ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Jest grupa dorosłych, którzy przychodzą do doradcy zawodowego nie po poradę, ale po decyzję. Doradcę traktują jako eksperta nie tylko od rynku pracy, ale także od ich życia. Pytania tych osób często mają charakter rozstrzygający – czy mają coś zrobić czy nie, co mają wybrać, albo kiedy powinni podjąć decyzję. Są to pytania, na które doradca nie powinien wprost odpowiadać. Może jednak pomóc w namyśle, poszukiwaniu odpowiedzi i analizie konsekwencji przyjętych rozwiązań.

Jakiś czas temu na spotkanie doradcze przyszedł do mnie mężczyzna z pytaniem, co ma zrobić. Dostał się na 6 kierunków studiów i nie wie, który wybrać. Oczekiwał, że wskażę mu ten właściwy. Nie zwerbalizował tego wprost, ale oczekiwał, że podejmę za niego decyzję. Takie sytuacje w pracy doradcy zawodowego nie są rzadkie. Pytania osób radzących często mają charakter rozstrzygający – czy mają coś zrobić czy nie, co mają wybrać, albo kiedy powinni podjąć decyzję. Czasem mam ochotę zaproponować losowanie, rzut monetą lub konsultację z wróżką. Nie robię tego tylko dlatego, że nie znam poczucia humoru osób, które przychodzą na konsultację. Problem jest jednak istotny. 

Zanim przedstawię najpopularniejsze pytania, na które nie udzielam odpowiedzi, chcę odnieść się do roli doradcy zawodowego w procesie doradczym. Czasami jest to oczywiście rola eksperta czy informatora, który wyjaśnia i interpretuje zjawiska kształtujące przebieg karier i czynniki wpływające na decyzje edukacyjne i zawodowe. We współczesnym doradztwie preferowane są jednak role wzmacniające refleksyjność i zasoby radzącego się oraz facylitujące procesy decyzyjne. Zamiast udzielać prostych i bezpośrednich odpowiedzi, które – w opinii doradcy – byłyby najwłaściwsze, powinien on – poprzez odpowiednie pytania i stwierdzenia  – stworzyć radzącemu się warunki do analizy sytuacji, oszacowania zasobów, przemyślenia możliwości, rozważenia możliwości. Jest to zdecydowanie trudniejsze niż wskazanie konkretnej odpowiedzi i wymaga więcej czasu. Jednak w perspektywie trwałości efektów, takie podejście można uznać za zdecydowanie bardziej sensowne i uzasadnione.

Przy takim podejściu istnieje oczywiście ryzyko, że część osób radzących się będzie rozczarowana i niezadowolona. Najczęściej będą to osoby, które mają trudność z podejmowaniem decyzji i przyjmowaniem ich konsekwencji. Takie osoby chętnie przerzucają konieczność podjęcia decyzji i odpowiedzialność za wybór na inne osoby.

TOP 10 pytań, na które nie daję odpowiedzi

1. Co mam zrobić w tej sytuacji?
W takim wypadku warto zachęcić do samodzielnego poszukania rozwiązań, możliwości. Dopiero później, poprzez krytyczną analizę „materiału” zaproponowanego przez osobę radzącą się, rozmawiamy na temat konsekwencji wynikających z poszczególnych alternatyw. Decyzja zawsze jest po stronie radzącego się, doradca pomaga poprzyglądać się możliwościom i ewentualnym następstwom.

2. Co mam wybrać – to czy tamto?
Jest to sytuacja, kiedy radzący się chce przerzucić odpowiedzialność za decyzję na doradcę. Nie warto dać się wciągać w takie rozważania. Wyjściem jest zaproponowanie analizy korzyści i strat wynikających z dwóch zaprezentowanych alternatyw. Warto także upewnić się, czy są to opcje najlepsze. Być może poszerzenie katalogu możliwych rozwiązań uczyni decyzję bardziej racjonalną.

3. Jakie mam zainteresowania?
Jeśli się czymś interesujemy, to raczej o tym wiemy. Poza wyjątkami, kiedy rzeczywiście mamy do czynienia z zainteresowaniami latentnymi. Czasem jest tak, że osoby wprost proszą o „test na zainteresowania”. Z mojego doświadczenia wynika, że rozmowa z powodzeniem może zastąpić test w rozpoznawaniu zainteresowań, także tych zawodowych. Warto przy tym pytaniu zatrzymać się nieco dłużej i sprawdzić, czy radzący się nie przypisuje zbyt dużego znaczenia zainteresowaniom w procesie podejmowania decyzji karierowych. Warto zwrócić uwagę także na inne czynniki, takie jak na przykład rzeczywiste uzdolnienia, predyspozycje, kompetencje, stan zdrowia.

