Coraz częściej na facylitowanych spotkaniach poświęconych rozwiązywaniu problemów, strategicznemu planowaniu, pracy nad wartościami lub nad doskonaleniem funkcjonowania zespołu, można zobaczyć uczestników z zaangażowaniem pochylających się nad modelami z klocków. Przestrzenne modele, tworzone z klocków powszechnie dostępnych lub też z zestawów specjalnie przeznaczonych do pracy facylitacyjnej, wydają się mieć zastosowanie w bardzo wielu zespołowych zagadnieniach. Co jest wartościowego w tej technice pracy?

Wykorzystuje analogie i metafory

Posługiwanie się analogiami i metaforami jest ważną zdolnością twórczego myślenia. Funkcje tworzenia metafor i analogii w procesie twórczego rozwiązywania problemów są liczne: dzięki nim można opisać złożone problemy w sposób ułatwiający ich zrozumienie, poszerzyć zakres informacji, które możemy włączyć do myślenia o danym zagadnieniu, uwolnić się od stereotypowego sposobu widzenia danego zagadnienia i spojrzeć na oryginalne, niedostrzegane wcześniej charakterystyki lub kierunki rozwiązań^[3]. Metafora pozwala zrozumieć to, co skomplikowane lub odświeżyć spojrzenie na to, co już spowszedniało.

Oba pojęcia: metafora i analogia, choć nie są tożsame, mają obszary wspólne. „Analogia to związek między dwoma obiektami, oparty na podobieństwie ich wewnętrznej struktury […], za obiekty analogiczne możemy uznać szkołę i ul” (Nęcka, 1992, s. 76). W przypadku metafory istotne jest, by elementy tego związku były odległe od siebie znaczeniowo ^[3]. Metaforą będzie więc sformułowanie „fabryka myśli” lub przedstawienie materialnego produktu jako osoby o określonych cechach.

Istnieje wiele technik opartych na wykorzystywaniu analogii i metafor. Jedną z nich jest rysowanie pojęć abstrakcyjnych: zadaniem jest tu oddanie jakiegoś pojęcia, a w praktyce – spotkań facylitowanych, najczęściej problemu do rozwiązania za pomocą symbolicznego, abstrakcyjnego rysunku.

Wykorzystuje plastyczne wizualne wyobrażenia

Przełożeniu abstrakcyjnego pojęcia na obraz przypisuje się kluczowe znaczenie w niektórych odkryciach. Twórcza wizualizacja miała przyczynić się do odkrycia modelu cząsteczki benzenu przez Fredericha Kelkulego, czy też być narzędziem pracy Alberta Einsteina.

Psychologowie twórczości zwracają uwagę, że twórcze rozwiązania są wynikiem swobodnej eksploracji obrazów umysłowych. Podczas kontrolowanych eksperymentów rozwiązania tworzone w oparciu o eksplorację wyobrażeń zaskakiwały samych autorów, a przez ekspertów oceniane były jako twórcze, czyli nowatorskie i użyteczne jednocześnie^[2].

Techniki pozwalające przedstawić abstrakcyjne i złożone zagadnienie w formie wizualnej (obrazu czy modelu), pomagają samemu autorowi sprecyzować myśli, poeksplorować znaczenia i związki. W obrazie czy modelu można zawrzeć elementy, które nie były wcześniej skonceptualizowane (w trakcie budowania autorzy dostrzegają nowe znaczenia, które wcześniej trudno było im ubrać w słowa).

Sean Blair w książce „Serious work” porównał modele budowane z klocków do „wydruku twoich myśli w 3D”^[1].

Wykorzystuje materiał, który pozwala na łączenie i przebudowę modeli

To, że łatwiej jest przebudować model niż przerysować rysunek, wydaje się dość oczywiste. Klocki lub inne materiały przestrzenne mają jednak jeszcze jedną wdzięczną charakterystykę – pozwalają na podstawie już zbudowanych modeli z łatwością skonstruować zmodyfikowane lub nowe.

Modele mogą na przykład posłużyć do zilustrowania perspektywy indywidualnej, perspektywy grupowej i perspektywy systemowej. Kolejne odsłony można tworzyć łącząc wcześniej zbudowane modele lub ich elementy (np. uczestnicy mogą najpierw zbudować model oddający wartości, jakie są ważne indywidualnie dla nich w pracy, połączyć wybrane elementy we wspólny model wartości zespołu, a następnie – łącząc i modyfikując modele zespołowe – stworzyć metaforę wartości kluczowych dla organizacji).

Przestrzenne modele mają rzeczywiście szeroki zakres zastosowania. Poniższe przykłady ilustrują, jak można je wykorzystać do wsparcia pracy podczas facylitowanych sesji w organizacjach.

Praca z wizją i tworzenie planu działania

Trzygodzinny warsztat z zespołem projektowym przygotowującym po raz pierwszy konferencję naukową miał na celu wypracowanie wizji konferencji podzielanej przez cały zespół i zdefiniowanie najważniejszych działań.

