwalić umiejętności związane z obsługą komputera, ale również zachęca ich do uporządkowania własnych wspomnień, materiałów i historii. To doskonały sposób na wędrówkę w przeszłość ukazaną za pomocą współczesnych narzędzi oraz aktywizację seniorów. 

Polecam doskonały poradnik do tworzenia opowieści cyfrowych:

archiwa.org/sites/default/files/files/digital_storytelling_instruktaz.pdf

Monika Schmeichel-Zarzeczna – historyk sztuki, animatorka kultury, bibliotekarka, grafik i kurator wystaw. Obecnie pracuje w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie gdzie prowadzi warsztaty i spotkania dla różnych grup wiekowych. Członkini Ogólnopolskiej Sieci Bibliotekarzy LABiB. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Poza biblioteką... Akcje promujące czytelnictwo w przestrzeni miejskiej – dobre praktyki

“Radość uczenia się przez całe życie według metody Marii Montessori dla Seniorów” – rozmowa z Jolantą Janiec

Wędrówki Bibliotekarzy – ogólnopolski program wymiany „Praktyka dla Praktyka”

Biblioteka Dorosłego Człowieka. O nieograniczonych możliwościach bibliotekarzy

“Kreatywne rodzicielstwo” - wspieranie kompetencji rodzicielskich poprzez działania biblioteczne

Proces i podążanie za tym co przychodzi... Czyli arteterapia w więzieniu. Rozmowa z Urszulą Trzeciakowską