4. Na jaki zawód mam się przekwalifikować?
Najpierw warto sprawdzić, z czego wynika potrzeba zamiany zawodu. Czy radzący rzeczywiście ma potrzebę zmiany zawodu, czy być może miejsca pracy, jej charakteru, otoczenia. Kolejne zadanie to pomoc osobie radzącej się w zaktualizowaniu wiedzy o zawodach, branżach i ścieżkach kształcenia zawodowego. Doradca może wskazać nowe zawody, nowe branże, pokazać całe spektrum możliwych wyborów i możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych, ale decyzja powinna zawsze być po stronie radzącego się.

5. Jakie studia mam wybrać?
Jest to pytanie, które zadają nie tylko maturzyści. Wielu dorosłych podejmuje naukę na poziomie akademickim na różnym etapie życia. Także system boloński daje szansę kontynuowania edukacji po kilkuletniej przerwie, po studiach licencjackich lub inżynierskich. Pomagając w namyśle, doradca może wskazać kryteria, które warto brać pod uwagę przy wyborze studiów. Szczególnie ważne jest ich powiązanie z planami zawodowymi i innymi rolami pełnionymi w życiu. Warto także zaktualizować wiedzę o systemie kształcenia. Nie wszyscy dorośli wiedzą, że większość studiów podyplomowych jest osiągalna już dla absolwentów studiów pierwszego stopnia.

6. Jakie są zarobki w danym zawodzie?
Odpowiedź na to pytanie radzący się może sam znaleźć w internecie lub od osób z branży. Doradca ewentualnie może wskazać źródła takich informacji i możliwości ich pozyskiwania.

7. Jaką kwotę oczekiwanych zarobków mam podać pracodawcy podczas rozmowy  kwalifikacyjnej?
Tu nie ma uniwersalnych odpowiedzi. Dane uzyskane w ramach pytania nr 6 warto skonfrontować z zarobkami na danym terenie, z własnymi kwalifikacjami i kompetencjami, stażem pracy i doświadczeniem, rzeczywistymi potrzebami.

8. Czy mam zmienić pracę?
W tym pytaniu można także usłyszeć prośbę o podjęcie za kogoś decyzji. I tym razem doradca pomaga przeanalizować opcje i alternatywy. Warto przyjrzeć się także czynnikom, które sprawiają, że aktualna sytuacja zawodowa stała się niekomfortowa.

9. W jakim zawodzie zarobię najwięcej pieniędzy?
Na to pytanie nie ma rozstrzygającej odpowiedzi. Zbyt wiele czynników kształtuje indywidualne zarobki. Nawet jeśli ktoś pracuje w branży, w której średnie zarobki są wysokie, to ich wysokość w przypadku konkretnego miejsca pracy i konkretnej osoby może być bardzo zróżnicowana.

10. Jakie są zawody przyszłości?
Pozornie jest to pytanie, na które doradcy zawodowi chętnie odpowiadają. Wiele jest także artykułów i różnego rodzaju opracowań na ten temat. Na dużym poziomie ogólności zagadnienie wydaje się być proste i atrakcyjne. W procesie doradztwa zawodowego dla dorosłych, kiedy pracuje się nad sytuacją konkretnej osoby w konkretnym kontekście, wskazywanie zawodów, które dla tej właśnie osoby mogą być „zawodami przyszłości”, jest bardzo dyskusyjne. Raczej można wskazać „rozwojowe branże” i zachęcić do samodzielnego poszukiwania konkretnych zawodów, które odpowiadają także możliwościom i aspiracjom radzącego się. Warto zwrócić także uwagę na to, że zawody „tradycyjne” też są potrzebne na rynku pracy i dają wiele możliwości zaspokojenia potrzeb finansowych, bezpieczeństwa, rozwoju.

Przy tego typu pytaniach zadaniem doradcy jest stworzenie warunków i dostarczenie zasobów do tego, aby osoba radząca chciała i mogła sama poszukać odpowiedzi. Zamiast prostych, rozstrzygających i dyrektywnych wskazówek doradca może pomóc poszerzyć opcje wyboru, poszukać argumentów, krytycznie zastanowić się nad konsekwencjami wyboru poszczególnych opcji. Namysł nad tymi zagadnieniami wspólnie z doradcą pozwoli rozwinąć umiejętności związane z refleksją, analizą. A te przydadzą się w kolejnych sytuacjach, kiedy osoba radząca się będzie podejmować – już być może samodzielnie – decyzje związane z nowymi projektami edukacyjnymi lub zawodowymi.

dr hab. Małgorzata Rosalska – pedagog, doradca zawodowy, adiunkt w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Kim chcę być? Pytanie dla odważnych

Przewietrz swoje cele!

Planowanie to nie wszystko. Karierą można też zarządzać

Doradztwo karierowe czy akademickie? Jakiego doradztwa potrzebują studenci?

Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się