Klocki zostały wykorzystane w kilku elementach warsztatu. Uczestnicy budowali indywidualnie model „idealnej konferencji”. Modele przedstawione przez ich autorów na forum ujawniły podobieństwa, zdecydowane różnice, ale też „białe plamy” w myśleniu o konferencji. Dla zespołu projektowego był to przyczynek do ważnej dyskusji i dostrzeżenia bardzo różnych punktów widzenia. W drugim etapie uczestnicy, w dwuosobowych zespołach, tworzyli model oddający zagrożenia i ryzyka związane z przeprowadzeniem konferencji. Po opowiedzeniu o nich, modele „zagrożeń” zostały przekazane sąsiednim zespołom, które przebudowały model tak, by zabezpieczyć ryzyka. Opowiadanie o sposobach przebudowy było podstawą do określenia listy działań ważnych z punktu widzenia powodzenia projektu.

Wartości i zachowania wspierające realizację wizji organizacji

By wypracowana w odrębnym procesie wizja organizacji była powszechnie podzielana i miała odzwierciedlenie w codziennych działaniach, grupa zarządzająca zdecydowała się zaprosić wszystkich pracowników małej firmy na warsztat dotyczący wartości i zachowań. Cel warsztatu określono jako: zbudowanie silnego zespołu o wspólnej wizji i uzgodnionych zachowaniach wspierających jej realizację.

Bardzo ciekawym wprowadzeniem modelu w tym wypadku była praca przygotowawcza. Członkowie zespołu zarządzającego – autorzy wizji organizacji – przygotowali z klocków jej model. Podczas warsztatu został on wykorzystany podczas prezentacji wizji i dyskusji na jej temat. Był też elementem zachęcającym i ośmielającym uczestników do pracy tą techniką. Podczas warsztatu, po przedyskutowaniu wizji, uczestnicy indywidualnie budowali model „ważnej dla organizacji wartości, która będzie wspierać realizację wizji”. Opowiadali o swoich modelach w kilkuosobowych grupach, a następie grupy wybierały wartości wiodące i wartości wspierające. Po akceptacji wszystkich, modele wartości wiodących zostały zachowane jako rezultat warsztatu. W kolejnych etapach uczestnicy budowali modele zachowań pozytywnych, zachowań negatywnych i zasad kierujących pracą w zespole – po kolejnych – selekcjonując te modele, które oddawały najważniejsze dla całej grupy idee. Ten intensywny warsztat udokumentowano fotografiami modeli – w szybki i atrakcyjny sposób przywołującymi grupowe uzgodnienia^[1].

Rozwiązanie codziennego problemu: sposoby prowadzenia bardziej kreatywnych i angażujących spotkań

W tym wypadku metafory miały ułatwić rozmowę o temacie wielokrotnie dyskutowanym: jakości spotkań w zespołach i pozwolić na nowe, niestandardowe spojrzenie na ten znany temat. Uczestnicy budowali modele spotkania typowego dla ich zespołu, tak jak widzą je na co dzień. Drugim krokiem było przebudowanie modelu tak, by przedstawiał spotkanie maksymalnie kreatywne, przynoszące wartościowe rezultaty dla zespołu. Przebudowane modele były przyczynkiem do dyskusji o tym co należy zmienić w spotkaniach. Dyskusja przyniosła natychmiastowe rezultaty: decyzje co do konkretnych działań.

Powyższe przykłady wybrane z całego wachlarza zastosowań, są przedstawione w sposób uproszczony, pomijając wiele elementów wprowadzających (np. uwspólnienie rozumienia pojęć „wartości/zachowania/zasady”) i innych, specyficznych dla konkretnej grupy i zagadnienia. Dla osób, które do tej pory nie wykorzystywały przestrzennych modeli mogą – mam nadzieję – dać wyobrażenie ich użyteczności i uroku. Jednocześnie przestrzegam, że praca z modelami i metaforami wymaga dodatkowych kompetencji, nieopisanych w tym artykule. Tytułowy zachwyt pojawia się raczej w trakcie spotkaniami na jego początku można spodziewać się rezerwy. W grupach, które nie miały wcześniejszych doświadczeń z wykorzystaniem metafor i modeli trzeba zarezerwować czas na wprowadzenie do samej metody i przywołanie umiejętności metaforyzowania.

Jesteś trenerem, szkoleniowcem? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na temat technik prowadzenia szkoleń, narzędzi szkoleniowych i pracy trenera dostępne na polskim EPALE!

Zobacz także:

Facylitowanie pracy dużych grup – wyzwania i rozwiązania

Co może pójść źle w facylitacji, czyli o standardach przygotowań do sesji facylitowanych

Źródła:

^[1] Blair, S. i Rillo, M. (2016). Serious work: how to facilitate meetings & workshops using the lego serious play method. ProMeet.

^[2] Nęcka, E. (1992). Trening twórczości. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.

^[3] Nęcka, E. (2003). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.