Tłumaczenie NSS Polska; język orygniału niemiecki

„O, zajmuje się Pani metodami nauczania-uczenia się w kształceniu ustawicznym?” Rozmowy na temat projektu ThinK („Using Digital Media to Assess Generic Aspects of Teachers’ Professional Knowledge in Different Educational Contexts“) często wzbudzają zainteresowanie. Projekt jest częścią Kampusu Naukowego w Tybindze (WissenschaftsCampus Tübingen), który jest prowadzony przez Niemiecki Instytut Edukacji Dorosłych, Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Leibniza (Deutsches Institut für Erwachsenenbildung, Leibniz-Zentrum für Lebenslanges Lernen – DIE) oraz Instytut Empirycznych Badań Pedagogicznych im. Hectora w Tybindze (Hector-Institut für Empirische Bildungsforschung in Tübingen). Celem Projektu ThinK jest m.in. rejestracja wiedzy o metodach nauczania-uczenia się stosowanych przez nauczycieli w ramach kształcenia dorosłych/kształcenia ustawicznego (KD/KU). Zainteresowanie metodami nauczania-uczenia się w kształceniu dorosłych zawsze było duże, co znajduje również odzwierciedlenie w wysokim nakładzie publikacji drukowanych w tej dziedzinie oraz w wysokim wskaźniku wyświetleń odpowiednich stron internetowych, takich jak wb-web. Metody nauczania-uczenia się były i pozostają codziennymi narzędziami prowadzących kursy oraz coachów wykorzystywanymi w seminariach i kursach KD/KU i słusznie uznawane są za decydujące o sukcesie edukacyjnym uczestników. W projekcie ThinK często spotykaliśmy się z pytaniem „Jaka jest najlepsza metoda nauczania-uczenia się?”. Prowadzący kursy i coachowie często przypisywali największą skuteczność pracy grupowej.

Metody nauczania-uczenia się wynikają ze specyficznej kombinacji formy pracy (np. ćwiczeń) i formy społecznej (praca indywidualna, partnerska, grupowa i plenarna). Różnice między tymi formami, które są chętnie mieszane, zamieniane lub mylone, można unaocznić dwoma pytaniami Hilberta Mayera: Kto współpracuje z kim? (=> forma społeczna). Jakie wzorce działania (np. prowadzenie wykładów, odtwarzanie czegoś) należy realizować? (=> forma pracy).

Z dydaktycznego punktu widzenia nie istnieje najlepsza metoda nauczania-uczenia się w różnych miejscach nauki, grupach wiekowych i celach nauczania. Stosowność i rzeczywista skuteczność metody nauczania-uczenia się mierzone są realizowanym celem nauczania. Podobnie nie ma najlepszego narzędzia dla stolarza. Właściwe zastosowanie młotka, piły, struga, siekiery lub pilnika zależy od tego, jaki cel ma zostać przy ich pomocy osiągnięty. Oczywiście zakłada to, że zarówno metoda nauczania-uczenia się, jak i korzystanie z narzędzia rzemieślnika zostały dobrze opanowane w momencie użycia, tzn. zostały wyćwiczone.

Weźmy konkretny przykład. W ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli KD/KU, wspólnym celem nauczania-uczenia się jest to, aby na koniec kursu mogli oni wymienić i rozróżnić różne metody nauczania-uczenia się. Jeśli będąc prowadzącym kurs pragnie się zastosować jako formę społeczną pracę w grupach, podczas której uczestnicy sami rozwijają indywidualne metody nauczania-uczenia się, to praca w grupach musiałaby zostać zorganizowana w taki sposób, aby perspektywy powodzenia nauki poszczególnych członków grupy poprawiały się wraz z sukcesami pozostałych członków grupy. W ten sposób można wyróżnić w ramach grupy kursowej mniejsze grupy, a w ramach tych mniejszych grup pozwolić uczestnikom na opracowanie różnych metod nauczenia/uczenia się. Uczestnicy przedstawiają następnie jako eksperci w zakresie danej metody nauczania-uczenia się konkretną metodę sobie nawzajem w małej grupie (to postępowanie określa się często jako układanka grupowa). Przy tym mogą występować dwa pozytywne efekty: Poprzez wyjaśnianie następuje utrwalenie poznanych treści. Osoby, które mają niewielką przewagę edukacyjną dobrze pamiętają jeszcze ewentualne wyzwanie edukacyjne i potrafią to ewentualnie uwzględnić podczas wyjaśniania.

Wykorzystanie formy społecznej pracy w grupie nie ma sensu, jeśli zadanie lub cel nauczania promuje zjawisko „jazdy na gapę”, tj. powierzanie przez poszczególnych członków grupy pracy jednemu lub kilku innym członkom grupy. To skutkuje bowiem nie tylko mniejszym sukcesom w nauce „jeżdżących na gapę”, ale prowadzi również do frustracji i utraty motywacji wśród pozostałych członków grupy. Jeśli mając na uwadze powyższe nadal pragnie się trwać przy pracy w grupach, to można ograniczyć zjawisko „jazdy na gapę” oraz związaną z nim niedostateczną aktywację kognitywną przez przykładowe zastosowanie dwóch ekspertów: W takim przypadku pierwszy z nich będzie przekazywać pozostałym członkom grupy treść, w której jest biegłym. Przy tym celowo umieści on w wykładzie trzy błędy. Drugi ekspert w tym temacie ma je odkryć, poprawić dla grupy i ewentualnie uzupełnić całość o niewspomniane aspekty.

Staje się jasne, że „praca w grupie” może przybierać bardzo różne (nie)efektywne formy nauczania, dlatego trudno jest porównać „pracę w grupie” np. z „pracą indywidualną” lub stwierdzić, która forma społeczna jest „lepszą bądź bardziej skuteczną” dla uczestników. Badacz edukacji John Hattie podjął się jednak (mimo tego) analizy dużej liczby badań. Jego meta-studium, które zostało zauważone w wielu empirycznych badaniach metod nauczania-uczenia się i jednocześnie krytykowane na wiele sposobów, wskazuje na to, że wspólna nauka w grupach jest znacznie efektywniejsza od nauki indywidualnej (https://web.fhnw.ch/plattformen/hattie-wiki/begriffe/Kooperatives_vs._individuelles_Lernen).

Skuteczność formy społecznej lub metody nauczania-uczenia się w konkretnych sytuacjach dydaktycznych zależy jednak od czynników sytuacyjnych, których nie można uwzględnić w studiach zawsze w równym stopniu. W dalszym ciągu do pedagoga należy zadecydowanie w danej każdej chwili, co ma miejsce i co należy w związku z tym zrobić. Wyrażając to słowami Hansa Tietgensa – nestora niemieckich badań nad kształceniem dorosłych: Profesjonalizm edukatora dorosłych przejawia się w umiejętności „stosowania szerokiej, naukowo pogłębionej i stąd zróżnicowanej wiedzy abstrakcyjnej odpowiednio w konkretnych sytuacjach lub [w umiejętności] rozpoznawania w tych sytuacjach, które elementy bazy wiedzy mogą być istotne” (Tietgens, 1988, S. 37).

Znajomość metod nauczania-uczenia się oraz ich możliwych efektów należy z pewnością do „zróżnicowanej wiedzy abstrakcyjnej”. Jednak niewiele wiadomo empirycznie o ich zastosowaniu w praktyce metodyczno-dydaktycznej nauczycieli KD/KU. W związku z tym, w ramach projektu zespołu badawczego „Umiejętności zawodowe pracowników kształcenia ustawicznego” przy DIE próbujemy odpowiedzieć na pytanie: „Jakie metody nauczania-uczenia się są szczególnie często stosowane przez nauczycieli/coachów?”. Jeśli interesuje Państwa, które metody nauczania-uczenia się są aktualnie modne wśród kolegów prowadzących kursy i coachów, to mogą Państwo pomóc nam w udzieleniu odpowiedzi na to pytanie, wygrać voucher (wb-web jeszcze do końca 2018 r.) i w ten sposób przyczynić się do pozyskania dalszych ustaleń na temat metod nauczania-uczenia się w KD/KU. Zasadnicze wyniki zostaną opublikowane na portalu wb-web.

Dr Annika Goeze kieruje od kwietnia 2013 roku zespołem badawczym „Umiejętności zawodowe pracowników kształcenia ustawicznego” przy Niemieckim Instytucie Edukacji Dorosłych – Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Leibniza (DIE) w Bonn. Od kwietnia 2018 roku reprezentuje Katedrę Kształcenia Ustawicznego na Uniwersytecie Ruhry w Bochum.

Christian Marx był od kwietnia 2013 do czerwca 2018 roku pracownikiem naukowym Niemieckiego Instytutu Edukacji Dorosłych – Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Leibniza (DIE) i członkiem grupy badawczej Anniki Goeze. Od lipca 2018 roku jest pracownikiem naukowym i wykładowcą w Wydziale Kształcenia Dorosłych/Kształcenia Ustawicznego przy Instytucie Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu w Tybindze.